Phương tiện, tang vật vi phạm. Ảnh: Thu Hòa.

Thực tiễn công tác bảo quản, xử lý tang vật đối với các vụ buôn lậu trên tuyến đường thủy của cơ quan Hải quan thời gian qua cho thấy: Khi có Quyết định khởi tố hình sự thì cơ quan Hải quan thực hiện chuyển giao hồ sơ kèm theo tang vật vụ án cho cơ quan Cảnh sát điều tra bảo quản, xử lý theo thẩm quyền. Trước đó, tang vật này được cơ quan Hải quan tạm giữ theo trình tự, thủ tục hành chính (gồm ra quyết định tạm giữ, lập biên bản ghi nhận, xác nhận chi tiết tang vật tạm giữ). Trường hợp cơ quan Hải quan không xác định đặc tính hàng hóa thì tiến hành phân loại tang vật vi phạm, giám định tên hàng, khối lượng, trọng lượng… Trong đó, đối với hàng hóa, vật phẩm dễ hư hỏng thực hiện theo Thông tư 173/2013/TT-BTC ngày 20/11/2013 của Bộ Tài chính về hướng dẫn một số nội dung về quản lý, xử lý tang vật, phương tiện vi phạm hành chính bị tạm giữ, tịch thu theo thủ tục hành chính. Bên cạnh đó, đối với các tang vật vi phạm mà cơ quan Hải quan không thể bảo quản thì tiến hành thuê tổ chức, doanh nghiệp có đủ năng lực điều kiện để bảo quản.

Theo quy định, trong thời hạn 7 ngày kể từ ngày ra quyết định khởi tố thì cơ quan Hải quan sẽ có văn bản đề nghị Viện Kiểm sát nhân dân cũng cấp ra quyết định chuyển hồ sơ, tang vật vụ án buôn lậu. Trên cơ sở quyết định chuyển hổ sơ, tang vật vụ án, cơ quan Hải quan có văn bản để nghị cơ quan Cảnh sát điều tra có thẩm quyền quản lý tiếp nhận hồ sơ kèm theo tang vật vụ án.

Điển hình là năm 2016, cơ quan Hải quan đã ra 3 quyết định khởi tố (các Quyết định số 05, số 06 và số 08) về khởi tố 3 vụ án buôn lậu hơn 354 tấn thóc từ Campuchia về Việt Nam qua cửa khẩu biên giới bằng ghe gỗ, không khai báo, không làm thủ tục hải quan. Tuy nhiên, cơ quan Cảnh sát điều tra, Công an tỉnh An Giang và cơ quan Cảnh sát điều tra, Công an tỉnh Đồng Tháp không tiếp nhận số tang vật là thóc mà chỉ tiếp nhận phương tiện là ghe gỗ.

Lý do cơ quan Cảnh sát điều tra từ chối nhận bàn giao tang vật là: Theo quy định tại khoản 1, khoản 2, Điều 20 Pháp lệnh Tổ chức điều tra hình sự năm 2004 và Điều 111 Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2003 không quy định rõ khi có quyết định khởi tố vụ án, cơ quan Hải quan chuyển tang vật tại thời điểm chuyển giao hồ sơ vụ án. Điều này đồng nghĩa với việc, cơ quan Cảnh sát điều tra khi tiếp nhận hồ sơ vụ án không tiếp nhận tang vật vụ án. Các cơ quan này cũng cho rằng, tại thời điểm tiếp nhận hồ sơ chưa tiếp nhận tang vật. Sau khi điều tra sơ bộ nếu có dấu hiệu thì mới tiếp nhận.

Tuy nhiên theo quy định tại điểm d, khoản 2, Điều 75, Bộ luật Tố tụng hình sự: Đối với vật chứng là hàng hóa mau hỏng hoặc khó bảo quản nếu không thuộc trường hợp quy định tại khoản 3 Điều 76 của Bộ luật Tố tụng hình sự thì cơ quan có thẩm quyền (quy định tại khoản 1 Điều 76 Bộ luật Tố tụng hình sự) trong phạm vi quyền hạn của mình thực hiện bán đấu giá theo quy định của pháp luật và chuyển tiền đến tài khoản tạm giữ của cơ quan có thẩm quyền tại Kho bạc Nhà nước để quản lý. Theo quy định tại khoản 1 Điều 76 Bộ luật Tố tụng hình sự: Việc xử lý vật chứng do Cơ quan điều tra quyết định, nếu vụ án được đình chỉ ở giai đoạn điều tra; do Viện Kiểm sát quyết định, nếu vụ án được đình chỉ ở giai đoạn truy tố; do Toà án hoặc Hội đồng xét xử quyết định ở giai đoạn xét xử. Việc thi hành các quyết định về xử lý vật chứng phải được ghi vào biên bản.

Như vậy, đối với tang vật là thóc được xác định là hàng hóa mau hỏng, khó bảo quản thì cơ quan điều tra sẽ ra quyết định xử lý. Tuy nhiên, cơ quan Hải quan đã nhiều lần có văn bản đề nghị cơ quan Cảnh sát điều tra tiếp nhận tang vật vụ án nhưng cơ quan điều tra không tiếp nhận.

Mặt khác, theo quy định tại khoản 8, Điều 125 Luật Xử lý vi phạm hành chính năm 2012 quy định cụ thể thời hạn tạm giữ tang vật, phương tiện vi phạm tối đa không quá 60 ngày (bao gồm cả thời hạn xin gia hạn). Theo đó, quá thời hạn trên cơ quan điều tra không tiếp nhận thì cơ quan Hải quan sẽ gặp khó khăn tạm giữ, bảo quản số tang vật, vật chứng này. Việc cơ quan Cảnh sát điều tra không tiếp nhận, đồng thời cũng không ra quyết định xử lý đối với tang vật dẫn đến cơ quan Hải quan vẫn phải bảo quản lưu giữ. Điều đáng nói, chi phí phát sinh liên quan đến bảo quản tang vật như chi phí lưu giữ, bảo quản (thuế kho, sấy) đối với tang vật cơ quan Hải quan vẫn phải thanh toán trong khi không đủ cơ cở, căn cứ pháp lý để thanh toán vì thời hạn tạm giữ đã hết.

Hiện Cơ quan Cảnh sát điều tra, Công an tỉnh An Giang đã ra quyết định đình chỉ 2 vụ án buôn lậu theo quyết định khởi tố (05 và 06) của cơ quan Hải quan mà không đưa ra quyết định xử lý vật chứng, chỉ thông báo chuyển lại hồ sơ cho cơ quan Hải quan xử lý theo thẩm quyền.

Trái ngược với quyết định xử lý của Công an tỉnh An Giang, ở một vụ việc tương tự, sau khi nhận được đề nghị của cơ quan Hải quan, cơ quan Cảnh sát điều tra, Công an tỉnh Đồng Tháp đã ra quyết định xử lý tang vật theo quy định. Hiện cơ quan Hải quan vẫn phải bảo quản hơn 232 tấn thóc và chi trả các chi phí phát sinh (bảo quản, lưu giữ, lưu kho) khiến chất lượng giảm và dễ dẫn đến hư hỏng.

Để tránh tình trạng không thống nhất khi triển khai Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015, Luật Tổ chức các cơ quan điều tra hình sự năm 2015, cơ quan Hải quan kiến nghị cần có hướng dẫn cụ thể việc bàn giao vụ án do cơ quan Hải quan chuyển giao cho cơ quan điều tra. Bên cạnh đó, đề xuất các chi phí phát sinh cho việc bảo quản tang vật sau khi hồ sơ vụ án đã được bàn giao cho cơ quan Cảnh sát điều tra thụ lý sẽ được thanh toán bằng án phí vụ án hình sự.