Có thể khẳng định Luật Hải quan 2014 và các văn bản hướng dẫn thi hành đã mang lại nhiều lợi ích thiết thực cho cả cơ quan Hải quan và doanh nghiệp, đặc biệt là đã góp phần thuận lợi về thủ tục thông quan hàng hóa trong điều kiện XNK gia tăng nhanh chóng. Trong đó, Luật Hải quan đã tạo nền tảng pháp luật để tiếp tục thực hiện Chiến lược phát triển Hải quan đáp ứng yêu cầu hội nhập sâu, rộng trong giai đoạn mới.

Tại kỳ họp thứ 7, Quốc hội khóa XIII, các đại biểu Quốc hội đã biểu quyết thông qua Luật Hải quan 2014 với tỷ lệ tán thành 91,16%.

Đưa Luật vào cuộc sống

Theo đại diện Vụ Pháp chế (Tổng cục Hải quan), trong những năm qua, trên cơ sở Luật Hải quan 2014, những văn bản hướng dẫn thi hành Luật đã luôn được cập nhật và đi vào cuộc sống, góp phần quan trọng trong nhiệm vụ quản lý nhà nước về hải quan, tạo hành lang pháp lý cho hoạt động của DN, tiếp cận với hải quan khu vực và thế giới.

Để có kết quả này, ngay sau khi Luật được thông qua, ngày 25/7/2014, Tổng cục trưởng Tổng cục Hải quan đã ban hành Chỉ thị số 9296/CT-TCHQ để tổ chức thi hành Luật một cách thống nhất, đồng bộ, kịp thời, sâu, rộng và hiệu quả nhằm tạo ra những chuyển biến tích cực trong hoạt động hải quan. Trong đó nêu rõ các công việc cần tập trung thực hiện và kế hoạch chi tiết triển khai thực hiện Luật. Trên cơ sở quy định của Luật Hải quan 2014, Tổng cục Hải quan đã chủ động rà soát, sắp xếp, xác định từng danh mục các văn bản cần ban hành để thi hành Luật, xây dựng kế hoạch cụ thể để triển khai xây dựng các văn bản này.

Song song đó, Tổng cục Hải quan tổ chức buổi giới thiệu Luật Hải quan đến các cơ quan báo chí. Còn nhớ tại buổi giới thiệu, nguyên Phó Tổng cục trưởng Tổng cục Hải quan Vũ Ngọc Anh khẳng định, ngay từ khi Luật Hải quan mới được dự thảo, Ngành đã tiến hành rà soát, lên danh mục những văn bản cần hướng dẫn để Luật đi vào thực tiễn và tiến hành soạn thảo, lấy ý kiến các cấp. Lãnh đạo Tổng cục Hải quan khi đó khẳng định, việc xây dựng hệ thống văn bản hướng dẫn minh bạch, cụ thể chính là một cách hỗ trợ DN căn bản nhất.

Bên cạnh đó, Tổng cục Hải quan cũng đã thành lập nhóm công tác hải quan - DN, hợp tác với Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (nay là Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam -VCCI) để đưa những nội dung của Luật đến với các đối tượng thực thi.

Tại các đơn vị hải quan địa phương ghi nhận không khí khẩn trương chuẩn bị các nội dung tuyên truyền Luật Hải quan lan tỏa từ cấp cục, chi cục đến cấp tổ, đội và cả cộng đồng DN trên địa bàn.

Không chỉ vậy, sau khi Luật Hải quan 2014 đi vào thực hiện, cơ quan Hải quan đã chủ động, tích cực cung cấp thông tin, giải đáp vướng mắc cho DN dưới nhiều hình thức: Hướng dẫn giải đáp trực tiếp cho người khai hải quan tại trụ sở cơ quan Hải quan, tại trụ sở người khai hải quan; giải đáp bằng văn bản; giải đáp qua Cổng thông tin điện tử của Tổng cục Hải quan, cục hải quan địa phương; tổ chức đối thoại...

Cùng với đó, Tổng cục Hải quan tham gia xây dựng, trình cấp có thẩm quyền ban hành Luật Thuế XK, thuế NK và nhiều nghị định, thông tư về quản lý thuế, kiểm tra, giám sát hải quan…

Trong gần 1 thập niên đi vào cuộc sống, tại hầu hết các diễn đàn, hội nghị, hội thảo, các cơ quan, ban ngành và cộng đồng DN luôn đánh giá cao việc Tổng cục Hải quan không ngừng hoàn thiện hệ thống pháp luật hải quan, đặc biệt là Luật Hải quan 2014 và hệ thống văn bản hướng dẫn thi hành Luật. Tại Hội nghị đối thoại “Tháo gỡ khó khăn cho DN trong hoạt động XNK” do VCCI phối hợp với Tổng cục Hải quan và UBND của 4 tỉnh, thành phố Hải Phòng, Hải Dương, Hưng Yên và Quảng Ninh, với sự hỗ trợ của Cơ quan Phát triển quốc tế Hoa Kỳ (USAID) tổ chức ngày 2/3/2023 tại TP Hải Dương, bà Bùi Kim Thùy, Đại diện cấp cao tại Việt Nam, Hội đồng kinh doanh Hoa Kỳ-ASEAN, Chuyên gia Dự án Liên minh toàn cầu về tạo thuận lợi thương mại cho rằng: nhiều DN đánh giá rất cao các hoạt động của Tổng cục Hải quan trong quá trình tham vấn lấy ý kiến các bên liên quan để có bản dự thảo chính sách pháp luật với nhiều điều khoản theo hướng tạo thuận lợi thương mại. Thủ tục hành chính, những quy định nặng về mặt giấy tờ đã thay thế bằng những điều khoản tiến bộ, phù hợp với các cam hết quốc tế, đặc biệt là phù hợp với các Hiệp định thương mại tự do mà gần đây Việt Nam cũng như ASEAN tham gia.

Qua trao đổi với phóng viên, một số DN có hoạt động XNK qua cửa khẩu quốc tế Hữu Nghị (Lạng Sơn) thể hiện sự lạc quan về những thay đổi của chính sách, pháp luật về hải quan trong thời gian qua. Hầu hết DN đánh giá khá tốt về mức độ dễ dàng trong việc thực hiện pháp luật hải quan.

Đặc biệt, ngay sau khi Luật, Nghị định, Thông tư được ban hành, nhiều DN ghi nhận, đánh giá cao việc cơ quan Hải quan đã nhanh chóng triển khai các kế hoạch tập huấn cho các đối tượng là cán bộ, công chức Hải quan từ cán bộ chủ chốt, đến công chức thừa hành và cộng đồng DN.

Nền tảng pháp lý để đổi mới toàn diện hoạt động hải quan

Luật Hải quan 2014 được ban hành có ý nghĩa chính trị, tầm quan trọng trong việc đổi mới toàn diện hoạt động hải quan thông qua áp dụng rộng rãi hải quan điện tử hướng tới hoạt động hải quan công khai, minh bạch, hiệu quả hơn, đồng thời khắc phục các vướng mắc phát sinh trong quá trình thực hiện; thu hút đầu tư nước ngoài, nâng cao sức cạnh tranh của DN và thúc đẩy tăng trưởng kinh tế.

Theo ghi nhận của Dự án Tạo thuận lợi thương mại (TFP), trong giai đoạn 2018-2023, thời gian thông quan hàng hóa tại cửa khẩu đã giảm một nửa, từ 103,68 giờ xuống 54,8 giờ đối với hàng NK và từ 95,78 giờ xuống 38,4 giờ đối với hàng XK. Ngoài ra, kết quả ghi nhận chi phí của DN để hoàn thành thủ tục XNK hàng hóa tại cửa khẩu đã giảm từ 569 USD xuống 313 USD (đối với hàng NK) và từ 420 USD xuống 338 USD (đối với hàng XK). Trên nền tảng Luật Hải quan 2014, Tổng cục Hải quan đã xây dựng và trình cấp có thẩm quyền ban hành hàng chục văn bản quy phạm pháp luật trong lĩnh vực hải quan, với các cấp độ pháp lý khác nhau, gồm: 2 Nghị quyết của Ủy ban Thường vụ Quốc hội, 20 Nghị định của Chính phủ, 56 Thông tư của Bộ Tài chính và nhiều văn bản hướng dẫn kịp thời tháo gỡ các vướng mắc, bất cập phát sinh trong quá trình triển khai thực hiện, phù hợp với sự phát triển của kinh tế, xã hội.

Họp báo giới thiệu Luật Hải quan số 54/2014/QH13 diễn ra ngày 25/7/2014 tại trụ sở Tổng cục Hải quan.

Điển hình, Tổng cục Hải quan đã chủ động xây dựng và trình Bộ Tài chính trình Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định 65/2015/QĐ-TTg ngày 17/12/2015 quy định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức của Tổng cục Hải quan trực thuộc Bộ Tài chính; Nghị định 08/2015/NĐ-CP về thi hành Luật Hải quan về thủ tục hải quan, kiểm tra, giám sát hải quan; Nghị định 01/2015/NĐ-CP ngày 2/1/2015 quy định chi tiết phạm vi địa bàn hoạt động hải quan, trách nhiệm phối hợp trong phòng chống buôn lậu, vận chuyển trái phép hàng hóa qua biên giới; Quyết định 1919/QĐ-BTC ngày 6/9/2016 của Bộ trưởng Bộ Tài chính quy định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức của cục hải quan tỉnh, liên tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương...

Ngay khi Luật Hải quan 2014 được thông qua đã có 17 thủ tục được bãi bỏ và 46 thủ tục được đơn giản hóa. Điểm rõ nét nhất khi triển khai Luật Hải quan 2014 là thủ tục và hồ sơ hải quan đã được đơn giản hóa, thời gian kiểm tra hồ sơ và kiểm tra thực tế hàng hóa cũng được giảm bớt. Thủ tục hải quan điện tử được triển khai tại tất cả chi cục Hải quan trên toàn quốc. (Tạp chí Hải quan sẽ có bài viết sâu về nội dung này).

Khi triển khai Luật Hải quan 2014, thủ tục và hồ sơ hải quan đã được đơn giản hóa, thời gian kiểm tra hồ sơ và kiểm tra thực tế hàng hóa cũng được giảm bớt. Ảnh: Đăng Nguyên

Đặc biệt, Luật Hải quan 2014 đã tạo cơ sở pháp lý để thực hiện phương thức hoạt động hải quan hiện đại theo nguyên tắc áp dụng toàn diện nguyên tắc quản lý rủi ro trong toàn bộ hoạt động kiểm tra, giám sát hải quan, kiểm soát hải quan; công tác kiểm tra sau thông quan được tăng cường.

Các văn bản quy phạm pháp luật này đã góp phần hoàn thiện thể chế, chính sách, đáp ứng yêu cầu quản lý nhà nước về hải quan trong giai đoạn hội nhập quốc tế, tạo thuận lợi thương mại.

Có thể nói, văn bản quy phạm pháp luật về hải quan với nòng cốt là Luật Hải quan qua từng thời kỳ có tính ổn định, phương pháp quản lý phù hợp với từng giai đoạn phát triển và luôn có những bước cải cách, đón đầu hiệu quả trong cải cách thể chế, đảm bảo cơ sở pháp lý thực hiện các phương thức quản lý hiện đại, không ngừng phát triển để tạo thuận lợi cho hoạt động thương mại quốc tế, đóng vai trò thúc đẩy cải cách thủ tục hành chính, điện tử hóa đối với các bộ, ngành liên quan.

(Bài 2: Dấu ấn thủ tục hải quan điện tử)