Tiến độ cổ phần hóa, thoái vốn tại các DNNN đến nay vẫn còn chậm, có khả năng không đạt kế hoạch đề ra. Ảnh: ST

Có khả năng không đạt kế hoạch

Theo báo cáo kết quả cổ phần hóa, thoái vốn giai đoạn từ năm 2022 đến tháng 9/2023 của Cục Tài chính doanh nghiệp (Bộ Tài chính), đã có 45 doanh nghiệp được cấp có thẩm quyền phê duyệt Đề án cơ cấu lại doanh nghiệp. Các đơn vị còn lại đang triển khai xây dựng đề án cơ cấu lại doanh nghiệp để trình cấp có thẩm quyền xem xét.

Ngày 29/11/2022, Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 1479/QĐ-TTg phê duyệt kế hoạch sắp xếp lại DNNN, doanh nghiệp có vốn nhà nước giai đoạn 2022-2025. Theo đó, giai đoạn 2022-2025 cổ phần hóa 19 doanh nghiệp, thoái vốn nhà nước đầu tư tại 141 doanh nghiệp. Báo cáo cho biết, năm 2022 ghi nhận bổ sung 1 DNNN thực hiện cổ phần hóa. Trong 9 tháng năm 2023, các đơn vị tiếp tục triển khai công tác cổ phần hóa theo kế hoạch đã được phê duyệt.

Về tình hình thoái vốn, năm 2022, thoái vốn tại 1 doanh nghiệp với giá trị 195 tỷ đồng, thu về 390 tỷ đồng; các tập đoàn, tổng công ty, DNNN thoái vốn tại 31 doanh nghiệp với giá trị là 688,7 tỷ đồng, thu về 3.900,6 tỷ đồng. Lũy kế 9 tháng năm 2023, thoái vốn nhà nước tại 4 doanh nghiệp với giá trị 8,8 tỷ đồng, thu về 19 tỷ đồng; các tập đoàn, tổng công ty, DNNN đã thoái vốn tại 7 doanh nghiệp với giá trị là 53,5 tỷ đồng, thu về 206,3 tỷ đồng.

Lũy kế năm 2021-2022, số thu từ bán vốn nhà nước của Quỹ Hỗ trợ sắp xếp và phát triển doanh nghiệp đã nộp về NSNN năm 2021 là 1.000 tỷ đồng, Bộ Tài chính đã tất toán các tài khoản của Quỹ tại Sở Giao dịch Kho bạc Nhà nước ngày 10/05/2022; số thu từ bán vốn nhà nước năm 2022 là 3.848 tỷ đồng (trong đó thu của ngân sách trung ương là 2.511 tỷ đồng, thu của ngân sách địa phương là 1.338 tỷ đồng).

Nhận xét về những kết quả này, theo ông Phan Đức Hiếu, Ủy viên Thường trực Ủy ban Kinh tế Quốc hội, tiến độ cổ phần hóa, thoái vốn DNNN diễn ra chậm, số lượng không nhiều, tồn tại một số trường hợp phát sinh tiêu cực trong định giá liên quan đến đất đai, quyền tài sản vô hình, báo cáo tài chính... Vị này cũng cho rằng, vấn đề hậu cổ phần hóa chưa được giải quyết dứt điểm; quản lý vốn tại một số DNNN còn khó khăn...

Thẳng thắn nhìn nhận tiến độ triển khai cổ phần hóa, thoái vốn chậm, có khả năng sẽ không đạt kế hoạch đề ra, báo cáo của Cục Tài chính doanh nghiệp đã chỉ rõ nguyên nhân khách quan và chủ quan. Trong đó, nguyên nhân khách quan là do những bất ổn lớn của thị trường tài chính trong nước và quốc tế; ảnh hưởng của dịch bệnh Covid-19 nên việc triển khai cổ phần hóa, thoái vốn phụ thuộc vào tình hình thị trường, lựa chọn thời điểm bán cổ phần hợp lý để đem lại hiệu quả, đảm bảo tính khả thi.

Hơn nữa, do đặc thù của các doanh nghiệp thực hiện cổ phần hóa trong giai đoạn này là các doanh nghiệp lớn, phạm vi hoạt động rộng, đa ngành, đa lĩnh vực, nhiều tài sản chuyên ngành, khó xác định giá trị, một số đơn vị vi phạm quy định về quản lý vốn, tài sản đang thực hiện thanh tra, kiểm tra, điều tra; các doanh nghiệp nhỏ và vừa là các đơn vị cung ứng, sản phẩm dịch vụ công ích, hoạt động gắn liền với các hoạt động của địa phương.

Về nguyên nhân chủ quan, cơ quan này cho rằng là do nhận nhận thức và tổ chức thực hiện của một số cơ quan đại diện chủ sở hữu và người đứng đầu doanh nghiệp còn chưa cao, chưa quyết liệt trong tổ chức triển khai, thực hiện cổ phần hóa, thoái vốn nên còn tư tưởng né tránh, đùn đẩy trách nhiệm. Nhiều doanh nghiệp chưa hoàn thiện đầy đủ thủ tục pháp lý sắp xếp lại, xử lý các cơ sở nhà, đất theo pháp luật về quản lý, sử dụng tài sản công trước khi cổ phần hóa, thoái vốn; còn nhiều vướng mắc, tồn tại về tài chính chưa được xử lý dứt điểm…

Kỳ vọng vào những sửa đổi quy định pháp luật

Tuy vậy, từ một góc nhìn khác, ông Phan Đức Hiếu cho rằng không nên chỉ xét về giai đoạn mà cần nhìn vào hoạt động thực tế của doanh nghiệp, có doanh nghiệp hoạt động tốt, một số doanh nghiệp không như mong muốn, để thấy việc đáp ứng tiến độ cổ phần hóa rất khó. Dù có những “vùng xám”, song theo ông Phan Đức Hiếu, không nên vì thế mà dừng lại việc cổ phần hóa mà cần phải khắc phục "vùng tối" và phải nhìn rộng ra mục tiêu của cổ phần hóa.

Nói về những giải pháp và kỳ vọng đẩy nhanh tiến độ cổ phần hóa, chuyên gia kinh tế Vũ Đình Ánh cho rằng, về đất đai, nếu gắn đất đai với doanh nghiệp sẽ không khắc phục được những động cơ phát sinh cả về phía chủ thể thực hiện cổ phần hóa lẫn khách thể là người đi mua, bởi thực tế nhiều người thực hiện cổ phần hóa với động cơ là đất. Do đó, vị chuyên gia này nhấn mạnh cần phải làm rõ vấn đề then chốt là định giá đất đai, nên định giá trước hay sau khi chuyển đổi mục đích sử dụng đất, do vậy, việc Luật Đất đai (sửa đổi) được thông qua được kỳ vọng sẽ giải quyết được bài toán này.

Phát biểu tại một tọa đàm về cổ phần hóa được tổ chức gần đây, ông Lưu Bình Nhưỡng, Phó Trưởng Ban Dân nguyện, Ủy ban Thường vụ Quốc hội cho rằng, cổ phần hóa phải bám sát mục tiêu về kinh tế - xã hội, quốc phòng - an ninh, quy hoạch phát triển kinh tế - xã hội và quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất, nếu không sẽ “thất bại toàn tập”. Đồng thời, phải công khai, minh bạch, thực hiện thanh tra, giám sát ngay từ khi xây dựng chính sách. Công tác truyền thông cũng phải thường xuyên hơn bởi đây cũng là cách để giám sát thực hiện cổ phần hóa.

Hơn nữa, các chuyên gia cũng kỳ vọng vào việc sửa đổi Luật Quản lý, sử dụng vốn Nhà nước đầu tư vào sản xuất, kinh doanh tại doanh nghiệp. Việc sửa đổi sẽ giúp mang lại nhiều chính sách hiệu quả cho thoái vốn và cổ phần hóa. Cùng với đó, mô hình của cơ quan quản lý vốn nhà nước tại doanh nghiệp cũng cần xem xét, để hoàn thiện cơ sở pháp lý cho cổ phần hóa…