Cuộc cách mạng trong ngành thực phẩm

Trong lĩnh vực quản lý an toàn thực phẩm (ATTP), trước năm 2018 được thực hiện theo Luật ATTP (2010) và Nghị định số 38/2012/NĐ-CP quy định chi tiết thi hành một số điều của Luật ATTP. Tuy nhiên, việc thực hiện các quy định của Nghị định số 38 gây nhiều vướng mắc, bất cập, làm tăng chi phí, thời gian và giảm cơ hội kinh doanh của DN. Với Nghị định số 38, quản lý nhà nước (QLNN) về ATTP chủ yếu là tiền kiểm, nhưng quản lý hậu kiểm lại để bỏ ngỏ.

Để tháo gỡ khó khăn cho DN trong lĩnh vực sản xuất, chế biến và kinh doanh thực phẩm, Bộ Y tế đã phối hợp với Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Bộ Công Thương đã kiến nghị từng bước tháo bỏ những bất cập trong quản lý về ATTP. Trên cơ sở đó, Chính phủ đã ban hành Nghị định số 15/2018/NĐ-CP quy định chi tiết thi hành một số điều của Luật ATTP thay thế Nghị định số 38. Nghị định số 15 được đánh giá là cải cách thể chế đột phá, thể hiện thay đổi căn bản trong tư duy về quản lý nhà nước, chuyển từ tiền kiểm sang hậu kiểm.

Phát biểu tại Hội thảo “5 năm triển khai Nghị định số 15/2018/NĐ-CP về an toàn thực phẩm: Kết quả, vấn đề và kiến nghị”, TS Đặng Đức Anh, Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu Quản lý Kinh tế Trung ương (CIEM) cho biết, Nghị định số 15 được đánh giá là điển hình cải cách về phương thức quản lý nhà nước đối với cơ sở sản xuất, kinh doanh và hàng hoá. Sau 5 năm triển khai, các cơ quan thực thi và cộng đồng DN đánh giá cao những thay đổi của Nghị định số 15 và kỳ vọng điều này sẽ tạo tiền lệ tốt cho cải cách trong các lĩnh vực quản lý nhà nước khác.

Theo đó, Nghị định số 15 đã áp dụng nguyên tắc quản lý rủi ro dựa trên mức độ tuân thủ pháp luật của DN và mức độ rủi ro của hàng hoá; bổ sung các đối tượng được miễn kiểm tra; cải cách toàn diện QLNN về ATTP đối với thực phẩm nhập khẩu; phân cấp QLNN, khắc phục tình trạng quản lý chồng chéo, tầng nấc, trùng lặp; tạo sự linh hoạt, chủ động cho DN trong thực hiện TTHC…

Kết quả khảo sát của CIEM cho thấy DN được tiết giảm đáng kể về thời gian, chi phí và giảm rủi ro; có thêm cơ hội đa dạng hoá hoạt động sản xuất, kinh doanh. Nhờ vậy, số lượng DN ngành thực phẩm tăng lên nhanh chóng; tạo cơ hội việc làm, thu nhập cho hàng chục triệu lao động; và đóng góp quan trọng vào GDP và tăng trưởng của nền kinh tế. Về phía cơ quan QLNN, hoạt động hậu kiểm được tăng cường và thực hiện thường xuyên hơn. Cơ quan Hải quan được giảm tải áp lực thông quan; thời gian giải phóng hàng nhanh, đáp ứng yêu cầu thông quan theo các cam kết quốc tế.

Đặc biệt Nghị định số 15 được coi là cuộc cách mạng trong ngành thực phẩm khi áp dụng quản lý rủi ro và chuyển mạnh từ tiền kiểm sang hậu kiểm. Cụ thể là các thực phẩm có nguy cơ thấp (thực phẩm thường, thực phẩm bổ sung) DN được tự công bố và tự chịu trách nhiệm. Góp phần giảm 90% số giấy phép và tới 95% khối lượng kiểm tra nhà nước. Theo đánh giá của Bộ Y tế, thực hiện Nghị định số 15 tiết kiệm tới 8,5 triệu ngày công và 3.332,5 tỷ đồng/năm.

Kết quả khảo sát cũng cho thấy, với 12.000 DN sản xuất, chế biến thực phẩm (đang hoạt động đến ngày 31/12/2021) thì quy định cho phép DN tự công bố sản phẩm giúp DN tiết giảm chi phí rất lớn. Đó là chưa tính tới các DN thương mại, NK sản phẩm thực phẩm.

Quang cảnh hội thảo.

Chú trọng hoạt động hậu kiểm

Tuy có nhiều nội dung cải cách tích cực, song theo ông Đậu Anh Tuấn, Phó Tổng Thư ký, Trưởng ban Pháp chế, Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) cho rằng, Nghị định số 15 vẫn còn một số điểm cần tiếp tục nghiên cứu, hoàn thiện. Đơn cử như quy định chưa rõ ràng, cụ thể trong cách thức xác định tỷ lệ lô hàng nhập khẩu trong trường hợp áp dụng phương thức kiểm tra giảm; thực thi thiếu nhất quán đối với trường hợp sản phẩm là mẫu thử nghiệm. Ở một số cơ quan địa phương vẫn có hiện tượng cán bộ yêu cầu DN bổ sung giấy tờ nhiều lần; thậm chí có những yêu cầu nằm ngoài quy định. Nghị định còn thiếu các quy định về đăng ký các thực phẩm nhập khẩu có chứa phụ gia mới…

Vì vậy, TS. Nguyễn Minh Thảo, Trưởng ban Ban nghiên cứu Môi trường kinh doanh và Năng lực cạnh tranh (CIEM) cho rằng, cần duy trì và phát huy những cải cách của Nghị định số 15; nghiên cứu áp dụng nhân rộng cách tiếp cận quản lý này sang các lĩnh vực quản lý nhà nước khác.

Bên cạnh đó, cơ quan quản lý nhà nước phải chú trọng hoạt động hậu kiểm. Đồng thời, giám sát và nâng cao trách nhiệm của cán bộ trong hoạt động thực thi; đảm bảo thực hiện nghiêm túc trên tinh thần hợp tác và hỗ trợ DN. Chấm dứt tình trạng yêu cầu DN bổ sung hồ sơ ngoài quy định hoặc đưa ra yêu cầu chung chung, thiếu rõ ràng. Đặc biệt, cần đảm bảo tính ổn định của chính sách; không đề xuất hay ban hành mới các quy định tạo thêm gánh nặng chi phí kinh doanh, chi phí tuân thủ pháp luật không cần thiết cho DN và kiến nghị sửa đổi, bổ sung một số quy định cụ thể của Nghị định số 15.