Tại COP26 Việt Nam đã cam kết đạt phải thải ròng bằng "0" vào năm 2050, để được mục tiêu này, trong thời gian qua Việt Nam đã triển khai khá nhiều giải pháp để chuyển đổi sang giao thông điện. Ông đánh giá như thế nào về những giải pháp này?

Việt Nam đang là một thị trường tiềm năng với phương tiện giao thông điện khi nhu cầu sở hữu xe cao, trên 40% doanh nghiệp vận tải hành khách công cộng có nhu cầu, phương án chuyển đổi sang phương tiện giao thông điện. Theo thống kê hiện tỷ lệ xe điện/trạm sạc tại Việt Nam đang là 9,44:1, cho thấy bước đầu đã đạt được những kết quả ấn tượng.

Để có được những kết quả ban đầu, Việt Nam đã có các chính sách trợ giá và lãi suất để phát triển phương tiện vận tải hành khách công cộng xe buýt điện; ưu đãi thuế tiêu thụ đặc biệt, phí trước bạ, thuế nhập khẩu linh kiện…

Tuy nhiên hiện vẫn tồn tại một số rào cản nhất định. Người tiêu dùng vẫn còn một số lo ngại như giá thành xe điện cao hay những lo lắng về pin, trạm sạc. Còn với doanh nghiệp vận tải, chi phí đầu tư lớn, phải đầu tư hạ tầng hỗ trợ… Các doanh nghiệp sản xuất, lắp ráp và nhập khẩu cũng có những e dè việc phát triển khi quy mô thị trường nhỏ, chi phí sản xuất xe điện lớn hay hạ tầng hiện tại chưa đáp ứng… Điều này cho thấy cần có thêm chính sách hỗ trợ, khuyến khích.

Trong thời gian tới, dựa trên thực tiễn của Việt Nam, dự báo việc phát triển phương tiện giao thông điện sẽ phát triển dựa trên những kịch bản nào và cần nguồn vốn cụ thể bao nhiêu, thưa ông?

Chúng tôi đã xây dựng 3 kịch bản phát triển phương tiện giao thông điện gồm: BAU (phát triển phương tiện giao thông điện theo hướng phát thải thông thường của ngành GTVT); kịch bản quốc gia tự thực hiện (NLTN - giảm phát thải bằng nguồn lực trong nước) và kịch bản hướng tới phát thải ròng bằng "0" (PTR0 - kịch bản có sự hỗ trợ quốc tế).

Theo từng kịch bản, dự báo quy mô đoàn phương tiện sẽ có tỷ lệ tăng trưởng kép hàng năm (CAGR) khác nhau. Với xe buýt và xe khách, nếu theo kịch bản NLTN dự báo đến 2050 số lượng xe buýt và xe khách điện sẽ đạt gần 90.000 chiếc. Nhưng nếu theo kịch bản PTR0 khi có sự hỗ trợ quốc tế, dự báo tới 2050, tổng số xe loại này sẽ lên tới hơn 300.000 chiếc.

Tương tự, các loại xe như xe máy, ô tô con hay xe tải, nếu theo kịch bản PTR0, lượng xe điện cũng sẽ tăng trưởng mạnh tới 2050. Riêng xe máy điện có thể sớm đạt đỉnh số lượng vào năm 2045.

Dự báo đến 2050, số lượng trạm sạc cho ô tô, xe khách và xe tải có thể đạt hơn 1,5 triệu, tương đương tỷ lệ xe điện/trạm sạc xấp xỉ 10. Trong khi xe buýt gần 37.000 trạm, đạt tỷ lệ xấp xỉ 3.

Hai kịch bản thứ hai và ba được kỳ vọng nhất, nhưng đòi hỏi cho phí đầu tư giai đoạn 2025 đến 2050 khá tốn kém. Chi phí đầu tư giai đoạn 2025 - 2050 cho kịch bản tự huy động nguồn lực trong nước là khoảng 1.176,17 tỷ USD (khoảng 29,3 triệu tỷ đồng). Kịch bản thứ ba, đưa phát thải ròng về 0 có sự hỗ trợ của quốc tế có chi phí 1.225,37 tỷ USD (khoảng 30,5 triệu tỷ đồng), cao hơn kịch bản hai nhưng cơ bản sẽ hướng tới được mục tiêu phát thải về “0”.

Góp phần cho quá trình chuyển đổi từ phương tiện dùng động cơ đốt trong sang sử dụng năng lượng sạch, trong đó có năng lượng điện, các trạm sạc đóng vai trò không nhỏ, thậm chí được coi là "xương sống" cần thiết cho kế hoạch này. Theo tính toán của dự án nghiên cứu, tổng vốn đầu tư cho trạm sạc xe điện trong 25 năm tới thấp nhất sẽ là là 31,76 tỷ USD (khoảng 792 nghìn tỷ đồng) với kịch bản thứ hai và cao nhất 90,88 tỷ USD (khoảng 2,26 triệu tỷ đồng) khi áp dụng kịch bản thứ ba PTR0.

Hiện tại, số lượng trạm sạc xe điện trên cả nước nhiều nhất vẫn là do doanh nghiệp VinFast đầu tư, với tổng số khoảng hơn 3.000 trạm và 150.000 cổng sạc. Thị trường xe điện mới hình thành với sự tiên phong của VinFast, ngoài ra có thêm các mẫu xe điện của Hyundai, Mercedes-Benz, Porsche, Audi, Wuling, MG, BYD. Tuy nhiên, các thương hiệu này đều chưa phát triển trạm sạc công cộng mà trông chờ vào bên thứ ba do doanh nghiệp khác đầu tư.

Từ đó, chúng tôi đề xuất chương trình chuyển đổi phương tiện giao thông điện cấp quốc gia với 3 giai đoạn gồm khởi động (2024 - 2030), tăng trưởng nhanh (2030 – 2040) và giai đoạn tăng trưởng ổn định (2040 - 2050) với các giải pháp chủ đạo riêng để đạt được các mục tiêu cụ thể gồm: xây dựng, hoàn thiện cơ chế chính sách nhằm thúc đẩy phát triển phương tiện giao thông điện; tuyên tuyền, nâng cao nhận thức; phát triển kết cấu hạ tầng GTVT và hạ tầng lưới điện đáp ứng lộ trình chuyển đổi; kiểm soát sử dụng phương tiện giao thông cơ giới; nâng cao năng lực quản lý, phát triển nguồn nhân lực; tăng cường hợp tác quốc tế và khoa học công nghệ.

Xin cảm ơn ông!