Đánh thức những không gian bị lãng quên
	Có một làng quê còn trong ký ức
	Làng quê nô nức mở hội làng
	Châu chấu rang mùa gặt, món ngon làng quê
	Đẹp 'nao lòng' những khoảnh khắc bình dị làng quê Việt

Ảnh minh họa: ST

Tuy tự hào về sản phẩm đẹp, tốt của mình, nhưng lời cô gái dệt lụa vẫn phảng phất chút ngậm ngùi, cay đắng. Ấy là bởi hồ Trúc Bạch xưa thuộc địa phận làng Trúc Yên (nay thuộc phường Trúc Bạch quận Ba Đình), một làng có nghề biên mành trúc. Thời “Lê tồn Trịnh tại, Lê bại Trịnh vong”, chúa Trịnh Giang (1711/1762) cho xây một biệt viện để nghỉ ngơi bên hồ, sau dùng nơi này làm lãnh cung, gọi là Trúc Tầm viện. Những cung nữ thất sủng bị đưa ra đây tự lao động để sinh sống bằng nghề chăn tằm dệt lụa, chờ ngày được chúa tha về. Cái tên Trúc Bạch từ đó mà thành (Trúc: Trúc Tầm viện; Bạch: lụa). Cũng còn những giả thuyết khác về địa danh “Trúc Bạch”, nhưng giải thích nêu trên được nhiều nhà nghiên cứu chấp nhận hơn cả.

Vốn chỉ là một hồ nhỏ, sinh ra từ hồ Tây, có diện tích nhỏ hơn hàng chục lần, lại nằm ở mảnh đất Kinh đô có tới hàng trăm hồ lớn nhỏ, nên ban đầu hồ Trúc Bạch gần như không được để ý. Nhiều lần quy hoạch mở rộng Hà Nội thời Pháp thuộc, không hề nhắc đến hồ Trúc Bạch. Chỉ đến năm 1943, hồ mới được đưa vào quy hoạch với diện tích 29,6 ha, dự kiến sẽ được kè bờ và làm đường vòng quanh. Vì nhiều lý do, quy hoạch này không được thực hiện. Mãi đến năm 2000, việc kè hồ mới hoàn thành, lúc đó diện tích hồ chỉ còn 22 ha.

Sau khi tiếp quản Thủ đô năm 1954, chính quyền Thành phố Hà Nội lên kế hoạch sửa sang lại đường Cổ Ngư (đường Thanh Niên ngày nay) và bờ hồ Trúc Bạch, đồng thời xây một nhà hát ngoài trời mang tên nhà hát Nhân Dân ở cuối phố Phó Đức Chính với sân khấu nằm trên mặt hồ Trúc Bạch. Kế hoạch khá lãng mạn này rút cuộc cũng chỉ thực hiện được một phần là mở rộng đường Cổ Ngư. Bán đảo Ngũ Xã trở thành nơi đổ xỉ than của nhà máy điện Yên Phụ.

Những năm Mỹ leo thang đánh phá miền Bắc và Hà Nội, một trận địa phòng không được lập ra tại khu vực phía Nam hồ Trúc Bạch (người dân quen gọi là Bãi Pháo, số 1 phố Trấn Vũ bây giờ) để bảo vệ nhà máy điện. Cựu phi công Mỹ John McCain, người đã trở thành Thượng nghị sĩ, có uy tín chính trị rất lớn, có nhiều đóng góp vào việc bình thường hoá quan hệ Việt – Mỹ sau này đã nhảy dù, rơi xuống hồ Trúc Bạch khi phi cơ của ông bị trúng tên lửa trên bầu trời Hà Nội ngày 26/10/1967.