Ảnh minh họa

Mức độ hiểu biết về tài chính cá nhân thấp

Thời gian qua, nạn cho vay nặng lãi, “tín dụng đen” sau khi bị lực lượng Công an đánh mạnh đã biến tướng dưới mọi hình thức như: khuyến mãi, hoa hồng, huy động vốn để đầu tư, ủy thác đầu tư trái phiếu… với lãi suất cao. Theo Cục Cảnh sát hình sự (Bộ Công an), các đối tượng hoạt động tín dụng đen thường nhắm đến các nhóm người yếu thế trong xã hội, có trình độ am hiểu pháp luật hạn chế, ý thức cảnh giác chưa cao.

Trên thực tế, khách hàng của các ổ nhóm “tín dụng đen” chủ yếu là học sinh, sinh viên, người thu nhập thấp cần một khoản tiền vài triệu đồng trong thời gian ngắn mà không muốn thực hiện các thủ tục vay tiền tại ngân hàng. Khách hàng có thể không để ý, hoặc bỏ qua các thông tin quy định ràng buộc về lãi suất, phí, tiền phạt... dẫn đến mức lãi suất phải trả cao hơn nhiều lần lãi suất của ngân hàng, cũng như việc vay của ứng dụng sau trả lãi cho ứng dụng trước.

Điều này dẫn đến niềm tin của người dân đối với thị trường tài chính đang bị tổn thương vẫn chưa thực sự phục hồi; xuất hiện các khoảng trống về pháp lý, các hành vi gian lận của các tổ chức, cá nhân phát hành chứng khoán, hành nghề tư vấn, môi giới các sản phẩm, dịch vụ tài chính cá nhân bán chéo qua ngân hàng thương mại, niêm yết trên sàn chứng khoán...

Theo các chuyên gia, một trong những nguyên nhân dẫn đến tình trạng trên là do lỗ hổng về quản lý tài chính cá nhân.

TS. Lê Minh Nghĩa, Chủ tịch Hiệp hội Tư vấn Tài chính Việt Nam (VFCA) cho biết, tài chính cá nhân đang là chủ đề nóng, thu hút ngày càng nhiều sự quan tâm của người dân, đặc biệt là giới trẻ. Song trình độ dân trí tài chính còn hạn chế và nhất là khả năng quản lý, hoạch định tài chính cá nhân còn khá khiêm tốn. Mặc dù các thông tin, tài liệu về tài chính cá nhân đã phổ biến ngày càng rộng rãi hơn nhưng phần lớn đều là thông tin, tài liệu mở, trôi nổi.

Đánh giá về vai trò của hoạch định tài chính cá nhân, ông Ngô Thành Huấn, Giám đốc khối tài chính cá nhân, Công ty Cổ phần FIDT cho biết, hoạch định tài chính cá nhân là phương pháp quản trị tài chính cá nhân và là cách tiếp cận toàn diện nhất hiện nay. Việc phổ cập các kiến thức về hoạch định tài chính cá nhân rộng rãi tại các quốc gia phát triển trên thế giới đã chứng minh tính hiệu quả trong việc giải quyết các xung đột lợi ích giữa bên bán và bên mua trên thị trường tài chính, góp phần nâng cao hiểu biết về quản lý tài chính cho người dân, qua đó nâng cao năng lực lao động và phát triển kinh tế - xã hội của người dân.

Ông Huỳnh Minh Tuấn, Giám đốc môi giới hội sở Chứng khoán Mirae Asset cho biết, kiến thức về tài chính ở nhiều nước trên thế giới rất cao. Chẳng hạn, hiện tỷ lệ nhà đầu tư chứng khoán ở Đài Loan (Trung Quốc) chiếm gần 80% trên tổng số người có căn cước công dân. Trái ngược, kiến thức về tài chính ở nước ta còn yếu. Chẳng hạn trong vụ trái phiếu Vạn Thịnh Phát, có người 50 tuổi vẫn bị lầm tưởng mình đang gửi tiết kiệm, nhưng thực chất là mua trái phiếu không có tài sản đảm bảo. Không có kiến thức, cũng không nhờ tư vấn, đến khi té ngửa mới chạy tìm người tư vấn thì đã muộn.

Trong khi đó, hiện nay phần lớn chất lượng dịch vụ tư vấn tài chính là đáng báo động, gây nhiều hệ lụy. Các chương trình đào tạo người tư vấn tài chính ở Việt Nam đang giải quyết về mặt hình thức, chưa đảm bảo chất lượng theo thông lệ quốc tế. Nhiều người đi tư vấn đầu tư còn không biết nguyên tắc định giá tài sản đầu tư, tư vấn cho vay mà không nắm vững về nguyên tắc quản trị rủi ro phá sản cho khách hàng.

Nâng cao tri thức về các loại tài chính

Bà Nguyễn Thị Hiền, Phó Viện trưởng Viện Chiến lược ngân hàng (Ngân hàng Nhà nước) cho biết, mức độ hiểu biết tài chính ở Việt Nam còn thấp so với khu vực và thế giới. Quy mô, tốc độ tăng trưởng và tiềm năng phát triển đều ở mức cao. Do đó, việc người dân ít quan tâm và chủ động tìm hiểu về thị trường trở thành lực cản lớn.

Trước thực trạng này, ngày 22/1/2020, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 149/QĐ-TTg về Chiến lược tài chính toàn diện quốc gia đến năm 2025 và định hướng năm 2030. Chiến lược đặt ra mục tiêu tổng quát: Mọi người dân và doanh nghiệp đều được tiếp cận và sử dụng an toàn, thuận tiện các sản phẩm, dịch vụ tài chính phù hợp nhu cầu, với chi phí hợp lý, do các tổ chức được cấp phép cung ứng một cách có trách nhiệm và bền vững. Một số chỉ tiêu phấn đấu đến năm 2025, như: phấn đấu đến cuối năm 2025, ít nhất 80% người trưởng thành có tài khoản giao dịch tại ngân hàng hoặc các tổ chức được phép khác; tiến tới mục tiêu mỗi người trưởng thành có ít nhất một tài khoản giao dịch tại ngân hàng hoặc các tổ chức được phép khác vào năm 2030; ít nhất 50% tổng số xã có điểm cung ứng dịch vụ tài chính; ít nhất 25 - 30% người trưởng thành gửi tiết kiệm tại tổ chức tín dụng; số lượng giao dịch thanh toán không dùng tiền mặt đạt tốc độ tăng 20 - 25% hàng năm...

Mặc dù cơ quan chức năng, doanh nghiệp, ngân hàng... có những cơ chế bảo vệ, nhưng người dân không thể phó mặc toàn bộ cuộc đời mình cho bất kỳ ai, mà cần chủ động trang bị kiến thức và kỹ năng về hoạch định tài chính cá nhân, từ đó bảo vệ cũng như phát triển tốt của cải. Trong khi đó, Việt Nam hiện vẫn chưa có ngành này và một trong những lý do cốt lõi nhất, cơ bản nhất là thông tin về ngành quản lý tài chính cá nhân với các cấp có thẩm quyền và người dân còn mỏng. Thậm chí còn chưa có các nghiên cứu cấp cơ sở về ngành này. Điều này cho thấy ngành này chưa có được sự quan tâm đúng mức và chưa được nhận thức đầy đủ về vai trò và tầm quan trọng của ngành hoạch định tài chính cá nhân.

Theo đó, bà Nguyễn Thị Hiền đề xuất, phải đẩy mạnh công tác truyền thông để người dân hiểu được vai trò quan trọng của ngành hoạch định tài chính cá nhân. Bên cạnh đó là việc thay đổi tư duy của lãnh đạo. Rõ ràng, khi xã hội nhận thức cao hơn về vai trò của hoạch định tài chính cá nhân thì cần có các chuyên ngành hoạch định tài chính cá nhân. Cuối cùng là phải nghiên cứu, ban hành các tiêu chuẩn và có cơ chế giám sát để ngành hoạch định tài chính cá nhân phát triển một cách bền vững.

PGS.TS Nguyễn Tiến Hoàng, Trưởng khoa Tài chính – Ngân hàng, Trường Đại học Văn Lang cho hay, việc kiểm soát, quản lý được dòng tiền là rất quan trọng và đây là nội dung cơ bản của hoạch định tài chính cá nhân. Nếu như người dân được trang bị kiến thức một cách đầy đủ hơn về tài chính cá nhân có lẽ những sự cố trong lĩnh vực trái phiếu doanh nghiệp, bảo hiểm như năm vừa qua cũng sẽ được giảm thiểu. Nhận thấy tầm quan trọng này, dự kiến trong thời gian tới, Đại học Văn Lang sẽ mở chuyên ngành hoạch định tài chính cá nhân trong ngành đào tạo tài chính ngân hàng.