Hoạt động nghiệp vụ tại Chi cục Hải quan quản lý các khu công nghiệp Yên Phong, Cục Hải quan Bắc Ninh. Ảnh: Quang Hùng

Khó khăn trong quản lý, giám sát

Qua ghi nhận của Cục Hải quan Bắc Ninh, số lượng doanh nghiệp XNK tăng nhanh, nhất là nhóm loại hình gia công, SXXK, DNCX. Trong số 6.500 doanh nghiệp xuất nhập khẩu trên các địa bàn do đơn vị quản lý có hơn 1.000 doanh nghiệp gia công, SXXK, DNCX. Tuy nhiên, công tác quản lý, giám sát hải quan đối với loại hình này, Cục Hải quan Bắc Ninh nhận thấy có bất cập phát sinh từ quy định pháp lý.

Về chính sách thuế tại Việt Nam, đối với hàng hóa gia công, SXXK, DNCX đang được hưởng ưu đãi lớn như đối tượng miễn thuế, không chịu thuế khi đáp ứng các điều kiện như có cơ sở sản xuất, có máy móc thiết bị, đáp ứng điều kiện kiểm tra giám sát hải quan. Tuy nhiên, chưa quy định giới hạn về thời gian đưa nguyên liệu, vật tư vào sản xuất kể từ thời điểm nhập khẩu hoặc thời gian gia công, sản xuất hàng hoá; nguồn vốn hoặc điều kiện về giá trị XNK của doanh nghiệp; điều kiện để được tiêu hủy máy móc, thiết bị, nguyên liệu, vật tư... dẫn đến khó khăn khi thực hiện công tác quản lý, theo dõi, giám sát, cơ quan Hải quan phải tổ chức theo dõi, quản lý giám sát hàng hoá trong một thời gian dài, phụ thuộc vào nhu cầu của doanh nghiệp.

Về chính sách ngoại thương, hiện cũng còn tồn tại song song các quy định khó phân biệt trong hoạt động của doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài như hoạt động kinh doanh theo quyền nhập khẩu, quyền xuất khẩu cần cấp phép trong Giấy chứng nhận đăng ký đầu tư (theo Nghị định số 09/2018/NĐ-CP); hoạt động thanh lý nguyên liệu, vật tư dư thừa, máy móc, thiết bị từ hoạt động sản xuất không yêu cầu cấp phép (theo Điều 26 Nghị định số 35/2022/NĐ-CP, Thông tư số 04/2007/TT-BTM chưa công bố hết hiệu lực…) dẫn đến khó khăn trong công tác quản lý của cơ quan Hải quan trong việc xác định các loại hình vì không có tiêu chuẩn đặc thù riêng nào.

Về thủ tục và các biện pháp quản lý hải quan, kiểm tra, giám sát tại Nghị định và Thông tư đã quy định cụ thể, nhưng chưa đảm bảo quản lý chặt chẽ để ngăn chặn, phát hiện kịp thời các hành vi gian lận của doanh nghiệp hoặc ngăn ngừa tình trạng doanh nghiệp bỏ trốn, mất tích. Cụ thể, thiếu quy định quản lý để cơ quan Hải quan nắm bắt thông tin về việc doanh nghiệp bán phế liệu, phế phẩm tạo ra từ quá trình sản xuất vào nội địa (hiện doanh nghiệp xuất bán hóa đơn với cơ quan Thuế nội địa). Đồng thời, thiếu quy định về việc cho phép doanh nghiệp được tự chủ thực hiện nộp báo cáo quyết toán theo nhu cầu hoặc doanh nghiệp phải nộp định mức cho cơ quan Hải quan trước khi xuất khẩu.

Qua nghiên cứu pháp luật của một số các quốc gia, Cục Hải quan Bắc Ninh nhận thấy, ở mỗi nước tuỳ điều kiện kinh tế, đặc thù riêng đều có những quy định nội luật riêng để quản lý loại hình doanh nghiệp gia công, SXXK nhưng điểm chung doanh nghiệp phải hoạt động trong một khu vực riêng có sự kiểm soát, giám sát chặt chẽ của cơ quan Hải quan. Thước đo để quản lý hoạt động sản xuất là định mức và phải được cơ quan Hải quan phê duyệt sử dụng trong thời gian nhất định; thực hiện các biện pháp báo cáo với tần suất nhiều (1 tháng, 3 tháng, 6 tháng); áp dụng bảo lãnh thuế nếu doanh nghiệp không nằm trong khu vực riêng (khu vực phi thuế quan) chịu sự kiểm soát, giám sát của cơ quan Hải quan.

Giải pháp quản lý tập trung

Để tăng cường công tác quản lý, giám sát và khắc phục những khó khăn, bất cập nêu trên trong điều kiện về con người và hệ thống có những hạn chế nhất định, Cục Hải quan Bắc Ninh dự kiến cơ cấu, sắp xếp lại công tác quản lý đối với loại hình gia công, SXXK, chế xuất theo mô hình hải quan tập trung.

Đó là, tập trung nguồn lực thực hiện các công tác quản lý gồm tiếp nhận, xử lý và kiểm tra đối với thông báo cơ sở sản xuất, nơi lưu giữ nguyên liệu, vật tư, sản phẩm, máy móc, thiết bị; kiểm tra điều kiện kiểm tra giám sát hải quan đối với DNCX; thu thập phân tích thông tin doanh nghiệp; giám sát hàng hóa vào, ra DNCX và các địa điểm lưu giữ hàng hóa bên ngoài DNCX; tiếp nhận, xử lý và kiểm tra báo cáo quyết toán, kiểm tra tình hình sử dụng nhập-xuất-tồn kho nguyên liệu, vật tư, máy móc, thiết bị nhập khẩu tại bộ phận giám sát trực tuyến tại trụ sở Cục Hải quan Bắc Ninh.

Đồng thời, đầu tư, xây dựng một phòng làm việc trực tuyến được trang bị máy móc, thiết bị phù hợp để đáp ứng yêu cầu quản lý của hải quan đối với loại hình gia công, SXXK, DNCX. Mặt khác, nghiên cứu, phát triển hệ thống công nghệ thông tin tập trung phục vụ công tác quản lý đối với doanh nghiệp gia công, SXXK, DNCX; hỗ trợ kịp thời đưa ra các cảnh báo rủi ro về doanh nghiệp để công chức đánh giá, phân tích và xử lý ngay, hỗ trợ công chức thực hiện các loại báo cáo định kỳ và đột xuất phục vụ công tác chỉ đạo điều hành của Cục Hải quan Bắc Ninh. Cùng với đó, đào tạo, xây dựng đội ngũ cán bộ, công chức có trình độ chuyên môn nghiệp vụ chuyên sâu, có tác phong làm việc chuyên nghiệp, làm chủ được công nghệ trang thiết bị hiện đại.

Hiện Cục Hải quan Bắc Ninh đang phát triển công cụ thu thập thông tin doanh nghiệp tập trung của hơn 1.000 doanh nghiệp gia công, SXXK, DNCX (dự kiến đến hết quý 2/2024 sẽ hoàn thiện bộ dữ liệu doanh nghiệp). Công cụ thu thập thông tin doanh nghiệp đã hoàn thiện được chức năng cảnh báo sớm đối với các doanh nghiệp có rủi ro ngưng hoạt động khi hợp đồng thuê nhà xưởng hoặc thời hạn thực hiện dự án sắp kết thúc trước 3 tháng. Chức năng cảnh báo hoạt động bất thường của doanh nghiệp thông qua tình hình tiêu thụ điện, tiêu thụ nước; chức năng cảnh báo hoạt động xuất nhập khẩu tăng giảm bất thường của doanh nghiệp gia công, SXXK...