Thu hoạch và phân loại sầu riêng. Ảnh: TTXVN

Áp lực từng nhịp đập thị trường

Liên tiếp trong những năm qua, dù phải vượt qua những rào cản của thị trường, kể cả "cú sốc” đại dịch Covid-19 nhưng xuất khẩu vẫn cán đích ấn tượng với con số năm 2021 là 336,3 tỷ USD, tăng 19% so với năm trước đó; năm 2022 đạt 371,3 tỷ USD, tăng khoảng 10,5% so với năm 2021. Tuy nhiên, sang năm 2023, áp lực đối với hoạt động xuất nhập khẩu của Việt Nam đã đến từ cả 3 kênh: kênh thương mại quốc tế khi nhiều nền kinh tế là đối tác lớn của Việt Nam tăng trưởng giảm sút, tổng cầu giảm, tác động đến xuất khẩu; kênh đầu tư quốc tế khi lãi suất thế giới tăng khiến dòng vốn chảy ra bên ngoài, tạo ra sự giảm sút về giá trị đăng ký vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài; kênh tài chính tiền tệ tạo ra áp lực mất giá đối với đồng tiền Việt Nam, khiến cho nhập khẩu nguyên vật liệu phục vụ sản xuất tăng cao hơn và làm tăng quy mô thanh toán của các khoản nợ nước ngoài.

Ngay từ tháng đầu tiên của năm 2023, và liên tiếp các tháng tiếp theo, xuất khẩu tiếp tục gặp nhiều khó khăn khi kim ngạch giảm...

Dệt may là một trong những ngành hàng xuất khẩu chủ lực của nước ta, năm 2022 mang về 44 tỷ USD, tăng trưởng 8,8% so với năm trước, nhưng bước sang năm 2023, đây lại là một trong những gánh chịu cơn “bão táp” sụt giảm.

Nhìn lại bức tranh xuất khẩu của ngành dệt may năm 2023, ông Trương Văn Cẩm, Phó Chủ tịch kiêm Tổng thư ký Hiệp hội Dệt may Việt Nam (VITAS) đánh giá, chưa có năm nào ngành dệt may gánh chịu mức sụt giảm như năm nay. “Dự kiến kim ngạch xuất khẩu năm 2023 đạt khoảng 40 tỷ USD, so với năm 2022 giảm tới 4 tỷ USD”. Ông Trương Văn Cẩm phân tích, một trong những nguyên nhân chính là do tình hình xung đột chính trị trên thế giới leo thang và lan rộng, tác động tới nhiều nền kinh tế nhập khẩu dệt may lớn của nước ta, khiến cho sức mua sụt giảm đáng kể. Đặc biệt, Hoa Kỳ dù vẫn là thị trường xuất khẩu hàng may mặc lớn nhất của Việt Nam nhưng trong 10 tháng năm 2023, giảm 19,3% so với 2022, đây là thị trường chiếm 40% kim ngạch xuất khẩu toàn ngành.

Không chỉ dệt may, thủy sản cũng là một trong những ngành xuất khẩu lao đao trong năm qua. Sau khi đạt mức tăng ấn tượng và lần đầu cán mốc chục tỷ USD vào năm ngoái, xuất khẩu thủy sản năm 2023 đã không lặp lại được kết quả này. Bức tranh toàn cảnh về xuất khẩu thủy sản Việt Nam được phủ gam màu tối khi kim ngạch xuất khẩu liên tục giảm do sức cầu tiêu thụ ở các thị trường chính trong tình trạng “lao dốc”, dù những tháng cuối năm có xu hướng phục hồi, nhưng theo ước tính kim ngạch xuất khẩu thủy sản năm 2023 sẽ thấp hơn mục tiêu đã đặt ra (10 tỷ USD), giá trị xuất khẩu cả năm 2023 ước đạt khoảng 9,2 tỷ USD.

Nhiều ngành hàng chủ lực khác cũng không giữ được đà tăng trưởng như những năm trước. Đơn cử như xuất khẩu nhóm hàng công nghiệp chế biến, đóng vai trò là động lực tăng trưởng xuất khẩu nhưng các con số thống kê cho thấy 11 tháng, tổng kim ngạch xuất khẩu nhóm hàng công nghiệp chế biến giảm 7% so với cùng kỳ năm 2022, ước đạt gần 274 tỷ USD. Theo Bộ Công Thương, nguyên nhân chủ yếu là do kim ngạch xuất khẩu của hầu hết mặt hàng xuất khẩu chủ lực trong nhóm này đều giảm so với cùng kỳ năm trước, trong đó có đến 5 trong tổng số 7 mặt hàng có kim ngạch xuất khẩu trên 10 tỷ USD thuộc nhóm hàng công nghiệp chế biến suy giảm so với cùng kỳ, gồm: điện thoại các loại và linh kiện đạt 48,83 tỷ USD, giảm 11%; máy móc, thiết bị, dụng cụ, phụ tùng khác đạt 39,4 tỷ USD, giảm 6,2%; dệt may đạt 30,27 tỷ USD, giảm 12,7%; giày dép các loại đạt 18,2 tỷ USD, giảm 17,2%; gỗ và sản phẩm gỗ đạt 12,1 tỷ USD, giảm 17,6%. Chỉ có 2 mặt hàng trong tổng số 7 mặt hàng có kim ngạch xuất khẩu trên 10 tỷ USD có kim ngạch xuất khẩu tăng là máy vi tính, sản phẩm điện tử và linh kiện.

Vươn lên từ gian khó

Xuyên suốt cả năm 2023, những khó khăn về tình hình xuất khẩu ở nhiều ngành hàng đã được được nhìn thấy rõ, nhưng trong đó vẫn có những ngành hàng vươn mình trở thành trụ đỡ cho xuất khẩu; nhiều lối đi mới đã được mở, xuất khẩu không còn bó gọn ở những thị trường truyền thống.

Điểm sáng trong xuất khẩu năm 2023 phải kể đến nhóm hàng nông sản, gạo, trái cây đã tận dụng được cơ hội mở cửa thị trường và giá tăng cao để đẩy mạnh xuất khẩu. Theo Bộ Công Thương, đây cũng là nhóm hàng duy nhất ghi nhận mức tăng trưởng trong 11 tháng của năm 2023, tăng 4,6% so với cùng kỳ năm trước.

Theo Hiệp hội Rau quả Việt Nam, tổng kim ngạch xuất khẩu rau quả 11 tháng của 2023 ước đạt 5,2 tỷ USD, tăng hơn 70% so với cùng kỳ 2022. Với kết quả này, xuất khẩu rau quả về đích sớm hơn so với mục tiêu đề ra và cũng là lần đầu tiên rau quả dẫn đầu ngành nông nghiệp, vượt các nhóm chủ lực như gạo, hạt điều, cà phê để lập kỉ lục mới trong năm 2023.

Tương tự, gạo cũng là ngành hàng liên tiếp lập kỉ lục mới, khi chỉ trong 11 tháng của năm 2023, kim ngạch xuất khẩu đã vượt hơn 4 tỷ USD. Đây là mức cao nhất sau 34 năm nước ta quay trở lại thị trường xuất khẩu gạo thế giới.

Đánh giá về bức tranh xuất khẩu nông lâm thuỷ sản năm 2023, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Phùng Đức Tiến cho biết, đến hết tháng 11, xuất khẩu của toàn ngành nông, lâm, ngư nghiệp đạt 47,84 tỷ USD, vẫn giảm 2,7% so với cùng kỳ năm ngoái. Tuy nhiên, tháng 11/2023, kim ngạch xuất khẩu nông, lâm, thủy sản đạt 4,8 tỷ USD, tăng 13% so với tháng 11/2022. Thặng dư thương mại ngành đạt 10,55 tỷ USD, tăng 33,7% so với cùng kỳ năm ngoái.

Đến thời điểm tháng 11/2023, ngành nông nghiệp đã có 6 mặt hàng có giá trị xuất khẩu đạt trên 3 tỷ USD, gồm: cà phê, gạo, rau quả, hạt điều, tôm, gỗ và sản phẩm gỗ. Năm 2023, xuất khẩu nông, lâm, thủy sản có sự phân hóa mạnh giữa các nhóm ngành, sản phẩm. Trong đó, điểm sáng lớn nhất là xuất khẩu gạo và rau quả liên tục tăng vọt trong nhiều tháng, bên cạnh một số ngành hàng xuất khẩu chủ lực giảm sâu. Có thể khẳng định, gạo và rau quả đang là hai con “át chủ bài” của ngành nông nghiệp trong năm 2023.

Sức chống chịu đối với những khó khăn còn được thể hiện rõ ở biên độ suy giảm xuất khẩu thu hẹp dần, từ mức giảm 12% trong nửa đầu năm 2023 xuống còn 5,9% trong 11 tháng của năm 2023. Bộ Công Thương đánh giá xuất khẩu đã thực hiện tốt việc đa dạng hóa thị trường, trong khi xuất khẩu sang các thị trường lớn đều giảm (như Mỹ, EU, Hàn Quốc, Nhật Bản) nhưng xuất khẩu sang các nước châu Phi, Đông Âu, Bắc Âu, Tây Á tăng. Mức giảm xuất khẩu tại một số thị trường chủ lực dần được thu hẹp so với nửa đầu năm. Đơn cư như mức giảm xuất khẩu sang Hoa Kỳ thu hẹp từ 22,6% trong nửa đầu năm 2023 xuống 13,1%; sang EU thu hẹp từ 10,1% xuống 8,1%; sang Hàn Quốc thu hẹp từ 10,2% xuống 4%...). Đáng chú ý, mức giảm xuất khẩu của khu vực kinh tế trong nước (giảm 2,2%) thấp hơn nhiều so với mức giảm xuất khẩu của khu vực có vốn đầu tư nước ngoài (kể cả dầu thô, giảm 7,1%), cho thấy những nỗ lực của khu vực kinh tế trong nước để duy trì và mở rộng thị trường xuất khẩu trong bối cảnh kinh tế toàn cầu gặp nhiều khó khăn.

Tính chung cả năm 2023, Bộ Công Thương cho biết, kim ngạch xuất khẩu ước đạt 354,5 tỷ USD. Mức độ suy giảm trong xuất khẩu thu hẹp từ mức giảm 12% trong nửa đầu năm 2023 xuống còn khoảng 4,6% của cả năm 2023.

Nhìn lại diễn biến tình hình xuất khẩu năm 2023 cho thấy các giải pháp tháo gỡ khó khăn của Chính phủ, các bộ, ngành để hỗ trợ sản xuất trong nước, xúc tiến thương mại, mở rộng thị trường; cùng với sự chủ động, tích cực thích ứng với tình hình của cộng đồng doanh nghiệp đã mang lại những kết quả xuất khẩu tích cực cho cả năm. Những kinh nghiệm “vượt sóng” để nỗ lực thu hẹp đà giảm sẽ tạo đà cho hoạt động xuất khẩu của Việt Nam phục hồi vào đạt những mục tiêu cao hơn trong năm 2024.