Hàng hóa được bày bán tại chợ đầu mối nông sản Bình Điền (TP.HCM). Ảnh: ST.

Thương lái chi phối

Hợp tác xã (HTX) rau an toàn Tự Nhiên (Mộc Châu, Sơn La) được thành lập từ năm 2011 với diện tích sản xuất là 13,7 ha. Theo bà Nguyễn Thị Luyến, Giám đốc HTX, sau 7 năm thực hành sản xuất rau an toàn, các thành viên HTX đã thành thục trong các khâu sản xuất, tuân thủ đúng quy định về an toàn thực phẩm. HTX cung cấp cho thị trường trên 4.000 tấn rau trong 7 năm qua, song đáng chú ý thị trường của HTX chủ yếu là các siêu thị. Trong khi đó, phân khúc thị trường hiện nay, 70% vẫn là các cửa hàng bán lẻ và các chợ. Đây là thị trường tiềm năng, tiếp cận với người dân gần nhất nhưng HTX rau an toàn Tự Nhiên cũng như một số HTX khác không tiếp cận được.

Về lý do, bà Luyến phân tích: “Trước hết, các chợ đầu mối là nơi tập trung nông sản, thủy hải sản của tất cả các vùng miền, việc giao thương được hình thành từ rất lâu nên thực tế khi các sản phẩm của HTX có tiếp cận thị trường này thì cũng khó cạnh tranh được với các thương lái. Bên cạnh đó, mặc dù người dân luôn mong muốn được sử dụng các sản phẩm nông sản an toàn song tâm lý chung lại không muốn chi một khoản tài chính cho dòng sản phẩm này, luôn so sánh giá của sản phẩm an toàn với các sản phẩm không rõ nguồn gốc”.

Liên quan tới vấn đề này, đại diện Công ty CP Rau an toàn Hà Nội đánh giá: Các chợ đầu mối giữ vai trò quan trọng trong tiêu thụ sản phẩm cho nông dân. Tuy nhiên, hoạt động buôn bán, tiêu thụ tại các chợ bị thương lái chi phối cả về giá lẫn nguồn cung, kiểm soát nguồn gốc xuất xứ gần như bỏ ngỏ. Vì vậy, nông sản an toàn đang bị đánh đồng với sản phẩm không an toàn khiến việc tiêu thụ, truy xuất nguồn gốc sản phẩm càng trở nên khó khăn. Các cơ quan ban ngành chưa phát huy được vai trò của mình trong công tác quản lý chất lượng vệ sinh an toàn thực phẩm tại các chợ đầu mối.

Để mô hình chợ đầu mối nông sản hoạt động hiệu quả hơn, đứng từ góc độ HTX cung ứng hàng hóa, bà Luyến đề nghị cơ quan nhà nước có thẩm quyền quản lý chặt chẽ các sản phẩm đưa vào chợ đầu mối để bán, đảm bảo sản phẩm có nguồn gốc rõ ràng, chất lượng bảo đảm nhằm tạo điều kiện cho các sản phẩm an toàn cạnh tranh được tại chợ đầu mối.

Đơn vị quản lý chợ "kêu" khó vận hành

Đơn vị cung ứng lo không đưa được hàng vào chợ, không cạnh tranh nổi với đội ngũ thương lái. Trong khi đó, bản thân các DN đã xây dựng, quản lý chợ đầu mối ổn định lại có những khó khăn riêng.

Chợ đầu mối nông sản Bình Điền (Quận 8, TP.HCM) là một trong những mô hình chợ đầu mối nông sản được đánh giá khá thành công ở thời điểm hiện tại. Bà Trần Thúy Liên, Giám đốc Công ty Quản lý và Kinh doanh chợ đầu mối nông sản Bình Điền cho hay: Sau quá trình chật vật ban đầu, hiện chợ đã hoạt động khá mạnh mẽ, sôi động với 7 nhà lồng chuyên về từng ngành hàng, trong đó mạnh nhất là ngành hàng thủy hải sản tươi sống khi cung cấp trên 70% lượng thủy hải sản tươi sống cho thị trường TP. HCM. Tuy vậy, việc vận hành, quản lý chợ hiện cũng vướng khó khăn khi còn sự thiếu đồng nhất giữa các địa phương. “Ví dụ, thời gian qua TP. HCM triển khai mạnh hoạt động truy xuất nguồn gốc thịt heo thông qua việc đeo vòng cho heo. Ở chợ Bình Điền, khâu truy xuất này bị phê bình chưa tốt khi mới đảm bảo 30-40% heo bán tại chợ có đeo vòng truy xuất nguồn gốc. Lý do là bởi, tại TP. HCM làm chặt, heo vào chợ là phải đeo vòng, song khâu lò giết mổ tại Long An lại không áp dụng như vậy. Heo giết mổ xong chỉ có giấy chứng nhận đảm bảo an toàn vệ sinh thực phẩm. Nếu có sự chỉ đạo thống nhất từ Trung ương tới địa phương thì sẽ khắc phục được tình trạng này”, bà Liên nói.

Theo bà Liên, đối với các chợ đầu mối như Bình Điền, xử lý rác thải cũng là vấn đề nan giải. Mỗi đêm, chợ có tới 50-60 tấn rác phải xử lý. Chi phí để chở rác, xử lý rác không hề đơn giản. Thực tế, lượng rác chủ yếu từ các loại rau củ quả. Ví dụ, rau cải thảo đem về chợ đầu mối, phải sơ chế mất một nửa rồi mới bán. “Nếu có chỉ đạo thống nhất từ Trung ương tới địa phương thì khó khăn sẽ được tháo gỡ. Cụ thể, Trung ương chỉ đạo các tỉnh cung ứng rau quả phải sơ chế từ nguồn thay vì chuyển vào chợ đầu mối tại TP.HCM mới sơ chế”, bà Liên nhấn mạnh.

Đại diện một số DN khác góp ý thêm: Muốn xây dựng chợ đầu mối nông sản thành công, kiên quyết, xử lý nghiêm vấn đề quy hoạch di dời chợ sỉ trong thành phố về chợ đầu mối cũng là vấn đề khá quan trọng. Riêng tại TP.HCM, dù đã quy hoạch 3 chợ đầu mối rất lớn, song số chợ sỉ nhỏ trên địa bàn vẫn còn. Điều này khiến chợ đầu mối khó tập trung lượng khách đến mua hàng, tạo ra sự cạnh tranh không lành mạnh giữa những người chấp hành chính sách di dời về chợ, đóng thuế đầy đủ với những người chưa chấp hành…