Hiện nay, Việt Nam đang áp dụng mức thuế NK tối huệ quốc (MFN) cho tất cả các nước thành viên của WTO. Theo đó, Việt Nam cam kết quy định mức thuế NK “trần” là 40% đối với xăng. Mức thuế MFN theo quy định tại Biểu thuế NK ưu đãi hiện hành là 20% đối với xăng; 7% đối với dầu các loại.

Theo cam kết tại FTA trong nội khối ASEAN (ATIGA), Hiệp định thương mại hàng hóa ASEAN - Trung Quốc (ACFTA) và Hiệp định thương mại hàng hóa ASEAN - Hàn Quốc (AKFTA), Việt Nam phải thực hiện lộ trình cắt giảm mức thuế NK ưu đãi đặc biệt đối với các mặt hàng xăng dầu. Hiện nay, mức thuế NK cao nhất đối với xăng là 10% (AKFTA); mức thuế NK ưu đãi nhất đối với dầu các loại là 0% (ATIGA). Từ năm 2018, mức thuế NK đối với dầu các loại (trừ dầu mazut đang áp dụng mức 0%) theo Hiệp định AKFTA được điều chỉnh từ mức 5% về 0%.

Một thống kê mới đây cho thấy, xăng dầu NK từ thị trường ASEAN và Trung Quốc chiếm tỷ lệ trên 60%. Do cắt giảm mức thuế NK theo các FTA, số thu từ hoạt động NK xăng dầu liên tục giảm qua các năm. Ví dụ như, số thu năm 2016 từ ASEAN là 5,8 nghìn tỷ đồng, giảm 57% so với năm 2015 (13,5 nghìn tỷ đồng); từ Trung Quốc là 898 tỷ đồng, giảm 76% so với năm 2015 (3.712 tỷ đồng). Năm 2017, số thu từ hoạt động NK xăng dầu từ các thị trường này tiếp tục giảm, trong đó từ ASEAN giảm 97% so với năm 2016. Đó là chưa kể số thu giảm do chuyển từ thị trường NK áp dụng mức thuế MFN sang thị trường áp dụng mức thuế ưu đãi đặc biệt.

Để phù hợp với lộ trình cắt giảm thuế NK theo các cam kết quốc tế, ứng phó với tình hình giá dầu biến động bất thường, nhiều nước trên thế giới đã nghiên cứu điều chỉnh chính sách thuế theo hướng tăng và mở rộng đối tượng để đảm bảo nguồn thu cho NSNN. Ví dụ như, điều chỉnh tăng mức thuế bảo vệ môi trường đối với xăng dầu, một công đôi việc, vừa hạn chế sử dụng hàng hóa gây ô nhiễm, khuyến khích sản xuất, tiêu dùng các hàng hóa thân thiện với môi trường, vừa tạo thêm nguồn thu để thực hiện các nhiệm vụ kinh tế - xã hội, trong đó có các nhiệm vụ chi cho bảo vệ môi trường.

Trước giờ, chuyện tăng thuế thường “vấp” phải dư luận ngược chiều, nhưng nghĩ đi nghĩ lại, trong điều kiện thu NSNN từ XNK ngày càng khó, chuyện đưa ra giải pháp “bù đắp” cũng không hẳn là không nên.