Thực phẩm chức năng giả nhãn hiệu nổi tiếng bị Đội 4 phát hiện bắt giữ thời gian qua. Ảnh: H.MINH

“Nhiều kiểu biến hóa ” thành hàng hiệu

Nhóm hàng hóa vi phạm tập trung vào hàng thời trang, đồ gia dụng, thực phẩm chức năng... Các DN NK đã sử dụng nhiều phương thức khác nhau, lợi dụng sự sơ hở của chính sách để “qua mặt” các cơ quan chức năng nhằm gây nhầm lẫn cho người tiêu dùng về nguồn gốc, xuất xứ, công dụng thật sự của sản phẩm NK.

Ngoài ra, hiện nay xuất hiện tình trạng DN khai báo hàng hóa có nguồn gốc Trung Quốc nhưng trên thực tế sản phẩm không thể hiện bất kỳ nội dung nào chứng minh hàng được sản xuất tại Trung Quốc. Sau khi NK hàng hóa vào Việt Nam, DN thực hiện việc ghi bổ sung những nội dung dễ gây nhầm lẫn cho người tiêu dùng về nguồn gốc xuất xứ thật của sản phẩm.

Vào tháng 6-2013, DN A. đã mở tờ khai NK tại Cục Hải quan Hải Phòng, mặt hàng ấm đun nước dùng điện có xuất xứ Trung Quốc với số lượng là gần 5.000 cái. Khi cơ quan Hải quan tiến hành kiểm tra thực tế toàn bộ lô hàng, đã phát hiện trên sản phẩm chỉ ghi nhãn hiệu SEOUL và dòng chữ “Manufactured under standard of Seoul Corporation”, ngoài ra trên sản phẩm không hề ghi tên nước xuất xứ, cũng như tên của tổ chức cá nhân chịu trách nhiệm về hàng hóa.

Bên cạnh đó, có nhiều hàng hóa được sản xuất tại Trung Quốc như các loại thực phẩm chức năng nhưng trên bao bì của sản phẩm các hình ảnh lá cờ của quốc gia như Mỹ, Anh, Canada, hình ảnh của người ngoại quốc hay tên của những DN nước ngoài được DN in chiếm diện tích lớn nhất hoặc ở những vị trí trung tâm của bao bì sản phẩm. Trong khi đó thông tin về người sản xuất thường được in rất bé và được bố trí ở những vị trí mà người tiêu dùng khó có thể nhận ra hoặc nếu đọc được thì phải chú ý rất kỹ.

Khai một đằng nhập một nẻo

Tình trạng DN NK hàng hóa là các mặt hàng thời trang hàng hiệu nổi tiếng nhưng khai báo là xuất xứ Trung Quốc hoặc hàng hóa có kiểu dáng, mầu sắc giống hệt hàng hiệu nhưng khi NK, DN bóc tem nhãn và sau khi được thông quan hàng hóa, DN sẽ gắn nhãn mác của hàng hiệu lên sản phẩm cũng là những thủ đoạn gian lận thường hay áp dụng. Thực tế vụ việc bắt giữ và xử lý các lô hàng hiệu mang nhãn hiệu GUCCI tại TP. HCM thời gian qua đã cho thấy kẽ hở trong việc kiểm tra, khai báo của DN.

Theo ông Trần Việt Hưng, khi NK DN chỉ khai báo chung chung về hàng hóa, không khai báo về nhãn hiệu để lợi dụng luồng Xanh, nhằm tránh sự kiểm tra của cơ quan Hải quan. Việc khai báo này không chỉ trốn tránh được việc kiểm tra về SHTT mà còn tránh được việc kiểm tra về giá, vì hiện nay cơ quan Hải quan đã có hệ thống về giá đối với từng loại hàng hiệu. Ví dụ với việc NK một chiếc túi xách (có kiểu dáng, màu sắc của sản phẩm có nét giống hàng hiệu) nhưng không ghi nhãn hoặc ghi nhãn Trung Quốc, DN đã tránh được sự kiểm tra, phát hiện của cơ quan Hải quan về hàng giả và sự kiểm tra về giá. Sau khi vận chuyển “trót lọt” hàng hóa vào nội địa, DN sẽ dán hoặc gắn nhãn hàng hiệu lên sản phẩm rồi đưa tiêu thụ dưới danh nghĩa là “hàng hiệu”, “hàng xách tay”...

Gian lận về xuất xứ

Nhằm đối phó với sự kiểm tra của cơ quan Hải quan, DN vẫn ghi chữ “Made in China” và các nội dung khác trên bao bì hàng hóa theo đúng quy định. Tuy nhiên qua kiểm tra, việc gắn lên trên sản phẩm chữ “Made in China” thường được sử dụng bằng cách dán các miếng giấy, hoặc miếng đề can với chất liệu thấp, dễ bóc chứ không phải in trực tiếp trên bao bì. Việc dán những miếng giấy này cũng hết sức tùy tiện không có vị trí cố định trên bao bì sản phẩm.

Một chuyên gia về hàng giả của Cục Điều tra chống buôn lậu cho biết, đây là hình thức DN thường sử dụng để đối phó với việc kiểm tra của cơ quan Hải quan về xuất xứ của sản phẩm khi NK hàng hóa. Sau khi đã hoàn thành thủ tục hải quan, DN chỉ cần bóc ngay những mảnh giấy này là đã có thể “biến” sản phẩm có xuất xứ Trung Quốc thành xuất xứ của những quốc gia khác theo ý muốn của DN.

Điển hình là vụ việc tháng 7-2013, trong quá trình làm thủ tục hải quan, Cục Hải quan TP. HCM đã phát hiện Công ty TNHH B. NK 600 máy phun thuốc trừ sâu khai báo xuất xứ Trung Quốc. Tuy nhiên khi kiểm tra thực tế hàng hóa, cơ quan Hải quan phát hiện, trên sản phẩm phần động cơ ghi sản xuất là HONDA Thái Lan, trên bao bì, tờ hướng dẫn sử dụng ghi toàn bộ bằng tiếng Nhật, tiếng Thái. Phần nội dung ghi xuất xứ Trung Quốc và những thông tin khác được dán lên bao bì bên ngoài của sản phẩm bằng một tờ giấy nhỏ và có thể bóc ra được.

Tuy nhiên việc xử lý của cơ quan Hải quan lại rất khó khăn vì chưa có văn bản nào quy định việc gắn như vậy là không hợp lệ, hàng hóa có thuế suất NK là 0% nên DN không nộp cho Hải quan C/O do vậy không đủ cơ sở để khẳng định việc gian lận xuất xứ sẽ ảnh hưởng đến số thuế NK phải nộp của DN.

Kiến nghị một số chính sách quản lí

Theo ông Nguyễn Xuân Thủy - Đội trưởng Đội 4, để bảo vệ quyền lợi hợp pháp của người tiêu dùng, khắc phục tình trạng “treo đầu dê bán thịt chó” thông qua những hành vi gian lận như trên, đã đến lúc các bộ, ngành và các cơ quan có liên quan cần nghiêm túc ngồi lại nghiên cứu xây dựng một cơ chế quản lý mới đối với việc ghi nhãn hàng hóa.

Trước mắt, Cục Điều tra chống buôn lậu đã tham mưu cho lãnh đạo Tổng cục Hải quan, Bộ Tài chính đề xuất, kiến nghị Bộ Khoa học và Công nghệ nghiên cứu xây dựng Nghị định mới thay thế Nghị định 89/2006/NĐ-CP ngày 30-8-2006 của Chính phủ về ghi nhãn hàng hóa vì nhiều quy định tại văn bản này đã không còn phù hợp với các văn bản quy phạm pháp luật khác như Luật An toàn thực phẩm, Luật Chất lượng hàng hóa.

Ví dụ, quy định về ghi nhãn phụ bổ sung trong quá trình làm thủ tục hải quan với hàng hóa NK cần có hướng dẫn rõ ràng hơn theo hướng hàng hóa không đảm bảo tuân thủ các quy định ghi nhãn hàng hóa thì cơ quan Hải quan có quyền được xử lí hành vi vi phạm và buộc người vi phạm có trách nhiệm bổ sung những nội dung bắt buộc ngay tại cửa khẩu trước khi đưa hàng hóa ra tiêu thụ trên thị trường.

Đối với ngành Hải quan, việc xử lý các hành vi vi phạm các quy định về ghi xuất xứ trên sản phẩm cũng cần theo hướng tiếp cận mới, đặc biệt là đối với những trường hợp hàng hóa không cần phải nộp C/O. Theo đó, cần quan tâm tới việc xử lý gian lận xuất xứ theo hướng để bảo vệ quyền lợi hợp pháp của người tiêu dùng chứ không chỉ thuần túy là việc thay đổi số tiền thuế phải nộp.

Cần có những quy định về các căn cứ kiểm tra xuất xứ trên sản phẩm, cụ thể phải ghi rõ “made in”, nhãn hàng hóa phải được gắn chắc chắn để tránh tình trạng bóc ra thay nhãn khác. Đối với trường hợp trên sản phẩm ghi những thông tin bổ sung có thể gây nhầm lẫn cho người tiêu dùng về nguồn gốc của hàng hóa thì cơ quan Hải quan có quyền xem xét, xử lý hành vi vi phạm theo quy định của pháp luật.

Thịnh Hưng