Quay quắt khi “vàng đen” thất thế

Ông Hoàng Phước Bính, Phó Chủ tịch thường trực kiêm Tổng Thư ký Hiệp hội Hồ tiêu Chư Sê, Ủy viên Hiệp hội Hồ tiêu Việt Nam

Những năm gần đây, việc tăng quá nhanh diện tích trồng hồ tiêu được nhận định là nguyên nhân mấu chốt nhất khiến cho giá tiêu giảm sâu, thậm chí dưới giá thành. Câu chuyện này diễn ra ở Chư Sê (Gia Lai) như thế nào, thưa ông?

- Ngành hồ tiêu bắt đầu phát triển từ khoảng năm 2000, 2010 và giá tiêu lên đến đỉnh điểm vào năm 2015. Tại thời điểm đó, nông dân bán tiêu tại kho có mức giá cao nhất lên tới 260.000 đồng/kg. So với mặt bằng chung giá cả thị trường thì giá tiêu ở mức cao nhất trong các mặt hàng nông sản. Bởi vậy, người dân đổ xô trồng hồ tiêu. Nhà nhà trồng tiêu, người người trồng tiêu, thu được bao nhiêu lại đổ tiền ra mua đất trồng tiêu...

Chư Sê là một trong những vùng thâm canh hồ tiêu lớn ở Việt Nam, cũng là nơi đầu tiên sở hữu nhãn hiệu tập thể của cây tiêu. So với nhiều vùng trồng tiêu trên cả nước, tiêu Chư Sê cho năng suất, chất lượng cao nhất, lên tới 17 tấn tiêu khô/ha do hợp chất đất, khí hậu và kỹ thuật canh tác của nông dân.

Tuy nhiên, bắt đầu từ năm 2015 cũng đã xuất hiện những dấu hiệu bất ổn, đe dọa đến sự phát triển bền vững của cây tiêu tại Chư Sê. Cụ thể, năm 2015, chưa bao giờ Tây Nguyên rơi vào tình trạng hạn hán khắc nghiệt như thế. Thời điểm đó, trồng tiêu trên trụ cây sống còn có cơ may, nếu trồng trên trụ bê tông thì tiêu chết gần hết. Sau hạn hạn, mùa mưa năm 2018, mưa diễn ra quá nhiều, nước ứ đọng ở gốc tiêu, tạo môi trường cho sâu bệnh phát triển lây lan nhanh, không có gì cứu vãn được cây tiêu. Tiếp ngay sau đó là tình trạng “bão giá”, giá tiêu xuống thấp.

Việc đổ xô trồng quá nhiều, lạm dụng thuốc bảo vệ thực vật, phân bón đã để lại những hệ lụy hôm nay. Có thể nói rằng, nông dân Chư Sê, Chư Pưh giàu lên vì tiêu, song cũng mạt vận cũng vì tiêu. Hiệp hội Hồ tiêu Chư Sê có 1.682 hội viên, trong đó có 36 hội viên là các tổ chức và DN, còn lại là các nông hộ. Tuy nhiên, đến thời điểm này Hiệp hội cũng không thể thống kê hết được số lượng hội viên đã phá sản, vỡ nợ vì tiêu và phải bỏ xứ ra đi.

Ông đánh giá như thế nào về các cơ chế, chính sách thúc đẩy phát triển bền vững ngành nông nghiệp nói chung và ngành hàng hồ tiêu nói riêng hiện nay?

- Thời gian qua, để hỗ trợ cho ngành nông nghiệp nói chung và hồ tiêu nói riêng có khá nhiều chính sách, văn bản được ban hành, điển hình như Nghị định 57/2018/NĐ-CP của Chính phủ về cơ chế, chính sách khuyến khích DN đầu tư vào nông nghiệp, nông thôn; Nghị định 98/2018/NĐ-CP về chính sách khuyến khích phát triển hợp tác, liên kết trong sản xuất và tiêu thụ sản phẩm nông nghiệp; Nghị định 109/2018/NĐ-CP về nông nghiệp hữu cơ…

Đáng chú ý, trước đây, Nghị định 210/2013/NĐ-CP về chính sách khuyến khích DN đầu tư vào nông nghiệp nông thôn không có hiệu quả đã được thay thế bằng Nghị định 57/2018/NĐ-CP (Nghị định được ban hành và có hiệu lực từ ngày 17/4/2018-PV). Tuy nhiên, đến nay Nghị định 57/2018/NĐ-CP vẫn chưa có thông tư hướng dẫn, độ trễ quá lâu…

Ngoài ra, Nhà nước hiện nay chưa làm được khâu dự báo về thị trường, ra chính sách nhưng trên giấy, chưa đi vào cuộc sống. Đối tượng được hưởng lợi từ chính sách chưa được bao nhiêu.

Nhiều diện tích trồng tiêu tại Gia Lai vẫn đang trong tình trạng chết dần, chết mòn. Ảnh: Nguyễn Thanh

Các thị trường NK hồ tiêu ngày càng đưa ra nhiều hàng rào cản phi thuế quan khắt khe hơn. Trong khi đó, nông dân trồng tiêu nhiều vùng vẫn theo hướng phong trào, thiếu kiến thức, kỹ năng. Theo ông, đâu là giải pháp khắc phục hiệu quả vấn đề này, giúp tiêu Việt đáp ứng tốt hơn yêu cầu từ thị trường NK?

- Hồ tiêu của Việt Nam chủ yếu XK. Hiện nay, với việc ký kết nhiều Hiệp định Thương mại tự do (FTA), hàng rào thuế quan được tháo gỡ, song các hàng rào phi thuế quan từ thị trường, đặc biệt là trong vấn đề truy xuất nguồn gốc ngày càng cao. Ví dụ, khi XK hồ tiêu sang Trung Quốc, DN làm khâu chế biến hồ tiêu phải có mã số, vùng trồng tiêu cũng phải có mã số… Đây là những điểm rất quan trọng phải đáp ứng được, kết nối giữa nông dân và DN để đáp ứng nhu cầu thị trường.

Khó khăn hiện nay là làm sao nâng cao được nhận thức, kỹ năng của người nông dân. Thời gian qua đã có hàng loạt trường dạy nghề cho nông dân và lực lượng cán bộ cơ sở được mở ra theo hình thức liên huyện hoặc riêng từng huyện. Tuy nhiên, hiệu quả mang lại không cao. Dạy được cho cán bộ nhưng nông dân khá khó khăn. Ví dụ, tại Chư Sê vận động được 4 lớp gồm 200 người đi học đã rất khó. Tôi cho rằng để khắc phục vấn đề này phải có chế tài mạnh tay hơn nữa, buộc người dân phải đi học. Ví dụ, nếu người dân không đi học, không có chứng chỉ thì không cho vay tiền để đầu tư, làm ăn…

Ông có khuyến cáo gì với bà con nông dân cũng như kiến nghị gì với Nhà nước nhằm giúp ngành hồ tiêu phát triển bền vững hơn trong thời gian tới?

- Ở thời điểm hiện tại, Hiệp hội khuyến cáo bà con nông dân nên ngừng thúc đẩy việc trồng tiêu, chuyển đổi mô hình sản xuất sao cho phù hợp với khí hậu, thổ nhưỡng địa phương. Ba năm tới hãy tính đến chuyện trồng mới vì dự báo khi đó giá tiêu mới có thể cải thiện.

Với Nhà nước, mong muốn đặt ra là có những giải pháp thiết thực hỗ trợ cho người dân vượt qua khó khăn trong giai đoạn hiện nay, thúc đẩy các chính sách kịp thời đi vào cuộc sống; đồng thời cần nghiên cứu đến việc đa dạng hóa cây trồng để người dân có nhiều chọn lựa, yên tâm sản xuất…

Xin cảm ơn ông!