Đề nghị bà đánh giá về quy định, chế tài xử lý của Việt Nam đối với tội phạm buôn bán động vật hoang dã (ĐVHD) nguy cấp trong Danh mục của Công ước quốc tế về buôn bán các loại động, thực vật hoang dã nguy cấp (cites)?

Tùy theo tính chất, mức độ nghiêm trọng, hành vi vi phạm pháp luật liên quan đến các loài ĐVHD thuộc các Phụ lục CITES (săn bắt, giết, vận chuyển, buôn bán, nuôi, nhốt trái phép các loài này hoặc tàng trữ, vận chuyển, buôn bán trái phép cá thể, bộ phận cơ thể không thể tách rời sự sống và sản phẩm của các loài thuộc CITES) có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự với mức phạt tối đa lên đến 15 năm tù đối với cá nhân, 15 tỷ đồng đối với tổ chức hoặc bị xử lý vi phạm hành chính với mức phạt tối đa lên đến 400 triệu đồng đối với cá nhân.

Theo bà, chế tài xử lý đã đủ sức răn đe hay chưa?

Theo đánh giá của ENV, quy định, chế tài xử phạt đối với tội phạm về ĐVHD của chúng ta đã khá nghiêm khắc so với nhiều quốc gia trong khu vực và trên thế giới, đáp ứng được yêu cầu và mục tiêu đấu tranh phòng chống loại tội phạm này.

Thời gian vừa qua, các cơ quan tiến hành tố tụng đã áp dụng quan điểm nhất quán và hình phạt nghiêm khắc với các đối tượng phạm tội về ĐVHD, từ đó phát huy tác dụng của các quy định pháp luật có liên quan và tăng cường tính răn đe, phòng ngừa tội phạm về ĐVHD.

Một ví dụ là theo ghi nhận của riêng ENV, trong năm 2023, hơn 41% số vụ án được đưa ra xét xử có áp dụng hình phạt tù giam với một hoặc một số các bị cáo. Hình phạt tù trung bình với các đối tượng phạm tội về ĐVHD trong năm qua là 3 năm.

Đặc biệt, nhiều bản án nghiêm với các đối tượng “ông trùm”, đóng vai trò lớn trong hoạt động buôn bán ĐVHD xuyên quốc gia như: bản án 4 năm 6 tháng với Hoàng Tuấn Hải – cầm đầu đường dây buôn bán rùa biển (năm 2018), bản án 23 tháng tù với Nguyễn Mậu Chiến với đường dây buôn bán ngà voi, sừng tê giác, vảy tê tê từ châu Phi về Việt Nam (năm 2020), bản án 8 năm tù với Nguyễn Văn Nam – “ông trùm” ngà voi (năm 2020), bản án 6 năm tù với Nguyễn Hữu Huệ - cầm đầu đường dây buôn bán hổ trái phép (năm 2020).

Xin bà cho biết những ghi nhận của ENV về các vụ án điển hình đã được Tòa án xét xử về tội phạm buôn bán động vật hoang dã?

Năm 2021, Tòa án nhân dân TP Hà Nội đã tuyên bản án 14 năm tù áp dụng với một đối tượng vận chuyển trái 126,5 kg sừng tê giác từ Dubai về Việt Nam qua đường hàng không (vụ việc do Đội Kiểm soát Hải quan và Chi cục Hải quan sân bay cửa khẩu quốc tế Nội Bài, Cục Hải quan Hà Nội phối hợp với Phòng Cảnh sát Điều tra tội phạm tham nhũng, kinh tế, buôn lậu, Công an Hà Nội phát hiện, bắt giữ ngày 25/7/2019-PV).

Đây là bản án cao nhất đối với tội phạm về ĐVHD từng được ghi nhận từ trước đến nay tại Việt Nam, cũng là một trong những ví dụ nổi bật cho thấy các cơ quan tiến hành tố tụng đã áp dụng hiệu quả pháp luật để trừng trị thích đáng các đối tượng vận chuyển, buôn bán ĐVHD trái phép, đồng thời đảm bảo yếu tố răn đe với các đối tượng khác.

Ngoài ra, trong thời gian gần đây, ENV cũng ghi nhận nhiều bản án nghiêm khắc với các đối tượng phạm tội về ĐVHD. Một số ví dụ như sau:

Ngày 20/11/2023, một đối tượng đã bị Tòa án nhân dân TP Hà Nội tuyên phạt 12 năm tù với hành vi vận chuyển 11,82 kg sừng tê giác và 4,712 kg vòng tay ngà voi từ Angola về Việt Nam.

Ngày 25/7/2023, Tòa án nhân dân huyện Thăng Bình (tỉnh Quảng Nam) đã xét xử 1 đối tượng 10 năm tù và 3 năm tù cho đồng phạm với hành vi tàng trữ 69 cá thể rùa quý, hiếm trong đó có rùa hộp trán vàng miền Trung, rùa đầu to cùng nhiều cá thể ĐVHD khác.

Bên cạnh đó, nhiều bản án cũng được ban hành với các đối tượng lợi dụng Internet để quảng cáo, buôn bán trái phép ĐVHD:

Ngày 28/2/2024, Tòa án nhân dân quận 6, TP Hồ Chí Minh đã tuyên phạt một đối tượng 2 năm tù và buộc nộp phạt bổ sung số tiền 50 triệu đồng sau khi đối tượng bị phát hiện vận chuyển trái phép 3 cá thể rùa đầu to. Trước đó, đối tượng thường xuyên sử dụng nhiều tài khoản mạng xã hội để quảng cáo bán các cá thể rùa nguy cấp, quý, hiếm.

Ngày 17/4/2023, Tòa án nhân dân thành phố Đà Lạt (Lâm Đồng) tuyên phạt 1 đối tượng 15 tháng tù vì hành vi buôn bán trái phép móng gấu sau khi đối tượng đăng tải quảng cáo bán móng gấu trên Facebook.

Ở đây, cần nhắc lại, tê giác, voi, gấu, rùa hộp trán vàng miền Trung hay rùa đầu to đều là những loài thuộc Phụ lục I CITES.

Để hạn chế, tiến tới ngăn chặn tình trạng buôn bán, vận chuyển trái phép động vật hoang dã ở Việt Nam, bà có kiến nghị, đề xuất gì với cơ quan chức năng?

Những năm qua, ENV nhận thấy các cơ quan quản lý nhà nước, cơ quan chức năng và cơ quan tiến hành tố tụng trên cả nước đã đạt được những thành tựu đáng ghi nhận trong nỗ lực ngăn chặn tình trạng buôn bán, vận chuyển trái phép ĐVHD.

Điển hình là những vụ phát hiện, thu giữ khối lượng lớn tang vật ĐVHD và xử lý các đối tượng có liên quan, đặc biệt là những đối tượng cầm đầu các đường dây buôn bán, vận chuyển ĐVHD lớn. Đây là những kết quả rất đáng tự hào.

Trong bối cảnh Việt Nam vẫn bị đánh giá là một trong những thị trường và là điểm trung chuyển ĐVHD lớn trên thế giới, việc tăng cường hợp tác quốc tế và tập trung nguồn lực để xử lý các đối tượng cầm đầu những đường dây buôn bán ĐVHD xuyên quốc gia (những kẻ phải chịu trách nhiệm cho những lô hàng lậu hàng tấn ĐVHD về Việt Nam) đóng vai trò quan trọng.

Chỉ khi những kẻ cầm đầu các đường dây buôn bán ĐVHD quy mô lớn bị điều tra, truy cứu trách nhiệm hình sự và xử lý nghiêm thì các đường dây tội phạm mới bị triệt phá và như vậy mới tạo ra được những chuyển biến đáng kể trong công tác đấu tranh với tội phạm về ĐVHD.

Xin cảm ơn bà!