Quang cảnh tọa đàm.

Cần cải thiện tính công khai, minh bạch

Theo thông tin từ Nhóm nghiên cứu của BTAP, trên cơ sở tìm kiếm mối tương quan giữa các chỉ số như Chỉ số công khai ngân sách tỉnh (POBI), Chỉ số Hiệu quả quản trị hành chính công cấp tỉnh (PAPI) và Chỉ số Năng lực cạnh tranh cấp tỉnh (PCI), nhóm nghiên cứu đã lựa chọn Điện Biên và Bà Rịa - Vũng Tàu nhằm thu thập, phân tích việc triển khai trên thực tiễn.

Theo ThS. Phạm Văn Long, đại diện Nhóm nghiên cứu của BTAP, tại Điện Biên, địa bàn khảo sát là UBND TP Điện Biên Phủ và UBND huyện Điện Biên Đông. Tại huyện Điện Biên Đông, năm 2022, UBND huyện Điện Biên Đông ban hành các văn bản chỉ đạo gửi các cơ quan, đơn vị dự toán huyện, UBND các xã, thị trấn về việc đẩy mạnh thực hiện công khai ngân sách nhà nước trên địa bàn huyện.

TP Điện Biên Phủ và huyện Điện Biên Đông đều có thư mục công khai ngân sách trên trang thông tin điện tử. Tại thời điểm khảo sát, trang thông tin điện tử của TP Điện Biên Phủ và huyện Điện Biên Đông công khai chưa đầy đủ các tài liệu ngân sách theo quy định.

Tại địa bàn tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu, địa bàn khảo sát là UBND TP Bà Rịa và huyện Long Điền. Tại TP Bà Rịa, lãnh đạo UBND huyện cho biết TP có các văn bản chỉ đạo nếu không thực hiện nhiệm vụ thì chuyển cho phòng nội vụ theo dõi và báo cáo. Văn phòng Ủy ban sẽ theo dõi tiến độ công việc và đánh giá theo các mức hoàn thành, chậm, chưa hoàn thành.

Tại huyện Long Điền, lãnh đạo Ủy ban nêu rõ quan điểm ngân sách nhà nước là phải công khai và công khai càng nhiều càng tốt. Ngoài ra, việc công khai ngân sách cũng là tiêu chí đánh giá, xếp hạng các địa phương theo bộ tiêu chí của UBND tỉnh.

Thành phố Bà Rịa và huyện Long Điền đều có thư mục công khai ngân sách trên trang thông tin điện tử. Tại thời điểm khảo sát, trang thông tin điện tử của TP Bà Rịa và UBND huyện Long Điền đã công khai tương đối đầy đủ các tài liệu ngân sách của năm 2022 và năm 2023 theo như quy định.

Về việc công khai ngân sách cấp xã, phường, tại tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu, địa bàn khảo sát là phường Phước Nguyên (TP Bà Rịa); thị trấn Long Hải và phường Phước Hưng (huyện Long Điền). Kết quả khảo sát cho thấy, các địa phương thực hiện công khai thông tin về ngân sách theo đúng hướng dẫn của Thông tư 343/2016/TT-BTC của Bộ Tài chính.

Tại địa bàn thị trấn Long Hải, mô hình “Ngày thứ bảy lắng nghe dân nói” được triển khai từ năm 2022 nhằm trực tiếp gặp gỡ, đối thoại và giải đáp các thắc mắc của người dân. Mô hình này đã và đang được nhân rộng trên toàn tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu.

Kết quả là đến tháng 5/2023 đã có 13 buổi được tổ chức tại 12/12 khu phố của thị trấn. Hơn 766 người dân tham dự với 138 ý kiến được nêu ra (25 ý kiến liên quan đến ngân sách và đầu tư); đã xử lý 116 ý kiến (84%) và UBND tỉnh đã có chỉ đạo nhân rộng mô hình ra toàn tỉnh.

Theo nhóm nghiên cứu, kết quả của nghiên cứu thực địa tại hai tỉnh Điện Biên và Bà Rịa - Vũng Tàu cho thấy việc cải thiện cũng như các thực hành tốt về việc công khai ngân sách mới chỉ dừng lại ở cấp tỉnh – chủ yếu do sức ép cạnh tranh về các chỉ số. Sự khác biệt về thực hành công khai ngân sách giữa hai tỉnh được thể hiện rõ ràng hơn ở cấp huyện, cấp xã và trên địa bàn các thôn/bản/tổ dân phố/khu dân cư.

Theo đánh giá, kết quả nghiên cứu cho thấy các quy định của pháp luật liên quan đến công khai ngân sách, trách nhiệm giải trình và sự tham gia của người dân vào công tác quản lý nhà nước nói chung và chu trình ngân sách nói riêng tương đối đầy đủ, nhưng vẫn còn một số khoảng cách giữa văn bản pháp luật và quá trình triển khai trên thực tiễn.

Bên cạnh đó, hiện nay, chưa có quy định bắt buộc về trách nhiệm của UBND xã, phường, thị trấn về việc bắt buộc công khai thông tin ngân sách xã, bao gồm cả thông tin về các quỹ tài chính ngoài ngân sách nhà nước trên trang thông tin điện tử, cổng thông tin điện tử của cấp xã. Điều này ảnh hưởng tới tính sẵn có của các tài liệu ngân sách khi UBND xã, phường, trị trấn chỉ có trách nhiệm niêm yết các tài liệu ngân sách xã trong thời gian ít nhất 30 ngày kể từ ngày niêm yết. Bên cạnh đó, vẫn chưa có chế tài xử lý vấn đề không công khai, chậm công khai các tài liệu ngân sách theo quy định của pháp luật Việt Nam.

Phát biểu tại toạ đàm, PGS.TS. Nguyễn Đức Thành, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Kinh tế và Chiến lược Việt Nam (VESS) cho rằng, bên cạnh nhiều phương pháp căn cơ, dài hạn nhằm thúc đẩy văn hóa minh bạch, trước mắt, cần cải thiện tính công khai, minh bạch thông qua việc thực hành công khai ngân sách ở các cấp thấp hơn, đầu tiên là cấp huyện, coi đó như một phần đánh giá mức độ công khai của các tỉnh, tiếp đó sẽ là tới cấp thấp hơn.

Bảo đảm quyền tham gia của công dân vào chu trình ngân sách nhà nước

Thảo luận tại toạ đàm, ông Nguyễn Quang Thương, Giám đốc điều hành Trung tâm Phát triển và Hội nhập, tổ chức điều phối BTAP chia sẻ, UBND tỉnh và sở tài chính của các tỉnh thực hành tốt về công khai ngân sách cần lan toả được tinh thần và văn hoá công khai minh bạch tới cấp huyện và xã để đảm bảo thông tin ngân sách cấp huyện và xã cũng được công khai đầy đủ theo đúng quy định.

Khẳng định vai trò quan trọng của công khai ngân sách, bà Đỗ Thanh Huyền, Chuyên gia phân tích chính sách công, Phòng Quản trị và Tham gia UNDP Việt Nam cho rằng, việc thu hẹp khoảng cách trong quản trị ngân sách nhà nước là rất cần thiết bởi từ đó quyền của công dân trong tiếp cận thông tin và tham gia bàn bạc, kiểm tra, giám sát việc thu, chi ngân sách nhà nước ở tất cả các cấp được bảo đảm.

Bên cạnh đó, việc theo dõi thực hiện công khai thông tin, tài liệu ngân sách nhà nước sẽ giúp các cấp chính quyền địa phương tuân thủ hơn việc thực hiện chính sách, pháp luật liên quan đến công khai ngân sách và bảo đảm quyền tham gia của công dân vào chu trình ngân sách nhà nước.

Khuyến nghị về công tác công khai ngân sách liên quan đến khung pháp lý, nhóm nghiên cứu đề xuất cần sửa đổi quy định về thời điểm công khai các tài liệu ngân sách theo hướng quy định cụ thể về thời gian, có thể xác định được nhằm tăng khả năng tiếp cận cũng như đóng góp ý kiến của người dân; bổ sung quy định về hình thức công khai trực tuyến đối với tài liệu ngân sách xã và các quỹ ngoài ngân sách ở cơ sở và có các hướng dẫn về biểu mẫu công khai quỹ ngoài ngân sách (cấp huyện có thể chịu trách nhiệm công khai các tài liệu này).

Cùng với đó, cần kéo dài thời gian công khai các tài liệu ngân sách xã thay vì chỉ quy định tối thiểu là 30 ngày tại trụ sở UBND xã; cần thống nhất các quy định về biểu mẫu công khai ngân sách.

Liên quan đến vấn đề công khai ngân sách, các địa phương cần tuân thủ và thực hiện đúng việc công khai các tài liệu ngân sách theo quy định của Luật Ngân sách nhà nước năm 2015 và thực hiện theo các hướng dẫn của Nghị định và Thông tư kèm theo.

Việc công khai ngân sách tỉnh và ngân sách huyện không chỉ được thực hiện theo hình thức trực tuyến mà cần kết hợp đồng thời với việc công khai tại trụ sở UBND các xã, thậm chí là trụ sở các khu/tổ dân phố nơi thực sự gần gũi và dễ dàng tiếp cận đối với người dân, bởi trên thực tế thì nhiều địa phương việc tiếp cận cũng như khả năng tiếp cận của người dân với các dịch vụ cơ bản như điện, hay cao hơn là internet còn hạn chế.