Việc mở rộng hạch toán kế toán đối với các doanh nghiệp tư nhân, các hộ, cá nhân kinh doanh là cần thiết. Ảnh: T.L.

Doanh thu lớn, số thuế khoán nhỏ

Theo Tổng cục Thuế, đến nay hộ kinh doanh vẫn đang là chủ thể có đóng góp lớn trong việc tạo việc làm và thu nhập cho người lao động, chiếm tỷ trọng khá cao trong cơ cấu tổng sản phẩm trong nước (trên 30% GDP - niên giám thống kê năm 2017). Tuy nhiên, số thu từ thuế của hộ kinh doanh lại chiếm tỷ trọng rất nhỏ trong tổng thu ngân sách nhà nước (theo số liệu năm 2017 là 1,56% trong tổng thu ngân sách nhà nước không kể dầu thô).

Trước thực trạng này, cơ quan Thuế thừa nhận, khung pháp luật về hộ kinh doanh, các chính sách hỗ trợ và tổ chức quản lý của các cơ quan quản lý nhà nước có liên quan còn nhiều bất cập. Ví dụ như Luật Quản lý thuế hiện hành quy định: Bán hàng hóa, dịch vụ có tổng thanh toán dưới 200.000 đồng mỗi lần thì doanh nghiệp, công ty không phải lập hóa đơn mà chỉ phải lập bảng kê, đến cuối ngày mới phải lập hóa đơn tổng. Lợi dụng "kẽ hở" này, nhiều hộ kinh doanh đã kê khai không đúng, không đủ nhằm làm giảm doanh thu tính thuế.

Bên cạnh đó, vẫn chưa có tiêu thức phân loại hộ kinh doanh, chưa có biện pháp giám sát doanh thu đối với những hộ kinh doanh trong một số ngành nghề đặc thù cũng như chưa có cơ sở dữ liệu đồng bộ khiến cho công tác quản lý thuế đối với hộ kinh doanh gặp không ít khó khăn.

Ngoài ra, một trong những nguyên nhân chính khác dẫn đến tình trạng thất thu thuế khu vực này là do hiện nay nhiều hộ kinh doanh đang "trốn tránh" việc xuất hoá đơn GTGT cho khách hàng. Dù đã có quy định với mỗi hoá đơn trên 200.000 đồng, cơ sở kinh doanh phải thực hiện xuất hoá đơn cho khách hàng nhưng thực tế cho thấy, các cửa hàng hiếm khi “tự giác” xuất hoá đơn, chỉ khi khách có yêu cầu các cơ sở này mới thực hiện. Thậm chí có nơi "phép vua còn thua lệ làng" khi tự đưa ra mức thanh toán "được phép" xuất hóa đơn. Ví dụ như tại một quán cà phê lớn trên phố Hai Bà Trưng, khách hàng phải thanh toán số tiền 1,6 triệu đồng, nhưng khi yêu cầu quán xuất hoá đơn thì nhân viên nhà hàng đã kiên quyết từ chối với lý do theo quy định của quán với hoá đơn trên 2 triệu đồng mới được xuất hoá đơn GTGT.

Một thủ đoạn khác cũng khá phổ biến hiện nay là người nộp thuế thường sử dụng đồng thời hai hệ thống sổ sách kế toán. Một sổ nội bộ phản ánh đầy đủ các giao dịch kinh tế và một hệ thống kế toán chỉ phản ánh một phần giao dịch kinh tế để khai thuế. Kiểu hành vi này thường xảy ra ở các doanh nghiệp dân doanh hoạt động trong lĩnh vực kinh doanh bán lẻ, ăn uống, khách sạn, xây dựng dân dụng và sản xuất nhỏ.

Tựu chung lại, để các tồn tại nêu trên vẫn còn đất "diễn" là do công tác kiểm tra, giám sát của một số cơ quan thuế địa phương chưa tốt khiến cho việc xác định doanh thu khoán không sát với thực tế, làm thất thu ngân sách nhà nước.

Phân loại hộ kinh doanh

Để nâng cao hiệu quả quản lý thuế đối với hộ kinh doanh, tại dự thảo Luật Quản lý thuế (sửa đổi), Bộ Tài chính đã phân loại hộ kinh doanh dựa theo quy mô, ngành nghề để tăng cường hiệu quả công tác quản lý thuế đối với hộ kinh doanh.

Thứ nhất, phân loại hộ kinh doanh quy mô lớn để áp dụng hình thức quản lý thuế phù hợp như áp dụng chế độ kế toán đơn giản tương ứng với doanh nghiệp nhỏ, siêu nhỏ; áp dụng chế độ hóa đơn điện tử, khai thuế điện tử, nộp thuế điện tử. Theo đại diện Tổng cục Thuế, mục tiêu của việc làm này nhằm hạn chế tối đa sự lợi dụng mô hình hộ kinh doanh nhằm mục đích trốn thuế, tạo khuôn khổ pháp lý về thuế thúc đẩy hộ kinh doanh quy mô lớn chuyển đổi thành doanh nghiệp.

Thứ hai, phân loại hộ kinh doanh trong lĩnh vực dịch vụ có giao dịch thanh toán bằng tiền mặt với người tiêu dùng để áp dụng các biện pháp không dùng tiền mặt trong giao dịch kinh doanh bán lẻ, nhà hàng, cửa hàng dịch vụ ăn uống, dịch vụ vui chơi giải trí...Trên cơ sở đó có biện pháp quản lý đối với việc bán hàng phải xuất hoá đơn, hoặc thanh toán không dùng tiền mặt nhằm đẩy mạnh sử dụng hoá đơn điện tử, kết nối thông tin doanh thu bán hàng thông qua máy tính tiền hoặc các thiết bị chấp nhận thẻ thanh toán.

Thứ ba, phân loại hộ kinh doanh quy mô nhỏ để áp dụng hình thức thuế khoán, tăng cường tính minh bạch, tăng cường vai trò, trách nhiệm của chính quyền địa phương và các tổ chức có liên quan trên địa bàn. Tổng cục Thuế cho rằng, mục đích của việc làm này nhằm hạn chế tối đa việc khoán thuế không sát thực tế, hạn chế tối đa việc phát sinh thỏa thuận ngầm giữa hộ kinh doanh và cán bộ thuế gây bất bình trong xã hội.

Ngoài ra, Bộ Tài chính cũng đề xuất xây dựng giải pháp quay xổ số hoá đơn nhằm khuyến khích tổ chức, cá nhân tham gia giám sát doanh thu kinh doanh của người nộp thuế (bao gồm cả doanh nghiệp và hộ kinh doanh) đảm bảo người nộp thuế kê khai doanh thu đúng thực tế. Theo đó, hóa đơn mua sắm của người dân sẽ được xổ số định kỳ. Xổ số hóa đơn sẽ khuyến khích người mua lấy hóa đơn nên bắt buộc người bán phải xuất, thất thoát thuế sẽ được hạn chế.

Trong quá trình xây dựng Luật, nhiều ý kiến cho rằng cần mở rộng đối tượng áp dụng đầy đủ chế độ kế toán, hóa đơn, chứng từ, đối với các doanh nghiệp siêu nhỏ, các hộ, cá nhân kinh doanh và thực hiện cơ chế tự khai, tự nộp theo quy định, hạn chế việc khoán thuế. Theo đại diện Tổng cục Thuế, việc mở rộng hạch toán kế toán đối với các doanh nghiệp tư nhân, các hộ, cá nhân kinh doanh là cần thiết, Bộ Tài chính đang nghiên cứu ban hành chế độ kế toán cho các doanh nghiệp siêu nhỏ và hộ gia đình nhằm tạo cơ chế quản lý minh bạch. Tuy nhiên, trong điều kiện, tình hình thực tế hiện nay các doanh nghiệp tư nhân (không phải là doanh nghiệp siêu nhỏ), các hộ, cá nhân kinh doanh chưa thực hiện chế độ kế toán thì việc ấn định thuế, khoán thuế vẫn là giải pháp cần thiết.

Bên cạnh đó, tiếp thu ý kiến đóng góp của các bên liên quan, Bộ Tài chính hoàn chỉnh dự thảo Luật theo hướng: Cơ quan thuế xác định số thuế phải nộp theo phương pháp khoán thuế đối với hộ, cá nhân kinh doanh quy mô nhỏ, và trình Quốc hội giao Chính phủ quy định tiêu chí xác định hộ, cá nhân kinh doanh quy mô nhỏ áp dụng thuế khoán để phù hợp với điều kiện thực tế trong từng thời kỳ (đối với hộ, cá nhân kinh doanh không thuộc quy mô nhỏ thực hiện nộp thuế theo phương pháp kê khai). Quy định này được kỳ vọng sẽ góp phần thúc đẩy các hộ, cá nhân kinh doanh có quy mô lớn chuyển đổi lên doanh nghiệp.