Union đã hỗ trợ để tăng thuế ở rất nhiều quốc gia trên thế giới, bao gồm cả các quốc gia trong khu vực châu Á. Trong số các nước chúng tôi hỗ trợ có nhiều nước đã tăng thuế và giá thuốc lá lên đáng kể, có một số nước đã tiệm cận với mức khuyến cáo của Tổ chức Y tế thế giới (WHO) đó là tỷ lệ thuế trên giá bán lẻ đạt gần ngưỡng 70%.

Một số quốc gia vẫn còn sử dụng cách đánh thuế có nhiều mức thuế khác nhau cho nhiều loại sản phẩm khác nhau. Điều này là không tốt. Chúng tôi đang tiếp tục hỗ trợ một số quốc gia đơn giản hóa cách tính thuế về một mức thuế cho sản phẩm thuốc lá và Việt Nam cũng là một ví dụ tốt.

Có một thực tế là, ngay cả các quốc gia đang áp thuế suất khác nhau giữa dòng sản phẩm giá cao với dòng sản phẩm giá thấp thì cũng cho rằng cần đẩy mạnh tăng thuế, tăng giá với sản phẩm giá thấp vì đó là cách hạn chế các công ty thuốc lá dùng giá thấp để khuyến khích trẻ con và những người mới bắt đầu hút.

Một điểm cuối cùng tôi muốn nhấn mạnh là việc tăng thuế cần đảm bảo mức tăng cần phải theo kịp mức lạm phát và tăng trưởng thu nhập vì nhiều quốc gia, Việt Nam cũng vậy, có mức tăng lạm phát và tăng thu nhập rất cao. Nếu ta chỉ tăng thuế ở một mức nhất định thôi thì ảnh hưởng của thuế sẽ bị giảm dần khi thu nhập đầu người tăng lên.

Theo ông, xu hướng điều chỉnh thuế thuốc lá trên thế giới gần đây có những ưu điểm gì và đã phát huy tác dụng như thế nào trong việc giảm tỷ lệ hút thuốc?

Điều quan trọng ta cần hướng tới là phải tăng giá thuốc lá để sản phẩm này trở nên đắt đỏ với người tiêu dùng. Khi đó họ sẽ ít động cơ để hút thuốc hơn.

Với phương pháp áp dụng thuế tuyệt đối, một ưu điểm đáng kể là khoảng cách giữa giá thuốc lá rẻ và giá thuốc lá đắt sẽ được thu hẹp, qua đó làm giảm cơ hội cho giới trẻ bắt đầu hút thuốc cũng như giảm hành vi chuyển dịch tiêu dùng từ giá đắt sang giá rẻ khi chúng ta tăng thuế.

Một ưu điểm quan trọng nữa của việc tăng thuế là tăng giá của các sản phẩm giá rẻ và có ảnh hưởng tốt đến tiêu dùng của nhóm thanh, thiếu niên cũng như nhóm người nghèo. Đối với thanh, thiếu niên, giá thuốc lá tăng sẽ làm giảm động cơ bắt đầu hút thuốc của họ. Đối với nhóm người nghèo thì đa phần họ sử dụng dòng thuốc lá rẻ, khi tăng giá sẽ khuyến khích họ giảm tiêu dùng. Nhờ đó giảm rất nhiều gánh nặng bệnh tật liên quan đến ung thư, tim mạch - những bệnh gây ra gánh nặng rất lớn đối với các gia đình và xã hội.

Có ý kiến cho rằng việc tăng thuế đối với mặt hàng thuốc lá sẽ dẫn tới buôn lậu gia tăng. Ý kiến của ông về vấn đề này như thế nào?

Ở những quốc gia chúng tôi có hỗ trợ chính sách phòng chống tác hại thuốc lá cũng như tăng thuế, chúng tôi không ghi nhận việc buôn lậu tăng lên sau khi thuế tăng.

Cần nhấn mạnh thêm một điều rằng dù có tăng thuế hay không thì mọi quốc gia đều phải làm tốt hơn công tác quản lý thuế bao gồm việc cấp phép bán lẻ, bán buôn, sử dụng tem thuế hay kiểm soát buôn bán tại các cửa khẩu và kiểm soát thị trường.

Hơn nữa, đặc điểm của thị trường Việt Nam là thị trường tiêu thụ đa phần các dòng sản phẩm có giá tương đối cao và có lợi nhuận biên tương đối lớn. Do vậy, nếu chúng ta tăng thuế đối với các sản phẩm cấp thấp thì lợi nhuận biên của các loại sản phẩm giá cao sẽ không thay đổi lắm dẫn đến không ảnh hưởng nhiều đến thị phần hàng buôn lậu.

Xin ông cho biết một vài ví dụ cụ thể của một số nước gần đây điều chỉnh tăng thuế thuốc lá, kết hợp với các biện pháp chống buôn lậu hiệu quả?

Ví dụ tốt nhất có thể kể đến là ở Anh. Cách đây 10 năm tỷ lệ tiêu thụ thuốc lá lậu tương đối lớn là trên 20% nhưng những năm gần đây, Chính phủ Anh đã tăng thuế thuốc lá lên đáng kể nhưng nhờ chính sách kiểm soát thị trường tốt hơn nên thị phần thuốc lá lậu chỉ còn chưa đến 10%. Đó là ví dụ tốt nhất để thấy sau khi tăng thuế, buôn lậu không hề tăng mà còn giảm.

Chúng ta cũng có những ví dụ khác ở các quốc gia đang phát triển như Brazil, Thái Lan, Philippines,... đều là những quốc gia đã tăng thuế lên đáng kể trong những năm gần đây song tỷ lệ buôn lậu không có sự tăng lên.

Như vậy, ở các quốc gia nói trên, có thể thấy chính sách thuế đã có đóng góp tích cực.

Hiện nay, Bộ Tài chính Việt Nam đang dự thảo sửa đổi, bổ sung Luật thuế Tiêu thụ đặc biệt. Tại dự thảo lấy ý kiến có đề xuất áp dụng bổ sung thuế tuyệt đối đối với thuốc lá sản xuất trong nước và nhập khẩu, bên cạnh thuế tỷ lệ phần trăm hiện hành. Ông đánh giá như thế nào về đề xuất này?

Chúng tôi rất khuyến khích đề xuất này của Bộ Tài chính. Thuế tuyệt đối là một công cụ tốt. So với cách đánh thuế tỷ lệ Việt Nam đang áp dụng thì việc áp dụng một mức thuế tuyệt đối chung cho tất cả các sản phẩm thuốc lá sẽ kéo gần khoảng cách giá giữa dòng sản phẩm cấp thấp và cấp cao. Như tôi nói ở trên, điều này sẽ làm giảm khả năng chuyển dịch tiêu dùng từ sản phẩm cấp cao sang cấp thấp khi tăng thuế.

Ưu điểm thứ hai của thuế tuyệt đối là làm giảm khả năng né thuế, trốn thuế của các DN hoạt động trong ngành công nghiệp này. Khi ta áp dụng thuế tỷ lệ, khả năng trốn thuế rất lớn vì các DN có thể chuyển giá từ khâu sản xuất sang khâu tiêu thụ, nhưng nếu áp dụng thuế tuyệt đối thì việc này rất ít có khả năng xảy ra.

Ưu điểm quan trọng nhất của thuế tuyệt đối là làm tăng giá các sản phẩm cấp thấp. Giá cơ sở của các sản phẩm cấp này rất thấp, nếu áp dụng thuế tỷ lệ thì mức tăng thuế thực sự không cao nhưng nếu áp dụng thuế tuyệt đối thì mức tăng thực sự rất đáng kể. Do vậy, các dòng sản phẩm cấp thấp giá sẽ tăng lên đáng kể. Điều này mang lại hai lợi ích là khuyến khích người nghèo giảm hút thuốc và ngăn chặn giới trẻ gia nhập vào nhóm hút thuốc.

Trong lần sửa chính sách này, chúng tôi mong Việt Nam đưa thêm cơ chế điều chỉnh thuế hàng năm để mức tăng thuế ít nhất tăng cùng thu nhập và lạm phát, nếu nhanh hơn thì càng tốt.

Xin trân trọng cảm ơn ông!