Các quy định để “siết” tình trạng sở hữu chéo trong hệ thống TCTD đã khá chặt chẽ. Ảnh: ST.

Những cánh tay "nối dài" đã bị "cắt"

Thông tư 36/2014/TT-NHNN quy định về sở hữu của các tổ chức tín dụng (TCTD) ra đời từ năm 2014 đã nêu rất rõ về việc mỗi ngân hàng thương mại không được sở hữu quá 5% vốn ở TCTD khác và không được sở hữu quá hai TCTD.

Cùng với nhiều hoạt động thanh kiểm tra, chỉ đạo giảm sở hữu chéo, tới cuối năm 2017, báo cáo trước Quốc hội, Thống đốc Ngân hàng Nhà nước (NHNN) Lê Minh Hưng thông báo tình trạng sở hữu chéo đã giảm đáng kể. Đến nay, không còn cá nhân sở hữu trên 5% vốn ở ngân hàng, số cặp sở hữu chéo giảm từ 7 cặp trong năm 2015 còn 2 cặp. Sở hữu ngân hàng với DN giảm từ 56 cặp còn 2 cặp. Số TCTD sở hữu hơn 15% giảm từ 19 trường hợp năm 2012 còn 4 trường hợp.

Những kết quả này càng được “tiếp sức” nhiều hơn khi từ đầu năm 2018, Luật Các TCTD sửa đổi, bổ sung có hiệu lực với quy định, Chủ tịch HĐQT, Chủ tịch HĐTV, Tổng giám đốc (giám đốc) của một TCTD không được đồng thời giữ các chức vụ tương tự ở DN khác… Như vậy, các quy định để “siết” tình trạng sở hữu chéo trong hệ thống TCTD, hay tình trạng thao túng ngân hàng và hoạt động sân sau đã khá chặt chẽ. Chuyên gia tài chính – ngân hàng TS. Cấn Văn Lực nhận định, việc cơ cấu lại TCTD đã có nhiều kết quả đáng ghi nhận, nhất là việc quản trị điều hành minh bạch hơn, nhiều ngân hàng liên kết hơn, sở hữu chéo giảm rất rõ rệt; điều này có được bởi các luật mới ra đời đã khiến nhiều lãnh đạo ngân hàng phải chấp hành nghiêm túc.

Nhận định này được minh chứng rõ nét khi không ít ông chủ nhà băng đã từ bỏ chức danh, thoái vốn tại các DN, ngân hàng liên quan. Tiêu biểu như ông Dương Công Minh (Chủ tịch HĐQT Sacombank) đã từ bỏ chức Chủ tịch HĐQT tại 4 DN; ông Đỗ Quang Hiển cũng chọn giữ “ghế” Chủ tịch HĐQT và rời “ghế” Chủ tịch T&T Group; ông Đỗ Minh Phú (TPBank) cũng chấp nhận từ nhiệm kinh doanh “vàng” để giữ chức tại nhà băng… Bên cạnh đó, nhiều doanh nhân lại chấp nhận rời khỏi ngân hàng để về điều hành DN như ông Võ Quốc Thắng (Kienlongbank), ông Vũ Văn Tiền (ABBank)…

Ngoài việc từ nhiệm của các ông chủ nhà băng và DN, hệ thống các TCTD còn đón nhận các động thái thoái vốn, bán cổ phần tại những “cặp” sở hữu chéo vượt quy định. Đơn cử, Vietcombank dự kiến bán hơn 350 triệu cổ phiếu, tương đương 10% cổ phần cho các nhà đầu tư nước ngoài sau khi đã nhận được sự chấp thuận từ phía Chính phủ. Vào giữa tháng 4/2018, Vietcombank đã đấu giá thành công hơn 6,67 triệu cổ phiếu OCB mà Vietcombank sở hữu. Eximbank cũng đã giảm sở hữu tại Sacombank từ hơn 165,22 triệu cổ phiếu xuống còn 50 triệu cổ phiếu vào cuối năm 2017. Tháng 2/2018, MobiFone đã tổ chức phiên đấu giá thành công hơn 33,4 triệu cổ phiếu SeABank thu về gần 333,5 tỷ đồng…

Phải thực chất

Mặc dù tình trạng sở hữu chéo đã đạt kết quả, nhưng Thống đốc NHNN cũng thừa nhận, vẫn có sở hữu chéo đối với những trường hợp cố tình nhờ người đứng tên hộ. Các cơ quan chức năng phải đẩy mạnh thanh tra mới phát hiện được trường hợp vi phạm tinh vi này.

Thực tế cho thấy, sở hữu chéo ngân hàng mặt ngoài có thể giảm, nhưng vẫn còn đâu đó bên trọng sự lòng vòng, lắt léo của các mối quan hệ, “ẩn mình” dưới nhiều tầng lớp do lợi ích nhóm điều phối. Điều này vẫn tiềm ẩn mối nguy gây hệ lụy khôn lường cho nền kinh tế. Bên cạnh đó, việc thoái vốn tại DN của các TCTD cũng gặp không ít “trắc trở” do nhiều nguyên nhân khách quan và chủ quan. Tiêu biểu như đầu năm 2018, VNPT đã lần thứ 3 thất bại khi muốn bán hơn 71 triệu cổ phiếu MSB của Maritime Bank do không có nhà đầu tư nào đăng ký tham gia.

Theo các chuyên gia, việc giảm sở hữu chéo các TCTD cần những chỉ đạo và hoạt động “mạnh tay”, thực chất hơn nữa để các TCTD tuân thủ, giúp hệ thống ngày càng lành mạnh. “Việc che giấu thông tin đều xuất phát từ lợi ích, giúp phục vụ cho DN sân sau của mình. DN có nhu cầu về vốn rất cao, nên cần có sở hữu để giúp DN tiếp cận tín dụng dễ dàng hơn. Đây là cái mang lại lợi ích cho cá nhân, tổ chức nên họ khó lòng từ bỏ. Vì thế, các cơ quan quản lý phải tìm cách ngăn chặn tình trạng này”, chuyên gia kinh tế Đinh Tuấn Minh nêu rõ.

Ngoài ra, NHNN cũng cho rằng, các tình trạng tiêu cực vẫn tồn tại do một số ngân hàng chạy theo tối đa hóa lợi nhuận bất chấp quy định của pháp luật, quy định của Ngành. Do đó, bên cạnh công tác thanh tra, kiểm tra, giám sát của NHNN luôn được triển khai nghiêm túc, đúng quy định của pháp luật, nhằm theo dõi chặt chẽ việc chấp hành các quy định về các giới hạn, tỷ lệ bảo đảm an toàn trong hoạt động ngân hàng. Hơn nữa, các chuyên gia cho rằng, với sự hỗ trợ của công nghệ thông tin, các cơ quan như NHNN, Bộ Tài chính, Ủy ban Chứng khoán Nhà nước có thể kết nối để kịp thời phát hiện và chấn chỉnh những số liệu, thông tin, tránh trường hợp “bình mới rượu cũ” về sở hữu chéo gây bất lợi cho hệ thống.