Công chức Chi cục Hải quan KCN VIệt Nam- Singapore- Cục Hải quan Bình Dương hướng dẫn thủ tục cho DN. Ảnh: Đăng Nguyên

Đột phá trong cải cách

Bà Vũ Thị Hoa, đại diện Công ty TNHH Hoa Đạt - thường xuyên làm thủ tục XNK hàng hóa qua cửa khẩu quốc tế Hữu Nghị (Lạng Sơn) nhớ lại thời kỳ những năm 2000-2005, khi vẫn ngày ngày chạy xe máy lên cửa khẩu để đăng ký làm thủ tục XNK hàng hóa và thực hiện khai báo vào tờ khai hải quan giấy theo hướng dẫn của công chức Hải quan. Mỗi năm, công ty này có lượng hàng NK qua cửa khẩu quốc tế Hữu Nghị gần 1.000 tờ khai. Bà Hoa cho biết, thời kỳ đó rất vất vả, công ty phải cắt cử 2-3 nhân viên thường xuyên có mặt tại cửa khẩu để thực hiện các thủ tục khai báo hồ sơ hải quan giấy. Thậm chí, có những lô hàng với nhiều mục hàng nên thực hiện việc khai báo rất mất thời gian, trong khi tất cả quá trình khai đều phải viết tay vào tờ khai giấy.

Kể từ thời điểm ngành Hải quan triển khai thực hiện khai báo thủ tục hải quan điện tử, nhân viên công ty được tiếp cận vào quá trình chuyển đổi số của ngành Hải quan, mọi thủ tục khai báo trên máy tính và có thể ngồi tại công ty để khai báo. Từ khai báo từ xa cho đến khai báo điện tử đã giúp cho hoạt động của DN đạt hiệu quả cao hơn, tiết kiệm thời gian, chi phí, nguồn nhân lực. Ngoài ra, hệ thống cũng giúp tăng tính chủ động và giảm thời gian thông quan và được phản hồi kết quả ngay khi cơ quan Hải quan tiếp nhận thủ tục.

Điều ghi nhận nhất là hệ thống khai báo điện tử tự động kiểm tra, cấp số và phân luồng tờ khai 24/7 nên DN có thể khai báo bất cứ đâu, bất cứ khi nào đều nhận được phản hồi ngay. Nếu được phân vào luồng Xanh, DN in kết quả và ra cửa khẩu lấy hàng luôn; khi nào bị phân vào luồng Vàng và Đỏ thì DN mới phải tới cơ quan Hải quan để thực hiện các nội dung theo quy định, bà Hoa nhấn mạnh.

Sự cải cách trong áp dụng công nghệ thông tin (CNTT) vào quá trình tiếp nhận và xử lý thông tin khai báo thủ tục hải quan của cơ quan Hải quan được triển khai rất khoa học, hiệu quả, minh bạch về thông tin. Đặc biệt, hệ thống hải quan điện tử còn tự động tính toán số thuế phải nộp, cảnh báo những tiêu chí khai chưa chính xác… và phản hồi lại DN chỉ sau vài giây.

Kể từ khi Luật Hải quan 2014 đi vào thực hiện, phương thức nộp hồ sơ hải quan điện tử đã trở thành phương thức nộp hồ sơ chủ yếu. Theo đó, hồ sơ hải quan được người khai hải quan nộp dưới dạng diện tử (bản scan có gắn chữ ký số) ngay khi thực hiện đăng ký tờ khai hải quan. Với quy định này, người khai hải quan không cần phải chuẩn bị bộ hồ sơ hải quan dưới dạng giấy và mang đến cơ quan Hải quan nộp như trước.

Đặc biệt, quy định hồ sơ hải quan nộp khi làm thủ tục hải quan chỉ bao gồm tối thiểu các chứng từ cung cấp thông tin cần thiết cho quản lý hải quan chứ không phải tất cả các chứng từ liên quan đến hàng hóa XNK. Quy định này vừa đảm bảo tính minh bạch vừa giảm thiểu chi phí và nhân lực cho cả DN và cơ quan Hải quan trong khâu chuẩn bị và kiểm tra hồ sơ hải quan. Có thể nói, chứng từ thuộc hồ sơ hải quan được rút gọn và số hóa tạo điều kiện thuận lợi cho DN thực hiện thủ tục, tiết kiệm được nhiều chi phí và thời gian, hoạt động XNK đạt hiệu quả cao hơn. Trong khi đó, cơ quan Hải quan theo dõi, quản lý hồ sơ đầy đủ, khoa học và hiệu quả hơn, Phó Cục trưởng Cục Hải quan Lạng Sơn Vũ Tuấn Bình cho biết.

Nói về quy định này, ông Nguyễn Vũ Trụ, Giám đốc Công ty CP thiết bị máy Việt Nam cho rằng, việc quy định hồ sơ hải quan tại Luật Hải quan 2014 và các văn bản hướng dẫn thi hành đã góp phần làm giảm thời gian thông quan hàng hóa, giảm chi phí và tiết kiệm thời gian, nhân lực cho DN. DN khi đến nộp hồ sơ, không phải xuất trình bản giấy, các chứng từ được đính kèm trên hệ thống hải quan điện tử, vì thế DN mất ít thời gian chờ đợi để làm thủ tục thông quan lô hàng. Điều này không chỉ tăng khả năng cạnh tranh mà còn tạo niềm tin của DN tới các chính sách, giải pháp mà cơ quan Hải quan nói riêng, nhà nước nói chung đối với sự phát triển của DN.

Địa bàn TPHCM với tuyến đường biển có gần 200 hãng tàu hoạt động trong lĩnh vực vận tải biển, mỗi năm có khoảng 9.000 chuyến tàu biển XNC; tuyến hàng không với hơn 55 hãng hàng không đang khai thác, bình quân mỗi ngày có gần 300 chuyến bay XNC; trên 50.000 DN trong nước và hàng ngàn DN có vốn đầu tư nước ngoài thường xuyên hoạt động XNK. Quản lý địa bàn rộng lớn và sôi động, mỗi ngày làm thủ tục cho khoảng 9.000 tờ khai và mỗi năm Cục Hải quan TPHCM làm thủ tục thông quan hàng hóa trung bình chiếm khoảng 40% khối lượng hàng XNK cả nước và số thu chiếm khoảng 1/3 toàn Ngành. Do đó, việc Luật Hải quan 2014 quy định thời hạn khai và nộp tờ khai hải quan theo hướng mở, có thời gian dài để DN đủ điều kiện xây dựng kế hoạch, sắp xếp tài chính, nhân lực thực hiện khai báo hải quan đúng hạn và phù hợp với nhu cầu sản xuất kinh doanh của DN cũng được cộng đồng DN đánh giá cao. Ngoài ra, việc quy định thời hạn nộp chứng từ thuộc hồ sơ hải quan còn là mốc thời gian để DN chủ động trong việc khai báo và cung cấp chứng từ đúng thời hạn quy định, cơ quan Hải quan cũng có cơ sở để áp dụng các biện pháp nghiệp vụ khi DN không nộp hoặc nộp hồ sơ quá thời hạn.

Còn theo Cục Hải quan Nghệ An, việc đưa phương thức quản lý tiên tiến, hiện đại, từ xử lý thủ công sang xử lý trên hệ thống điện tử đã giúp thay đổi nhận thức của CBCC Hải quan và khẳng định việc cải cách hiện đại hóa là xu thế tất yếu để phát triển bộ máy nhà nước. Xử lý hồ sơ bằng phương thức điện tử đã tạo thuận lợi không chỉ cho DN mà giúp các hoạt động nghiệp vụ hải quan được thực hiện hiệu quả, chính xác hơn. Trong đó, dù khối lượng công việc lớn và xu hướng ngày càng gia tăng thì xử lý thủ tục bằng phương thức hiện đại được xem là chìa khóa để đảm bảo hiệu quả nhiệm vụ đặt ra.

Hội nghị Đối thoại doanh nghiệp lần 2 năm 2023 của Cục Hải quan Tây Ninh. Ảnh Thu Dịu

Đưa quan hệ Hải quan - doanh nghiệp thực sự là đối tác hợp tác

Cùng với việc hoạt động cải cách hành chính đơn giản hóa thủ tục hành chính, những năm qua, Tổng cục Hải quan đã phối hợp với các đơn vị liên quan tham mưu trình Bộ Tài chính, Chính phủ sửa đổi, bổ sung các quy định liên quan đến thủ tục hải quan, kiểm tra, giám sát hải quan đối với hàng hóa XNK, phương tiện vận tải XNC để tạo thuận lợi hơn nữa cho các hoạt động XNK, góp phần thực hiện mục tiêu giảm thời gian thông quan hàng hóa qua biên giới.

Một số văn bản điển hình như Luật Quản lý thuế số 38/2019/QH14; Nghị định 57/2019/NĐ-CP về Biểu Thuế XK ưu đãi, Biểu Thuế NK ưu đãi đặc biệt để thực hiện Hiệp định Đối tác toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương giai đoạn 2019-2022; Nghị định 85/2019/NĐ-CP quy định thực hiện thủ tục hành chính theo NSW, Cơ chế một cửa ASEAN và kiểm tra chuyên ngành đối với hàng hóa XNK...

DN cũng đánh giá cao vai trò của cơ quan Hải quan đối với việc quy định cụ thể về xác định xuất xứ hàng hóa XNK khi ngày 20/4/2018, Bộ trưởng Bộ Tài chính đã ban hành Thông tư 38/2018/TT-BTC quy định về xác định xuất xứ hàng hóa XNK. Đây là văn bản triển khai Điều 32 Nghị định 31/2018/NĐ-CP của Chính phủ quy định chi tiết Luật Quản lý ngoại thương, cũng như cụ thể hóa Điều 26 tại Thông tư 38/2015/TT-BTC và pháp lý hóa một số hướng dẫn của Bộ Tài chính trước đây về thời điểm nộp C/O, trừ lùi C/O cho hàng hóa gửi kho ngoại quan.

Cộng đồng DN cho rằng, Thông tư 38/2018/TT-BTC là một văn bản quy phạm pháp luật quan trọng quy định cụ thể, thống nhất, minh bạch về xác định xuất xứ hàng hóa XNK. Lần đầu tiên đối với lĩnh vực xác định xuất xứ hàng hóa XNK có một đầu mối văn bản riêng giúp Hải quan và DN thuận tiện trong việc thực hiện và tra cứu. Việc ban hành Thông tư tạo thuận lợi cho hoạt động XNK của DN; bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng và áp dụng ưu đãi thuế quan theo đúng các cam kết quốc tế mà Việt Nam là thành viên. Đây cũng là văn bản giúp minh bạch hóa trong việc thực hiện xác định xuất xứ hàng hóa do Thông tư đã quy định cụ thể hồ sơ xác định trước xuất xứ hàng hóa XNK; các trường hợp phải nộp chứng từ chứng nhận xuất xứ hàng hóa, thời điểm nộp chứng từ chứng nhận xuất xứ hàng hóa... để chứng minh xuất xứ hàng hóa XNK.

Gần đây, một trong những điển hình của giải pháp về tạo thuận lợi về thủ tục hải quan, kiểm tra giám sát hải quan đối với hàng hóa XNK phải kể đến là việc cơ quan Hải quan chấp nhận DN được nộp chứng từ dưới dạng điện tử (bản scan có xác nhận bằng chữ ký số) thuộc hồ sơ hải quan để thông quan hàng hoá; chấp nhận cho DN được nộp bản scan điện tử Giấy chứng nhận xuất xứ mẫu AK, KV để được hưởng thuế suất ưu đãi đặc biệt theo Hiệp định thương mại tự do với Hàn Quốc.

Đồng thời, cơ quan Hải quan cũng thành lập các tổ hỗ trợ, xử lý vướng mắc về thủ tục hải quan đối với hàng hóa XNK kèm các danh sách cán bộ, số điện thoại từ cấp Tổng cục, cục đến cấp chi cục làm việc 24/7 để kịp thời tiếp nhận, xử lý các vướng mắc của người khai hải quan đảm bảo hỗ trợ giải quyết thông quan nhanh hàng hoá.

Hoạt động đối thoại với DN của ngành Hải quan đã và đang đạt được nhiều kết quả, được cán bộ công chức trong Ngành cũng như cộng đồng DN đánh giá cao. Ngoài việc giúp cộng đồng DN nâng cao nhận thức và khả năng thực thi pháp luật hải quan, pháp luật thuế, thông qua hội nghị đối thoại, cơ quan Hải quan đã trực tiếp, kịp thời tháo gỡ, giải đáp những khó khăn vướng mắc của DN trong quá trình hoạt động của mình. Từ đó, đưa quan hệ đối tác hải quan và DN thực sự là đối tác hợp tác trong việc thực hiện và chấp hành pháp luật.

Trong những năm gần đây, hội nghị đối thoại với DN thường được cơ quan Hải quan tổ chức bằng cả hình thức trực tiếp, trực tuyến hoặc trực tiếp kết hợp trực tuyến và được công bố, phát trực tuyến trên các phương tiện thông tin đại chúng, góp phần nâng cao hiệu quả của công tác này, giải quyết, tháo gỡ được khó khăn và được cộng đồng DN đánh giá cao.

Đặc biệt, trong giai đoạn dịch Covid-19 bùng phát mạnh tại phía Nam, Tổng cục Hải quan cũng đã kịp thời ban hành văn bản cho phép Tổng công ty Tân cảng Sài Gòn được vận chuyển hàng hóa từ cảng Cát Lái đến các khu vực cảng biển/cảng cạn trong cùng hệ thống cảng biển của Tổng công ty trên địa bàn TPHCM và các tỉnh Bình Dương, Đồng Nai để giải tỏa tình trạng ùn tắc, quá tải tại cảng Cát Lái và hỗ trợ các DN có thể thực hiện thông quan hàng hóa ngay trên địa phương mình mà không phải di chuyển đến TPHCM để nhận hàng.

Tổng cục Hải quan cũng đã kịp thời tham mưu, xây dựng trình Bộ Tài chính trình Chính phủ ban hành Thông tư số 82/2021/TT-BTC ngày 30/9/2021 quy định về giám sát hải quan đối với hàng hóa NK chuyển cửa khẩu trong trường hợp hàng hóa NK ùn tắc hoặc có nguy cơ ùn tắc tại cảng biển nơi thực hiện Chỉ thị 16/CT-TTg của Thủ tướng Chính phủ về phòng chống Covid-19.

Nhằm tạo điều kiện thuận lợi tối đa cho người dân và DN, cơ quan Hải quan cũng xem xét không xử phạt vi phạm hành chính về thời hạn làm thủ tục hải quan do tình huống bất khả kháng; tạm thời không tiến hành kiểm tra việc bảo quản hàng hoá tại địa điểm thuộc các khu vực phong tỏa cho đến khi được dỡ bỏ phong toả và một số chính sách khác như đối với hoạt động kiểm tra sau thông quan, gia hạn hay công nhận đủ điều kiện hoạt động đại lý hải quan… Đặc biệt, cơ quan Hải quan hỗ trợ tối đa thủ tục XK nông sản qua các tỉnh biên giới; thông quan nhanh đối với hàng hóa NK là vật tư thiết bị y tế, tân dược, vắc xin và sinh phẩm y tế phục vụ phòng chống dịch.

Ghi nhận sự nỗ lực của cơ quan Hải quan, ông Vũ Song Tùng, Trưởng phòng XNK, Công ty CP may Sông Hồng cho biết, cơ quan Hải quan đã không ngừng nỗ lực để cải cách thủ tục hành chính, tăng cường ứng dụng CNTT, xây dựng chính sách nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho hoạt động XNK hàng hóa. Đồng thời phối hợp, cung cấp số liệu liên quan phục vụ kịp thời cho công tác chỉ đạo, quản lý điều hành và chính sách của Chính phủ, các bộ, ngành trong tạo thuận lợi thương mại.

Có thể nói các giải pháp kịp thời của Tổng cục Hải quan đã góp phần quan trọng trong việc thực hiện mục tiêu kép theo chỉ đạo của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ, đó là vừa đẩy nhanh tốc độ thông quan hàng hóa, vừa hỗ trợ kịp thời cho các hoạt động kinh doanh, sản xuất của DN, không làm đứt gãy chuỗi cung ứng, đồng thời góp phần không nhỏ vào việc đảm bảo nguồn cung trong dòng chảy thương mại.

Tổng cục Hải quan đang thống nhất Kế hoạch triển khai và dự thảo đề cương báo cáo tổng kết thi hành Luật Hải quan năm 2014. Vụ Pháp chế xây dựng Đề cương báo cáo tổng kết thi hành Luật Hải quan năm 2014 gồm: đánh giá kết quả chung; đánh giá kết quả cụ thể. Trong đó, đánh giá kết quả cụ thể như: xây dựng hệ thống văn bản thi hành Luật; đánh giá quy định của Luật Hải quan với các điều ước quốc tế có liên quan đến lĩnh vực hải quan mà Việt Nam là thành viên; thủ tục hải quan đối với hàng hóa XNK; kiểm tra sau thông quan; chống buôn lậu; quản lý rủi ro…

(Bài 4: Cơ chế một cửa quốc gia minh bạch, hiệu quả)