Tang vật trong vụ việc thu giữ hơn 100.000 sản phẩm thuốc lá điện tử cuối năm 2023 tại Bắc Ninh.

Xuất hiện nhiều chủng loại

Theo thống kê của Tổng cục Hải quan, từ năm 2020 đến nay, Hải quan các địa phương đã bắt giữ, xử lý 28 vụ việc liên quan đến thuốc lá điện tử, thu giữ, tiêu hủy hàng nghìn sản phẩm thuốc lá điện tử.

Mới đây nhất, ngày 27/3/2024, Đoàn kiểm tra liên ngành do Đội Quản lý thị trường số 4 chủ trì, phối hợp với Đội Cảnh sát Kinh tế (Công an thành phố Móng Cái), Phòng Cảnh sát điều tra tội phạm về ma túy (Công an tỉnh Quảng Ninh), Đội Kiểm soát phòng chống ma túy (Cục Hải quan Quảng Ninh) kiểm tra phát hiện tại địa điểm kinh doanh của một đối tượng tại thành phố Móng Cái, tỉnh Quảng Ninh, đang bày bán nhiều mặt hàng thuốc lá điện tử và phụ kiện. Trên nhãn, mác của toàn bộ số hàng hóa trên không có mã vạch, không có thông tin về xuất xứ, không có hóa đơn, chứng từ, nên không có căn cứ để xác định nguồn gốc, xuất xứ... nếu sử dung có thể gây hại cho sức khỏe con người.

Trước đó, ngày 20/2/2024, tại sân bay quốc tế Nội Bài, Trung tâm An ninh hàng không Nội Bài phối hợp với Chi cục Hải quan cửa khẩu sân bay quốc tế Nội Bài phát hiện, bắt giữ đối tượng mang 1 túi xách bên trong chứa 60 cây thuốc lá điếu điện tử hiệu IQOS (chưa qua sử dụng).

Hiện nay trên thị trường xuất hiện nhiều sản phẩm thuốc lá không khói, sử dụng thiết bị điện tử để làm nóng dung dịch có chứa nicotine hoặc thành phần thuốc lá để tạo ra làn hơi có chứa nicotine mà không có quá trình đốt cháy khi người sử dụng hút vào. Trong đó, thuốc lá điện tử và thuốc lá làm nóng là những sản phẩm phổ biến nhất hiện nay. Tuy nhiên, Tổng cục Hải quan cho biết quy định pháp luật hiện hành chưa xác định thế nào là thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng.

Phân tích về quy định pháp luật hiện hành về quản lý mặt hàng thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng, Tổng cục Hải quan cho biết, theo quy định tại Luật Quản lý ngoại thương, Nghị định số 69/2018/NĐ- CP quy định chi tiết một số điều của Luật Quản lý ngoại thương, Nghị định số 67/2013/NĐ-CP quy định chi tiết một số điều và biện pháp thi hành Luật phòng, chống tác hại của thuốc lá về kinh doanh thuốc lá (được sửa đổi, bổ sung tại Nghị định số 106/2017/NĐ-CP, số 08/2018/NĐ-CP, số 17/2020/NĐ-CP của Chính phủ) thì mặt hàng thuốc lá thế hệ mới chưa được định danh tại Danh mục hàng hoá cấm xuất khẩu cũng như Danh mục hàng hoá xuất khẩu, nhập khẩu theo giấy phép, điều kiện.

Theo đánh giá của nhiều chuyên gia, thuốc lá thế hệ mới là mặt hàng tiềm ẩn nguy cơ ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe con người và đời sống kinh tế, xã hội nhưng hiện nay chưa được quy định cụ thể tại văn bản quy phạm pháp luật. Bộ Tài chính (Tổng cục Hải quan) đã nhiều lần có văn bản trao đổi với Bộ Công Thương để làm rõ chính sách quản lý và kiến nghị Bộ Công Thương sớm xây dựng hoặc tham mưu cấp có thẩm quyền ban hành quy định pháp luật để quản lý thuốc lá thế hệ mới (thuốc lá điện tử, thuốc lá làm nóng bao gồm cả linh kiện, bộ phận lắp ráp, hương liệu, hóa chất...).

Liên quan đến vấn đề này, ngày 26/10/2021, Văn phòng Chính phủ có công văn số 7830/VPCP-CN thông báo ý kiến chỉ đạo của Phó Thủ tướng Chính phủ Lê Văn Thành về việc xây dựng chính sách quản lý đối với các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới tại Việt Nam, theo đó yêu cầu: Bộ Công Thương làm rõ cơ sở pháp lý, thẩm quyền ban hành chính sách thí điểm quản lý các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới; phối hợp với Bộ Y tế tiếp tục nghiên cứu, đánh giá các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới, trên cơ sở đảm bảo sức khoẻ người tiêu dùng và cân đối hài hoà quyền lợi giữa các chủ thể... Tuy nhiên, đến nay Bộ Công Thương và Bộ Y tế vẫn chưa ban hành hoặc chưa trình cấp có thẩm quyền ban hành văn bản quy phạm pháp luật điều chỉnh mặt hàng thuốc lá thế hệ mới dẫn đến khó khăn, vướng mắc cho cơ quan Hải quan trong quá trình thực hiện giải quyết thủ tục nhập khẩu mặt hàng này.

Cần sớm ban hành chính sách để đảm bảo quản lý

Ở góc độ quản lý nhà nước về hải quan, thực hiện nghiêm chỉ đạo của Chính phủ, Tổng cục Hải quan đã ban hành văn bản chỉ đạo các cục hải quan địa phương không giải quyết thủ tục nhập khẩu đối với mặt hàng thuốc lá điện tử, thuộc lá nung nóng.

Đối với hoạt động nhập khẩu linh kiện điện tử để sản xuất, lắp ráp các bộ phận của thuốc lá điện tử, hiện nay một số doanh nghiệp được cấp Giấy chứng nhận đầu tư để thực hiện các hoạt động sản xuất, gia công, lắp ráp các bộ phận của thuốc lá điện tử như lõi đột ở đầu thuốc lá điện tử, mô-đun đốt nóng (sản phẩm đơn thuần chỉ là thiết bị điện tử, không có dung dịch thuốc, không chứa thuốc lá điểu), sau đó xuất khẩu toàn bộ sản phẩm ra nước ngoài, không tiêu thụ, sử dụng hay lưu thông tại thị trường Việt Nam. Theo quy định tại Điều 5 và Điều 42 của Luật Đầu tư thì “Nhà đầu tư có quyền thực hiện hoạt động đầu tư kinh doanh trong các ngành, nghề mà luật này không cấm” và “nhà đầu tư có trách nhiệm tuân thủ quy định của luật này,... và Giấy chứng nhận đầu tư trong quá trình triển khai dự án đầu tư”. Hiện cơ quan Hải quan chỉ giải quyết thủ tục nhập khẩu linh kiện điện tử để gia công, sản xuất sản phẩm là thiết bị sử dụng trong thuốc lá điện tử (không bao gồm dung dịch thuốc lá hay bất kỳ sản phẩm gì của thuốc lá) để xuất khẩu ra nước ngoài theo ngành nghề đầu tư được cấp phép trong giấy chứng nhận đầu tư.

Theo Tổng cục Hải quan, do hiện nay chưa có chính sách quản lý đối với thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng nên cơ quan Hải quan gặp khó khăn trong việc xác định hành vi vi phạm và áp dụng chế tài xử lý vi phạm tương ứng.

Để giải quyết vướng mắc, các cơ quan có thẩm quyền cần sớm ban hành văn bản quy phạm pháp luật điều chỉnh mặt hàng thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng nhập khẩu cũng như các thiết bị, linh kiện điện tử nhập khẩu để sản xuất, lắp ráp, gia công các thiết bị điện tử sử dụng cho thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng.