Thúc đẩy tuân thủ hệ thống đảm bảo gỗ hợp pháp trong ngành cao su
	Nâng cao nhận thức về phát triển bền vững cho các nhà sản xuất cao su thiên nhiên Việt Nam

Các hộ tiểu điền đang ở thế yếu trong chuỗi cung ngành cao su. Ảnh: N.H

Theo Hiệp hội Cao su, cao su tiểu điền có vị trí ngày càng quan trọng trong chuỗi cung cao su của Việt Nam với diện tích 479.000 ha, chiếm 51% tổng diện tích cao su cả nước. Trong đó, khoảng 426.000 ha đang trong giai đoạn cạo mủ, với lượng cung mủ trên 732.000 tấn mủ quy khô mỗi năm. Lượng cung này chiếm gần 62% tổng lượng mủ được khai thác trên toàn diện tích cao su cả nước. Cùng với đó, nguồn gỗ cao su từ các vườn cao su tiểu điền thanh lý cũng ở mức 1,3 triệu m3 quy tròn, tương đương 22% tổng lượng cung gỗ cao su toàn quốc.

Tuy nhiên, theo TS Trần Thị Thúy Hoa, Viện Nghiên cứu Cao su Việt Nam, dù có vai trò ngày càng lớn đối với các chuỗi cung cao su thiên nhiên và gỗ cao su, song phát triển cao su tiểu điền vẫn chủ yếu do tự phát. Mặc dù nhà nước và một số dự án, tổ chức đã và đang thực hiện các hoạt động hỗ trợ phát triển cao su tiểu điền, nhưng quy mô của các hoạt động này thường nhỏ, không đủ để đem lại những lợi ích thiết thực cho số đông các hộ tiểu điền.

Các hộ tiểu điền hiện kết nối với thị trường cho các sản phẩm đầu ra của mình chủ yếu qua hệ thống các đại lý. Điều này làm phát sinh các chi phí gây bất lợi cho giá bán của các hộ, đồng thời làm cho việc thu thập, lưu trữ thông tin làm cơ sở cho truy xuất nguồn gốc thông tin khó khăn hơn.

Theo TS Hoa, thông tin về chuỗi cung nói chung, đặc biệt là các môi liên kết tiêu thụ cao su thiên nhiên và gỗ cao su tiểu điền với các cá nhân, tổ chức tiếp theo trong chuỗi cung hiện còn đang rất thiếu. Thông tin về cách thức xác định giá cả, chất lượng và cơ chế kiểm soát sản phẩm, hình thức thỏa thuận mua bán, vấn đề cạnh tranh trong thu mua giữa các bên, vai trò của chính quyền địa phương, cơ chế chính sách có liên quan tới vận hành của liên kết… đến nay vẫn rất hạn chế. Bên cạnh đó, hiện chưa có các thông tin về vai trò, thuận lợi và khó khăn của các bên khi tham gia liên kết này.

Trong khi đó, ngành cao su đã và đang hội nhập sâu rộng với thị trường quốc tế. Hội nhập đồng nghĩa với bên tham gia chuỗi cung ứng, bao gồm các hộ tiểu điền hiện đang trực tiếp cung cấp mủ và gỗ cao su cho các chuỗi cung toàn cầu này cần tuân thủ các yêu cầu của thị trường xuất khẩu. Ngày càng có nhiều thị trường yêu cầu các sản phẩm từ mủ và gỗ cao su được sản xuất theo phương thức bền vững, có nguồn gốc rõ ràng và hợp pháp. Thiếu các thông tin từ các khâu trong chuỗi cung, bao gồm thông tin về liên kết giữa các hộ tiểu điền và các đơn vị thu mua đồng nghĩa với việc không đáp ứng được các yêu cầu các thị trường xuất khẩu. Điều này không những làm mất cơ hội cho hộ và các doanh nghiệp tham gia tiếp cận thị trường mà còn tạo ra các rủi ro cho ngành cao su Việt Nam khi tham gia thị trường xuất khẩu trong tương lai.

Để khắc phục tình trạng này, ông Nguyễn Vinh Quang, chuyên gia của Forest Trend cho rằng, vị thế của các hộ cao su tiểu điền cần được nâng lên. Điều này có thể đạt được thông qua việc hình thành các tổ hợp tác hoặc hợp tác xã, là đơn vị đại diện cho quyền lợi hợp pháp và chính đáng của hộ.

Theo các chuyên gia, cần phải có một cơ quan đại diện cho các hộ tiểu điền. Hội Nông dân có chức năng “chăm lo, bảo vệ quyền và lợi ích của người nông dân”, tuy nhiên các lĩnh vực hoạt động thường rộng, không tập trung vào lĩnh vực phát triển cao su của hộ. Bên cạnh đó, Hội có chức năng chủ yếu là tuyên truyền về các cơ chế chính sách của nhà nước và thiếu các thông tin về thị trường đầu ra cho sản phẩm của hộ.

Còn Hiệp hội Cao su có chức năng “đại diện cho các doanh nghiệp, tổ chức và công dân Việt Nam hoạt động trong ngành cao su hoặc có liên quan đến ngành cao su”. Tuy nhiên, cho đến nay chưa có sự tham gia của các hộ tiểu điền trong Hiệp hội. Thiếu một cơ quan đại diện cho các hộ tiểu điền làm hạn chế việc kết nối thông tin về các cơ chế chính sách, thông tin thị trường tới hộ cũng làm hạn chế kênh kết nối để hộ phản ảnh tâm tư nguyện vọng của mình trong khâu sản xuất tới các cơ quan quản lý.