Quang cảnh hội thảo.

Công cụ phòng ngừa rủi ro hiệu quả

Phát biểu tại Hội thảo, TS. Đoàn Trung Kiên, Hiệu trưởng Trường Đại học Luật Hà Nội cho biết, thị trường chứng khoán phái sinh (TTCKPS) đi vào hoạt động với phiên giao dịch đầu tiên là sản phẩm hợp đồng tương lai chỉ số VN30 đưa Việt Nam trở thành quốc gia thứ 5 trong khu vực ASEAN và thứ 42 trên thế giới có TTCKPS.

Theo TS. Đoàn Trung Kiên, mặc dù là bộ phận thị trường mới, sự ra đời của TTCKPS nhằm hình thành đầy đủ các bộ phận thị trường chứng khoán đồng thời tạo ra công cụ phòng ngừa rủi ro đối với nhà đầu tư và là tiền đề thuận lợi cho quá trình huy động và khơi thông các nguồn vốn cho đầu tư phát triển kinh tế - xã hội của đất nước.

Đây cũng là kết quả của Chiến lược phát triển thị trường chứng khoán (TTCK) giai đoạn 2011 - 2020, hiện thực hoá Đề án xây dựng và phát triển TTCK phái sinh Việt Nam tại Quyết định số 366/QĐ-TTg ngày 11/3/2014 của Thủ tướng Chính phủ.

Theo TS. Đoàn Trung Kiên, các văn bản pháp luật về chứng khoán phái sinh được ban hành nhằm xây dựng khuôn khổ pháp lý cho sự ra đời và hoạt động của thị trường này đồng thời ghi nhận ở mức độ cao hơn tại Luật Chứng khoán 2019.

Tuy nhiên, TS. Đoàn Trung Kiên cho rằng, đến nay, thực tiễn cho thấy, do TTCK ở Việt Nam còn mới, hàng hoá và mức độ sôi động của giao dịch trên thị trường còn giới hạn, do đó, việc đánh giá thực tiễn pháp lý ở Việt Nam có tính tới những vấn đề kinh tế pháp lý trên phạm vi thị trường toàn cầu là cần thiết, xét cả góc độ hoàn thiện các quy định của pháp luật về chứng khoán phái sinh và sự phát triển bền vững TTCK.

TS. Tạ Thanh Bình, Vụ trưởng Vụ Phát triển thị trường, Ủy ban Chứng khoán Nhà nước cho biết, tính đến ngày 10/8/2023, TTCKPS tròn 6 năm hoạt động. TTCKPS nói chung và sản phẩm Hợp đồng tương lai (HĐTL) chỉ số VN30 đã đạt được những kết quả đáng ghi nhận: TTCKPS đã có bước tăng trưởng tương đối tốt và ổn định, giao dịch sôi động và thu hút ngày càng nhiều nhà đầu tư tham gia thị trường, góp phần hoàn thiện cấu trúc TTCK, thị trường tài chính Việt Nam.

TTCKPS đã từng bước trở thành công cụ phòng ngừa rủi ro cho nhà đầu tư. Trong giai đoạn thị trường giảm mạnh do tác động của cuối đại dịch Covid-19 năm 2022, thanh khoản thị trường phái sinh (hợp đồng tương lai trên chỉ số VN30) ghi nhận khối lượng giao dịch bình quân tăng mạnh 43,8% so với năm 2021.

Sau 6 năm vận hành, hệ thống văn bản pháp luật và quy chế nghiệp vụ liên quan ngày càng hoàn thiện và đồng bộ hơn, tạo điều kiện cho TTCKPS vận hành minh bạch, ổn định.

Sản phẩm trên thị trường chưa đa dạng

Tuy nhiên, theo bà Tạ Thanh Bình, bên cạnh những thành tựu, TTCKPS còn tồn đọng nhiều hạn chế như: sản phẩm HĐTL trái phiếu Chính phủ (TPCP) kỳ hạn 5 năm và 10 năm chưa thành công về mặt thanh khoản; việc tỷ trọng nhà đầu tư cá nhân tham gia ở mức cao khiến thị trường “giật cục” khi chịu ảnh hưởng lớn bởi yếu tố tâm lý. Gần 99% giao dịch ở giai đoạn đầu là từ các cá nhân. Tỷ lệ này đã giảm còn khoảng 86% trong những tháng cuối năm 2019 và 67% vào cuối tháng 7/2023 nhưng vẫn là mức khá cao.

Bên cạnh đó, sản phẩm trên thị trường chưa đa dạng, chỉ có 3 sản phẩm là HĐTL chỉ số VN30 và HĐTL TPCP kỳ hạn 5 và 10 năm trong đó các HĐTL TPCP chưa thành công, thanh khoản thấp và thậm chí không thanh khoản.

Vì vậy, nhà đầu tư tập trung vào giao dịch một sản phẩm là HĐTL chỉ số VN30 khiến giao dịch sản phẩm có nhiều biến động bất thường thời gian qua, đặc biệt là vào các phiên đáo hạn. Điều này đặt ra yêu cầu cần thiết có thêm các sản phẩm phái sinh khác trên chỉ số.

“Có thể nói, TTCKPS là một thị trường mới, phức tạp. Đến nay, trải qua 6 năm hình thành và phát triển, TTCKPS đã đạt được những thành tựu nhất định nhưng cũng phát sinh những hạn chế, tồn tại. Tuy nhiên, nhìn trên tổng diện thị trường, có thể nói việc vận hành TTCKPS là một chủ trương đúng đắn của Nhà nước, Chính phủ. TTCKPS đã và đang phát triển theo lộ trình từ thấp đến cao, theo đúng định hướng của Chính phủ đề ra trong Quyết định số 366/QĐ-TTg”, TS Bình nhìn nhận.

Liên quan đến các sản phẩm trên thị trường phái sinh, PGS.TS. Viên Thế Giang, Chủ nhiệm Bộ môn Luật cơ sở, Trường Đại học học Ngân hàng TPHCM cho rằng, trong kinh doanh bất động sản, việc phát triển công cụ hợp đồng kỳ hạn sẽ giúp giảm thiểu rủi ro về giá cho người mua bất động sản. Đối với doanh nghiệp bất động sản, yêu cầu bắt buộc giao dịch bất động sản dự án qua sàn giao dịch bất động sản sẽ tạo lập cơ sở để xác định giá trị tài sản cơ sở của hợp đồng kỳ hạn bất động sản.

Việc phát triển hợp đồng kỳ hạn trong giao dịch bất động sản góp phần hạn chế các rủi ro thông tin bất cân xứng, đồng thời ngăn ngừa tình trạng thiếu minh bạch thông tin từ các giao dịch bất động sản, bảo đảm quyền cho người mua bất động sản trong trường hợp có sự thay đổi chủ dự án đầu tư trong trường hợp chia, tách, hợp nhất, sáp nhập cũng như trong trường hợp chuyển nhượng dự án bất động sản. Đối với lĩnh vực bất động sản, việc phát triển chứng khoán phái sinh, trong đó có hợp đồng kỳ hạn còn gặp nhiều khó khăn.