Bộ trưởng Bộ Tài chính Đinh Tiến Dũng và các đại biểu thực hiện nghi thức khai trương chính thức VASSCM tại Hải Phòng ngày 11/12/2017. Ảnh: T.Bình.

Kế hoạch mới trong mục tiêu cải cách

Còn nhớ, cách đây hơn một năm, cũng vào dịp gần cuối năm, Tổng cục trưởng Tổng cục Hải quan Nguyễn Văn Cẩn đã triệu tập lãnh đạo các vụ, cục thuộc Tổng cục Hải quan và một số đơn vị Hải quan địa phương bàn giải pháp tăng cường công tác quản lý Nhà nước về hải quan. Bởi, theo Tổng cục trưởng, các văn bản pháp luật về hải quan đã quy định rất rõ trách nhiệm, nghĩa vụ và quyền hạn của cơ quan Hải quan trong việc quản lý nhà nước về hải quan đối với hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu, quá cảnh, phương tiện vận tải xuất cảnh, nhập cảnh, quá cảnh của tổ chức, cá nhân trong nước và nước ngoài trong lãnh thổ hải quan. Cơ quan Hải quan cũng đã xây dựng các hệ thống thông tin khá đầy đủ để quản lý. Tuy nhiên, các hệ thống quản lý chưa có sự liên kết, đồng bộ, điều này gây khó khăn trong công tác quản lý.

Từ thực tế trên và căn cứ quy định của Luật Hải quan, Tổng cục trưởng Nguyễn Văn Cẩn chỉ đạo công tác quản lý nhà nước về hải quan trong thời gian tới là xây dựng mô hình kết nối thông tin để phục vụ công tác quản lý. Mô hình kết nối thông tin để phục vụ quản lý hải quan không chỉ tạo thuận lợi cho cơ quan Hải quan trong công tác quản lý, kiểm tra, giám sát mà còn tạo thuận lợi cho DN trong thông quan hàng hóa nhờ tốc độ xử lý thông tin dữ liệu nhanh chóng của cơ quan Hải quan.

Tiếp đó, các đơn vị thuộc và trực thuộc Tổng cục Hải quan khẩn trương bắt tay vào hiện thực hóa chỉ đạo của lãnh đạo Tổng cục bằng triển khai thành công bước đầu Hệ thống quản lý hải quan tự động tại hai địa bàn có sự đặc thù khác nhau là Hải Phòng (đường biển) và Hà Nội (đường hàng không). Những nỗ lực của cơ quan Hải quan trong hơn 365 ngày qua đã có sự hợp tác, đồng thuận của các DN kho, bãi, cảng cũng như các DN XNK.

Anh Bùi Quang Huy nhanh chóng tìm được vị trí container theo đề nghị của chúng tôi trong bạt ngàn hàng hóa tại cảng Tân Vũ. Ảnh: T.Bình.

Đổi mới phương thức phục vụ và quản lý

Chúng tôi có mặt tại cảng Tân Vũ- cảng lớn, hiện đại và có lưu lượng hàng hóa bằng container lớn nhất khu vực cảng Hải Phòng. Thời điểm cận Tết, không khí ở cảng càng tập nập với những chuyến xe container nối đuôi nhau ra/vào cảng chuyên chở hàng hóa cho những đơn hàng dịp cao điểm.

“Bình thường mỗi ngày có khoảng 2.000 container XNK qua khu vực giám sát hải quan tại cảng Tân Vũ, nhưng dịp cận Tết tăng lên khoảng 3.000 container”- một công chức hải quan làm nhiệm vụ tại cảng chia sẻ.

Hàng hóa nhiều là vậy nhưng việc lưu thông diễn ra nhịp nhàng không bị ùn tắc. Một trong những nguyên nhân giúp cho việc lưu thông hàng hóa qua khu vực giám sát tại cổng cảng diễn ra thuận lợi được đại diện nhiều doanh nghiệp chia sẻ là nhờ Hệ thống quản lý hải quan tự động tại cảng biển- VASSCM (thí điểm từ 15/8 và thực hiện chính thức 11/12/2017-PV).

Chị Dương Thị Liên- Công ty CP Argimax Chi nhánh Hải Phòng chia sẻ, thời gian đưa hàng ra/vào cảng chỉ giảm được vài phút/container cũng đã mang lại rất nhiều lợi ích cho DN. Con số vài phút tưởng chừng ít, nhưng chỉ cần nhẩm tính lưu lượng 3.000 container/ngày tại cảng Tân Vũ thì thời gian giúp DN bớt được cũng đã lên đến hàng trăm giờ làm việc/ngày. Có ra cảng, có từng chứng kiến cảnh những đoàn xe container phải nối đuôi nhau chờ bốc, dỡ hàng trong những lúc cao điểm mới cảm nhận được việc tiết giảm thời gian đó quý giá nhường nào.

Hàng hóa tấp nập như vậy thì lẽ thường công việc của công chức hải quan cũng phải tăng lên gấp bội, nhưng đáng chú ý từ khi triển khai VASSCM, gánh nặng quản lý của cơ quan Hải quan lại được vơi đi nhiều.

Để chúng tôi rõ hơn, anh Bùi Quang Huy- Phó Đội trưởng Đội Giám sát hải quan (Chi cục Hải quan cửa khẩu cảng Hải Phòng khu vực I- đơn vị quản lý tại cảng Tân Vũ) lấy một vị dụ hết sức cụ thể liên quan đến xác định vị trí từng lô hàng trong cảng.

“Trước đây, để tìm vị trí của từng container trong bãi cảng gần như là điều không thể với công chức hải quan. Mỗi khi cần tìm phải nhờ sự trợ giúp của DN kinh doanh cảng. Nhưng với VASSCM, việc tìm chính xác từng container trong bạt ngàn hàng hóa được lưu giữ ở đây được thực hiện dễ dàng, nhanh chóng”- anh Bùi Quang Huy chia sẻ.

Vừa nói, anh Huy vừa thao tác trực tiếp trên Hệ thống để tìm vị trí một container bất kỳ theo đề nghị của chúng tôi. Container chúng tôi đề nghị tìm có số WHLU5555430. Chỉ độ vài phút và qua vài thao tác, vị trí chính xác của container đã được hiển thị trên màn hình máy tính tại khu vực có ký hiệu BM 02022. Để xác thực, anh Bùi Quang Huy kiểm tra lại thông tin trên Hệ thống của Công ty CP cảng Hải Phòng (đơn vị quản lý cảng Tân Vũ) và các thông tin cũng hiển thị chính xác container ở vị trí BM (khu, khối chứa container- Block), tại Bay (hàng chứa container) 02, Row (dãy) 02, Tier (lớp, chiều cao của dãy container) 2. Từ các thông tin trên, anh Bùi Quang Huy dẫn chúng tôi nhanh chóng đến mục sở thị chính xác vị trí container số WHLU5555430 đang được lưu giữ trong cảng Tân Vũ. “Các thông tin về ngày, giờ, số hiệu tàu chở, số niêm phong, thậm chí cả lịch sử từng lô hàng khi mới bắt đầu vào lãnh hải Việt Nam (hoặc khu neo chờ làm thủ tục cho tàu vào cảng)… đều được cập nhật thông suốt giữa DN kinh doanh cảng và Hệ thống quản lý hải quan tự động tại cảng biển”- anh Huy chia sẻ thêm. Vì vậy, mới có chuyện hàng hóa tăng nhanh nhưng công tác quản lý của cơ quan Hải quan lại được giảm tải hơn trước.

4 bài học thành công

Câu chuyện hiệu quả, thành công của VASSCM bước đầu được khẳng định trong thực tiễn, nhưng để có kết quả như bây giờ không phải là một câu chuyện dễ dàng.

Nói như Cục trưởng Cục Hải quan Hải Phòng Nguyễn Tiến Lộc- người được lãnh đạo Tổng cục Hải quan tin tưởng giao chủ trì nghiên cứu và trực tiếp chỉ đạo thực hiện Hệ thống, trách nhiệm của các bên liên quan đã được quy định trong Luật Hải quan. Thực tế yếu kém về hạ tầng quản lý ở nhiều kho, bãi, cảng trên địa bàn cũng được cơ quan Hải quan đề cập nhiều lần, nhưng để huy động sự vào cuộc đồng bộ xây dựng Hệ thống quản lý mới có tính chất đột phá như VASSCM thì quả thực rất khó khăn.

“Cái khó nhất là làm sao tạo được sự chuyển biến về nhận thức của các DN kinh doanh kho, bãi, cảng, hãng tàu để từ đó phối hợp với cơ quan Hải quan triển khai Hệ thống”- ông Nguyễn Tiến Lộc nói.

Để “đả thông tư tưởng” cho DN đối tác, Hải quan Hải Phòng đã chủ động, tập trung nghiên cứu nhiều văn bản pháp luật liên quan, nhất là 4 Luật (Hải quan, Hàng hải, Thương mại, Xử lý vi phạm hành chính); tổ chức khảo sát, nghiên cứu phương án kết nối hệ thống CNTT của cơ quan Hải quan với DN kinh doanh kho, bãi, cảng… Đặc biệt, lãnh đạo Cục Hải quan Hải Phòng phải trực tiếp đến làm việc với lãnh đạo từng DN để có được những cam kết, kế hoạch triển khai cụ thể.

Có được sự đồng thuận của DN là một thuận lợi lớn, nhưng khó khăn đặt ra còn không ít, nhất là sự thiếu và yếu về hệ thống CNTT của nhiều DN. Bài toán hóc búa, gánh nặng công việc này được đặt lên vai cho những công chức hải quan thực hiện trực tiếp, nhất là lực lượng CNTT của cả cơ quan Hải quan và DN. Chuyện thức khuya dậy sớm, cùng ăn ngủ, làm việc tại cảng trở nên thường nhật với lực lượng làm công tác CNTT, nhất là giai đoạn nước rút. Thậm chí đến ngày thực hiện thí điểm tại khu vực cảng đầu tiên (cảng Tân Vũ) guồng quay công việc vẫn đầy khẩn trương, gấp gáp. Còn nhớ thới điểm đó, cả lực lượng Hải quan và DN liên tục di chuyển như con thoi ở trụ sở Chi nhánh cảng Tân Vũ. Lúc kiểm tra việc vận hành của Hệ thống ở tầng 1, chốc lát lại mọi người lại tất tả lên phòng họp ở tầng 4 để hội ý khi có các tình huống phát sinh… Ai cũng cuốn theo công việc và chỉ kịp nghỉ ít phút ăn vội bữa cơm trưa ở nhà ăn dã chiến đặt trong… thùng container ngay tại cảng, khi đồng hồ đã điểm 13 giờ 30…

Đúc kết cho bài học thành công của VASSCM, ông Nguyễn Tiến Lộc cho rằng, có 4 nguyên nhân quan trọng nhất là: Sự quan tâm lãnh đạo, chỉ đạo, tạo điều kiện của lãnh đạo Bộ Tài chính, lãnh đạo Tổng cục Hải quan; quyết tâm chính trị của tập thể lãnh đạo và CBCC trong toàn đơn vị; tạo được nhận thức chung và sự đồng thuận, hợp tác của tất cả các bên đối tác, đặc biệt là các DN kinh doanh cảng, kho, bãi và sự phối hợp tương tác của doanh nghiệp kinh doanh XNK; sự phối hợp hiệu quả của các vụ, cục chức năng thuộc cơ quan Tổng cục Hải quan.

Góp phần cùng Nội Bài “cất cánh”

Đến với câu chuyện triển khai Hệ thống tại cảng hàng không, chúng tôi có dịp gặp gỡ lãnh đạo Công ty CP dịch vụ hàng hóa Nội Bài (NCTS)- DN kho hàng không đầu tiên cùng với Cục Hải quan Hà Nội triển khai Hệ thống quản lý hải quan tự động tại cảng hàng không. Trong bộn bề những lo toan dịp cuối năm với kế hoạch sản xuất, kinh doanh cho năm mới 2018, chuyện lương, thưởng cho người lao động… nhưng lãnh đạo Công ty vẫn cố gắng sắp xếp cho phóng viên Báo Hải quan một cuộc trao đổi chân tình. Buổi trò chuyện xen lẫn với cuộc họp của bộ phận chuyên môn thuộc Cục Hải quan Hà Nội và NCTS để tiếp tục thảo luận về các vấn đề của Hệ thống trong thời gian đầu triển khai.

Khi tôi đề cập đến việc DN có e ngại khi là đơn vị đầu tiên cùng với Cục Hải quan Hà Nội nói riêng, ngành Hải quan nói chung triển khai một kế hoạch mới, cần có sự chuẩn bị chu đáo cả về cơ sở hạ tầng CNTT cũng như quy trình xử lý đồng bộ giữa cơ quan Hải quan và DN, Phó Tổng Giám đốc NCTS Nguyễn Quốc Hưng vui vẻ tâm sự, đây không phải là vấn đề mà DN e ngại. Bởi, DN nhìn nhận rõ mục tiêu của ngành Hải quan khi triển khai Hệ thống quản lý hải quan tự động tại cảng hàng không, những lợi ích sẽ mang lại cho DN kho trong việc quản lý hàng hóa bằng phương thức điện tử. Sự phối hợp chặt chẽ giữa cơ quan Hải quan và DN kho trong việc quản lý hàng hóa cũng giúp giảm thời gian thông quan hàng hóa cho DN XNK. Điều này cũng đảm bảo cho NCTS cung cấp dịch vụ phục vụ hàng hóa tốt cho 23 trên tổng số 46 hãng hàng không trong và ngoài nước đang khai thác tại sân bay quốc tế Nội Bài, với lưu lượng hàng hóa XNK khoảng 300.000 tấn/năm.

“Nhận thức được lợi ích đó, ngay từ năm 2016, khi Cục Hải quan Hà Nội bắt đầu lên kế hoạch khảo sát, đánh giá thực trạng, xây dựng phương án triển khai, ban lãnh đạo công ty rất chú trọng phối hợp chặt chẽ với cơ quan Hải quan trên tinh thần có lợi cho chính DN”-ông Hưng chia sẻ.

Sau hơn một năm chuẩn bị, ngày 16/10/2017, Hệ thống quản lý hải quan tự động tại cảng hàng không đã được triển khai thí điểm tại sân bay Nội Bài. Dù còn những vấn đề kỹ thuật cần khắc phục nhưng với những nỗ lực của cơ quan Hải quan và sự đồng thuận của DN, mục tiêu của ngành Hải quan về hệ thống thông minh, hoạt động minh bạch, công khai và tạo thuận lợi cho hoạt động DN sẽ thành công, Cục trưởng Cục Hải quan Hà Nội Nguyễn Văn Trường chia sẻ.

Hiện nay, toàn bộ các kho hàng không tại Nội Bài đã triển khai thành công Hệ thống. Hàng hóa XNK đã được thực hiện thông qua Hệ thống giám sát hải quan tự động tại cảng hàng không Nội Bài từ lúc triển khai đến nay là 72.356 tờ khai XNK. Để chủ động phối hợp xử lý các vướng mắc có thể phát sinh, Chi cục Hải quan cửa khẩu sân bay quốc tế Nội Bài và các kho hàng không đã ký quy chế phối hợp giải quyết vướng mắc. Các kho hàng không cũng đã triển khai áp dụng quy trình khai thác hàng hóa bám sát quy định của Quyết định 2061/QĐ-BTC ngày 16/10/2017 của Bộ Tài chính về việc triển khai thí điểm quản lý giám sát hàng hóa tự động tại cảng hàng không quốc tế Nội Bài. Bên cạnh đó, Cục Hải quan Hà Nội cũng thành lập tổ thường trực hỗ trợ và hướng dẫn, kiểm tra thực hiện tại các kho hàng không…

Tạm xa không khí tấp nập ngày cuối năm ở những cửa ngõ giao thương sầm uất nhất miền Bắc (cảng Hải Phòng, sân bay Nội Bài), khi không khí tết Mậu Tuất đã gần kề, nhìn những chuyến bay, những tàu hàng vẫn nhộn nhịp tỏa đi khắp năm châu, mỗi chúng tôi như thêm tin tưởng hơn vào những kỳ tích mới của hoạt động XNK nước nhà. Càng thêm vui khi trong thành tích chung của đất nước có những đóng góp quan trọng của Hải quan Việt Nam với những nỗ lực không ngừng nghỉ trong tiến trình hiện đại hóa, mà Hệ thống quản lý hải quan tự động tại cảng biển, cảng hàng không là một điểm sáng đang được tiếp tục nhân rộng.