VinFast hiện đang là hãng nội địa dẫn đầu thị trường xe điện Việt Nam với hơn 50% thị phần năm 2022. Tính đến tháng 7 năm 2023, số lượng xe ô tô điện lũy kế bán ra của VinFast đạt 14.680 xe.

Sản xuất xe điện đang là xu hướng tất yếu của ngành công nghiệp ô tô thế giới và Việt Nam cũng không phải là ngoại lệ. Đặc biệt, Việt Nam được đánh giá là thị trường ô tô điện đầy tiềm năng với dân số gần 100 triệu người. Chuyển đổi phương tiện giao thông cơ giới đường bộ (ô tô) sử dụng nhiên liệu điện là nhiệm vụ quan trọng trong quá trình thực hiện ứng phó với biến đổi khí hậu, tăng trưởng xanh, cũng như cam kết phát thải ròng bằng “0” của Việt Nam tại COP26. Tuy nhiên để nhanh chóng nắm bắt cơ hội, thực hiện tốt các mục tiêu đề ra, thúc đẩy phát triển ngành công nghiệp ô tô Việt Nam theo hướng xanh, cần có lộ trình và các chính sách phát triển, ưu đãi, hỗ trợ phù hợp.

“Mốc” 100% xanh của năm 2050

Thị trường xe điện thế giới trong những năm qua đã có những bước nhảy vọt. Theo số liệu của Cơ quan năng lượng quốc tế (IEA), số lượng xe điện đã vượt 10 triệu trong năm 2022 (tăng 55% so với năm 2021). Tính đến cuối năm 2022, có khoảng 26 triệu xe điện đang lưu thông trên toàn cầu, tăng khoảng 60% so với năm 2021. Cơ quan này ước tính năm 2023 có khoảng 14 triệu xe điện được bán ra trên toàn cầu.

Với dân số gần 100 triệu dân, Việt Nam được đánh giá là thị trường ô tô điện đầy tiềm năng trong tương lai gần. Theo số liệu Bộ Giao thông vận tải (GTVT), nếu như năm 2018 mới chỉ có 3 chiếc xe điện (nhập khẩu) được kiểm tra cấp giấy chứng nhận thì năm 2021 con số này đã tăng lên 167 xe (cả NK và lắp ráp) và đến 7/2023 con số này đã lên tới trên 12 nghìn xe.

Số liệu của Cục Đăng kiểm Việt Nam cũng cho thấy: đến tháng 8/2022 cả nước đã có gần 3.000 ô tô điện được sản xuất lắp ráp, nhập khẩu, tăng gấp hơn 20 lần so với năm 2019. Đến nay, cả nước cũng đã có gần 1,8 triệu mô tô-xe máy điện hoạt động, phục vụ nhu cầu dân sinh hàng ngày.

Tháng 7/2022, Thủ tướng Chính phủ đã phê duyệt Quyết định 876/QĐ-TTg đề ra lộ trình chuyển đổi sang xe ô tô điện, năng lượng xanh tại Việt Nam với các mốc quan trọng như: năm 2025: 100% xe buýt thay thế sử dụng điện; năm 2030: 100% taxi thay thế sử dụng điện; 2050: 100% phương tiện giao thông cơ giới sử dụng điện, năng lượng xanh.

Và để thực hiện lộ trình đó, giai đoạn trước đó (2022-2030) là giai đoạn thúc đẩy sản xuất, lắp ráp, nhập khẩu chuyển đổi các loại phương tiện giao thông cơ giới đường bộ sử dụng điện; phát triển hạ tầng sạc điện.

Thị trường tiềm năng và cuộc chiến sôi động

Để đi tắt đón đầu, trong lĩnh vực sản xuất, lắp ráp xe điện, Việt Nam đã có những cái tên đáng chú ý như Vinfast (thuộc tập đoàn Vingroup) và Công ty CP ô tô TMT.

Là cái tên “mới” trong làng sản xuất ô tô Việt Nam cũng như thế giới, Vinfast đã nhanh chóng vươn lên thành một tên tuổi đáng gờm trong sản xuất xe điện. Hiện nhà sản xuất này đã tung ra 4 mẫu xe ô tô chạy điện “tung hoành” cả thị trường trong nước lẫn thế giới.

Cũng sớm nắm bắt cơ hội, công ty CP ô tô TMT (TMT Motors) - doanh nghiệp chuyên sản xuất, lắp ráp và phân phối các dòng xe thương mại với gần 47 năm hoạt động tại Việt Nam - đã ký kết hợp tác chiến lược với liên doanh General Motors (GM) và SAIC-WULING để sản xuất, lắp ráp và phân phối độc quyền ô tô điện mi ni tại Việt Nam. Doanh nghiệp này đã sớm nhìn ra xu hướng phát triển tương lai để mang mẫu xe điện mini bán chạy nhất thế giới Wuling HongGuang MiniEV về lắp ráp tại nhà máy ô tô của TMT Motors (Văn Lâm, Hưng Yên) với công suất 30.000 xe/năm.

Tập đoàn Thành Công (TC Group) cũng đã mang về Việt Nam mẫu xe chạy điện Hyundai Ioniq 5, mẫu xe này được đưa vào sản xuất, lắp ráp tại nhà máy Hyundai Thành Công số 2 (Ninh Bình).

Tập đoàn Thành Công (TC Group) cũng đã mang về Việt Nam mẫu xe chạy điện Hyundai Ioniq 5, mẫu xe này được đưa vào sản xuất, lắp ráp tại nhà máy Hyundai Thành Công số 2 (Ninh Bình). Ngoài ra, Skoda Auto, thương hiệu ô tô của Cộng hòa Séc đã ký kết hợp tác với TC Motor từ 2023 để phân phối một số dòng xe điện và bắt đầu lắp ráp từ 2024 (Quảng Ninh).

Ngoài các hãng xe phổ thông, một số thương hiệu xe sang cũng đã nhập khẩu xe điện giới thiệu ra thị trường Việt Nam như: Mercedes-Benz với mẫu xe điện Mercedes-Benz EQS; Porsche là mẫu xe điện Taycan; Audi cũng “góp vui” bằng mẫu xe điện Audi e-tron…

Chưa kể hàng loạt thương hiệu xe điện Trung Quốc đã và đang nhanh chóng đổ bộ chiếm lĩnh thị trường Việt Nam.

Ưu đãi sao cho trúng và đúng?

Theo các chuyên gia, thị trường xe điện Việt Nam được cho là tiềm năng lớn, nhưng nếu không đón đầu xu thế bằng các chính sách khuyến khích kịp thời sẽ lỡ cơ hội phát triển trong bối cảnh hội nhập sâu rộng.

Ông Phạm Tuấn Anh, Phó Cục trưởng Cục Công nghiệp (Bộ Công Thương cho rằng: việc phát triển xe điện phụ thuộc vào 3 trụ cột chính là khung khổ pháp lý; chính sách hỗ trợ của các quốc gia; các biện pháp khuyến khích bổ sung để gia tăng doanh số bán xe điện và số lượng các mẫu xe điện và giảm giá pin, trong đó chính sách đóng vai trò hàng đầu.

Thực tế, Chính phủ và các bộ, ngành cũng đã và đang nỗ lực xây dựng các hành lang pháp lý, chính sách ưu đãi để đón đầu xu thế phát triển xe xanh tại Việt Nam.

Đơn cử như mức thu lệ phí trước bạ của xe ô tô điện chạy pin hiện là 0% trong vòng 3 năm (kể từ 1/3/2022) và 2 năm tiếp theo, bằng 50% xe xăng có cùng số chỗ ngồi; mức thuế tiêu thụ đặc biệt (TTĐB) đối với xe ô tô điện chạy pin cũng giảm chỉ còn 1 - 3%, có hiệu lực từ tháng 3/2022 đến hết tháng 2/2027.

Tuy nhiên, theo Bộ GTVT, các chính sách ưu đãi hỗ trợ chuyển đổi sử dụng ô tô điện hiện nay chưa bắt kịp với xu hướng phát triển xe điện trên thế giới và còn chậm so với một số quốc gia trong khu vực.

Cụ thể hơn, cơ quan này đề xuất tiếp tục ưu đãi áp dụng mức thuế TTĐB cho xe ô tô điện loại chở người từ 9 chỗ trở xuống là 3% sau ngày 28/2/2027 đối với xe ô tô điện sản xuất lắp ráp trong nước. Miễn thuế GTGT trong 5 năm đầu, giảm 50% cho 5 năm tiếp theo.

Đối với phí trước bạ, thực hiện miễn trước bạ đối với xe ô tô điện trong 5 năm đầu kể từ ngày 1/3/2022. Trong 2 năm tiếp theo (từ 1/3/2027), tính phí trước bạ lần đầu bằng 50% mức thu đối với xe ô tô chạy xăng, dầu có cùng số chỗ ngồi. Miễn lệ phí cấp biển 3 năm đầu, giảm 50% lệ phí cấp biển cho xe ô tô điện cho 2 năm tiếp theo.

Trợ cấp cho người dân một khoản tiền hỗ trợ khi mua xe ô tô điện để chuyển dịch hành vi tiêu dùng từ xe ô tô chạy xăng, dầu sang xe ô tô điện khoảng 1.000 USD/xe.

Miễn thuế nhập khẩu linh kiện, thiết bị để lắp đặt trạm sạc điện và miễn thuế đất trong 5 năm đầu, giảm 50% trong 5 năm tiếp theo. Miễn thuế thu nhập doanh nghiệp trong 5 năm đầu và giảm 50% cho 5 năm tiếp theo. Ưu đãi giá bán điện bằng giá điện phục vụ sản xuất.

Đồng tình với quan điểm cần có chính sách hỗ trợ việc chuyển đổi sử dụng xe điện tại Việt Nam, song Bộ Tài chính cho rằng các đề xuất của Bộ GTVT thống nhất, phù hợp với điều kiện của Việt Nam và đảm bảo tính khả thi. Trong bối cảnh Việt Nam đã tham gia nhiều Hiệp định thương mại tự do, bên cạnh những cơ hội thuận lợi, ngành công nghiệp ô tô trong nước cũng đang phải đối mặt với nhiều thách thức khác nhau như tỷ lệ sản xuất trong nước thấp, quy mô thị trường còn nhỏ, giá thành sản xuất, lắp ráp ô tô cao, hạ tầng giao thông còn nhiều điểm nghẽn... Do vậy việc xây dựng và tổ chức thực hiện các chính sách để thúc đẩy phát triển ngành công nghiệp ô tô nói chung, xe ô tô điện hóa nói riêng trong thời gian tới cần được nghiên cứu thận trọng và kỹ lưỡng, đảm bảo bám sát định hướng chủ trương, phù hợp với thông lệ quốc tế và thực tiễn Việt Nam.

Hiện Chính phủ đã có những ưu đãi ở mức cao đối với hoạt động sản xuất lắp ráp xe ô tô điện trong nước và pin xe điện. Không chỉ ưu đãi đối với việc nhập khẩu linh kiện, phụ tùng sản xuất xe ô tô điện mà còn có ưu đãi thuế có thời hạn, có trọng tâm, trọng điểm đối với nguyên liệu, vật tư nhập khẩu để sản xuất, lắp ráp ô tô điện, pin xe điện.

Các chính sách ưu đãi thuế này vẫn đang trong quá trình thực hiện như chương trình ưu đãi thuế nhập khẩu linh kiện ô tô để sản xuất, lắp ráp ô tô được thực hiện từ năm 2017 và kéo dài đến hết năm 2027, chương trình ưu đãi thuế công nghiệp hỗ trợ ô tô được thực hiện từ năm 2020 đến năm 2024; đối với dự án sản xuất pin nhiên liệu, pin lithium thuộc đối tượng đặc biệt ưu đãi đầu tư theo pháp luật đầu tư nên được miễn thuế nguyên liệu, vật tư trong 5 năm kể từ khi bắt đầu sản xuất.

Đối với kiến nghị của Bộ GTVT về chính sách ưu đãi thuế nhập khẩu xe ô tô điện, Bộ Tài chính cho rằng sẽ ảnh hưởng đáng kể đến các doanh nghiệp sản xuất, lắp ráp xe ô tô điện trong nước, gây áp lực lên hạ tầng giao thông và làm giảm nguồn thu ngân sách nhà nước.

Tại các cuộc hội thảo bàn về chính sách hỗ trợ chuyển đổi sang sử dụng xe điện tại Việt Nam, ý kiến của các chuyên gia đều cho rằng: việc phát triển xe điện phụ thuộc rất lớn vào chính sách của mỗi nước. Đây là vấn đề cạnh tranh quốc gia. Tuy nhiên cái khó nhất của ngành sản xuất xe điện hiện nay là cần chính sách hỗ trợ phù hợp.

Muốn phát triển công nghiệp xe điện, không phải chỉ có mỗi ưu đãi thuế, phí là đủ, cần một chiến lược tổng thể với tầm nhìn xa, từ xây dựng hệ sinh thái đến phát triển ngành công nghiệp hỗ trợ, phát triển công nghệ, phát triển hạ tầng, phát triển thị trường, thu hồi sản phẩm... với các chính sách đồng bộ và khả thi.

Chuyển đổi sang xe điện cần lựa chọn sản phẩm phù hợp, chính sách hỗ trợ hợp lý Ông Hồ Hải An - Tổng giám đốc Công ty xe điện TMT Motors. Là công ty chuyên sản xuất, lắp ráp các dòng xe thương mại (xe tải) tại Việt Nam, tháng 6/2023, công ty CP ô tô TMT (TMT Motors) bất ngờ công bố việc ký kết hợp tác chiến lược với liên doanh General Motors (GM) và SAIC-WULING để sản xuất, lắp ráp và phân phối ô tô điện mi ni tại Việt Nam. Việc chuyển hướng sang xe điện của TMT Motors được cho là sớm nhìn ra cơ hội, song để thành công thì ngoài sự nỗ lực của doanh nghiệp cần chính sách định hướng khuyến khích hỗ trợ phát triển. Phóng viên tạp chí Hải quan đã có cuộc trao đổi với ông Hồ Hải An - Tổng giám đốc Công ty xe điện TMT Motors xung quanh vấn đề này. Tại Việt Nam, sản xuất kinh doanh xe điện vẫn còn không ít khó khăn, thị trường được đánh giá là chưa thực sự phát triển, căn cứ vào đâu để TMT Motor chuyển mình sang lĩnh vực được cho là còn nhiều chông gai này? Sự bùng nổ xe điện trên toàn cầu cho thấy xe điện đang là xu thế di chuyển của tương lai. Năm 2021, Việt Nam đã ký cam kết COP26 cùng 150 quốc gia với mục tiêu đến năm 2050 sẽ đưa mức phát thải ròng về “0”. Việt Nam cũng đã tham gia cam kết cắt giảm 30% phát thải khí metan vào năm 2030 so với mức phát thải năm 2020. Bên cạnh đó, Nghị quyết 48/NQ-CP ngày 5/4/2022 của Chính phủ cũng đã quy định về việc tăng cường thực hiện bảo đảm trật tự, an toàn giao thông và chống ùn tắc giao thông giai đoạn 2022 - 2025, trong đó yêu cầu 5 thành phố lớn là Hà Nội, TPHCM, Hải Phòng, Đà Nẵng và Cần Thơ hạn chế hoặc dừng hoạt động của xe máy trên một số địa bàn các quận sau năm 2030. Đây là những điều kiện thuận lợi cho sự phát triển của xe điện, đặc biệt là xe ô tô điện mini - phương tiện nhỏ gọn, phù hợp cho việc di chuyển đô thị. Với việc hợp tác với liên doanh SGMW (gồm GM và SAIC, WULING) để đưa các mẫu xe ô tô mini điện như HongGuang Mini EV về Việt Nam, TMT Motors hy vọng có thể mang đến một lựa chọn di chuyển mới phù hợp định hướng, chủ trương của Chính phủ cũng như điều kiện, nhu cầu của người tiêu dùng. HongGuang MiniEV là chiếc xe điện bán chạy nhất thế giới trong 3 năm 2020, 2021, 2022, tuy nhiên với đặc thù riêng của Việt Nam, nhất là khó khăn về giao thông, hạ tầng trạm sạc… liệu mẫu xe này có tiếp tục thành công? Mẫu xe ô tô điện mini HongGuang MiniEV do TMT Motors lắp ráp, phân phối tại thị trường Việt Nam là sản phẩm được kết hợp giữa GM và SAIC - WULING, trong đó GM nắm giữ 44% (SAIC chiếm 50,1% và Wuling Motors 5,9%). Liên doanh này được xem là cái bắt tay giữa những “ông lớn” trong ngành khi GM là hãng ô tô lớn nhất nhì của Mỹ suốt một thập kỷ qua và cũng nằm trong top 7 toàn cầu, hợp tác với Tập đoàn Ô tô Thượng Hải (SAIC) - lớn nhất Trung Quốc trong ngành ô tô. Sự kết hợp này đã giúp đưa ra một mẫu xe vừa đảm bảo yếu tố công nghệ, kỹ thuật mà vẫn có giá bán dễ tiếp cận người tiêu dùng. Thị trường Việt Nam đã có đủ các phiên bản xe từ A đến E, nhưng ô tô mini thì chưa có. HongGuang MiniEV là mẫu xe mini có kích thước nhỏ gọn, thiết kế mới lạ, khác biệt so với đa số các mẫu ô tô hiện có trên thị trường. Đặc biệt xe có chi phí sạc điện thấp hơn chi phí đổ xăng xe máy và sạc thì rất tiện lợi, chỉ cần nguồn điện 220V có tiếp địa là có thể sạc mọi lúc, mọi nơi.. TMT Motors mất gần 5 năm mới hoàn tất việc đám phán ký kết hợp tác. Theo đó, HongGuang MiniEV được sản xuất, lắp ráp theo chuyển giao công nghệ của các chuyên gia đến từ liên doanh GM (Mỹ) và kiểm soát chất lượng theo tiêu chuẩn của GM toàn cầu tại nhà máy ô tô điện có công suất ban đầu khoảng 30.000 xe/năm của TMT Motors tại tỉnh Hưng Yên. HongGuang MiniEV là mẫu xe ô tô điện mini đầu tiên tại thị trường Việt Nam đảm bảo vượt qua các bài kiểm tra an toàn được chứng nhận bởi CNAS và được giám sát ngặt nghèo từ khâu sản xuất, xuất xưởng bởi tiêu chuẩn công nghệ GM toàn cầu. Đó cũng là lý do xe điện của liên doanh GM (Mỹ) - HongGuang MiniEV liên tục giữ vị trí bán chạy nhất thế giới trong phân khúc xe ô tô điện mini kể từ năm 2020 đến nay. Tuy nhiên, ngoài việc lựa chọn một sản phẩm phù hợp, để hỗ trợ doanh nghiệp đầu tư sản xuất khuyến khích người dân sử dụng xe điện, thì cần có những chính sách hỗ trợ, ưu đãi từ Chính phủ. Vậy theo ông, Chính phủ Việt Nam cần hoạch định chính sách như thế nào cho phân khúc xe điện mini mới mẻ này? Nhiều nước trên thế giới như Mỹ, Trung Quốc và nước trong khu vực hiện nay đã có nhiều chính sách ưu đãi để thu hút các nhà đầu tư lớn của nước ngoài, hướng đến xuất khẩu. Các quốc gia đó không những có chính sách ưu đãi cho doanh nghiệp sản xuất mà còn cho người tiêu dùng, khuyến khích để chuyển đổi sang phương tiện sử dụng nhiên liệu sạch. Hiện nay, Việt Nam nhập khẩu khoảng 4 tỷ USD xe nguyên chiếc từ các nước. Đồng thời định hướng tới đây Việt Nam là nước xuất khẩu xe điện hàng năm thì việc nhà nước có các chính sách phù hợp về xe điện như các quốc gia khác đang áp dụng là rất cần thiết. Chính phủ cũng đã có các chính sách ưu đãi, hỗ trợ, thu hút chuyển đổi sử dụng ô tô điện, tuy nhiên việc chuyển đổi chưa thực sự rõ nét, còn đang vấp phải nhiều khó khăn. Vì vậy thêm các cơ chế chính sách cụ thể đồng bộ. Lấy kinh nghiệm từ Trung Quốc đã thực hiện một số ưu đãi để khuyến khích phát triển các dòng xe điện như: Trợ giá (dành cho người tiêu dùng) giai đoạn 2012 - 2022, mỗi người mua xe điện đều được hoàn trả số tiền tổng cộng hơn 6.500 USD (sau năm 2022, một số địa phương vẫn tiếp tục hỗ trợ người tiêu dùng bằng các khoản hoàn tiền hơn 1.300 USD); Giảm thuế: từ 9/4/2014, Chính phủ Trung Quốc đã miễn 10% thuế mua hàng đối với các NEV (Xe năng lượng mới), dự kiến sẽ hết hạn vào năm 2020, nhưng đã được gia hạn đến tháng 9/2022. Tiếp đó, chính sách miễn thuế mới dành cho xe điện các xe NEV được mua ở Trung Quốc trong khoảng thời gian từ ngày 1/1/2024 đến 31/12/2025 sẽ được miễn thuế mua hàng lên tới 4.170 USD mỗi xe; từ ngày 1/1/2026 đến 31/12/2027, sẽ giảm một nửa và số tiền miễn thuế sẽ được giới hạn ở mức 2.078 USD. Và đặc biệt là sự đầu tư mạnh vào phát triển cơ sở hạ tầng phục vụ xe điện như mạng lưới trạm sạc, hệ thống bảo trì, bảo dưỡng và chăm sóc, áp dụng quy chuẩn chung về trạm sạc. Tới cuối tháng 5/2023, Trung Quốc có 6,36 triệu trạm sạc xe điện, chiếm tỉ lệ lớn nhất thế giới. Xin cảm ơn ông! Nguyễn Hà (thực hiện)