Sẽ có rất nhiều vấn đề phát sinh khi Việt Nam công nhận người chuyển giới. Ảnh: Ngọc An

Ông Nguyễn Huy Quang cho rằng có ba phương án được đưa ra để công nhận các trường hợp chuyển đổi giới tính trong Dự thảo Luật Chuyển đổi giới tính gồm: Điều trị nội khoa bằng sử dụng hoóc môn; sử dụng hoóc môn và điều trị ngoại khoa (phẫu thuật) và giải pháp ba là không can thiệp gì về mặt y tế (sử dụng hoóc môn hoặc phẫu thuật ngực, bộ phận sinh dục) mà chỉ kiểm tra tâm lý theo bảng chuẩn, nộp đơn lên cơ quan có thẩm quyền ghi rõ nguyện vọng là có mong muốn được xác nhận là người chuyển đổi giới tính thì được công nhận là người chuyển đổi giới tính.

Về nội dung này, nhiều ý kiến từ các đại diện cộng đồng chuyển đổi giới tính thì nghiêng về phương án hai, vừa can thiệp về mặt điều trị nội tiết và can thiệp ngoại khoa (đã trải qua phẫu thuật một phần hoặc toàn bộ (phẫu thuật cả ngực và bộ phận sinh dục).

Quan điểm của ông Nguyễn Huy Quang nghiêng về giải pháp cho phép cá nhân sau khi kiểm tra tâm lý (theo bảng chuẩn) được xác định là có mong muốn chuyển đổi giới tính, đã sử dụng hoóc môn trong một thời gian liên tục (khoảng hai năm trở lên) hoặc can thiệp ngoại khoa thì được công nhận là người chuyển đổi giới tính.

Ông Quang cũng cho biết thêm hiện trên thế giới hiện nay có 61 quốc gia cho phép thực hiện chuyển đổi giới tính, trong đó 38 quốc gia (62%) ở châu Âu yêu cầu người có mong muốn được công nhận chuyển đổi giới tính phải trải qua phẫu thuật, sau đó mới được công nhận về mặt giấy tờ nhân thân.

Tuy nhiên tại Việt Nam, không phải người nào có mong muốn chuyển đổi giới tính cũng đủ điều kiện kinh tế để chi trả cho phẫu thuật hoặc bảo đảm về sức khỏe để trải qua các cuộc phẫu thuật với các nguy cơ xấu có thể xảy ra, nên việc yêu cầu phải trải qua phẫu thuật mới cho phép thay đổi giấy tờ về nhân thân sẽ hạn chế số người có mong muốn được chuyển đổi giới tính được công nhận giới tính mới.

Lý giải về điều này, Vụ trưởng Vụ Pháp chế cho rằng, nếu chọn giải pháp hai, không phải người chuyển giới nào cũng có đủ tiền để đi phẫu thuật với chi phí khoảng 4.000 USD - 5.000 USD, thậm chí 30.000 USD đến 35.000 USD cho một cuộc phẫu thuật chuyển đổi giới tính. Còn nếu chọn giải pháp ba có thể có sự lạm dụng để đề nghị giới tính mới nhằm trốn tránh nghĩa vụ quân sự hoặc nhằm đạt được mục đích nào đó trong trường hợp thông đồng với cán bộ để có Bản xác nhận là đã kiểm tra tâm lý.

Với quy định tình trạng hôn nhân trước khi can thiệp y học để được công nhận là người chuyển giới, theo ông Nguyễn Huy Quang cho rằng sẽ có 3 giải pháp đề xuất, một là người độc thân chưa từng kết hôn; là người độc thân chưa từng kết hôn hoặc đã ly hôn; không quy định tình trạng hôn nhân (chấp nhận cả người đang trong tình trạng hôn nhân). Theo đó, phương án những trường hợp chưa kết hôn, đã ly hôn hoặc góa chồng/vợ thì sẽ có đủ điều kiện để chuyển đổi giới tính.

Với nội dung này, qua tham vấn nhiều cơ quan liên quan, hầu hết các ý kiến đều cho rằng giải pháp 1 là phù hợp nhất. Bởi nó có tác động tích cực là không làm phát sinh các quan hệ phức tạp sau khi được công nhận là người chuyển đổi giới tính, và giải pháp này phù hợp với quy định tại Khoản 2 Điều 8 Luật Hôn nhân gia đình. Còn hai giải pháp kia có thể sẽ gây sock cho chồng hoặc con và gia đình những người chuyển giới.

“Tôi lấy ví dụ, một người đang là mẹ của hai đứa con, bỗng một ngày họ chuyển giới thành đàn ông sẽ khiến những đứa con của mình, người chồng/vợ của mình bị shock, thậm chí cả gia đình mình và những mối quan hệ khác cũng gặp khó khăn. Vậy nên nếu chuyển đổi giới tính thì nên là người độc thân chưa từng kết hôn thì dễ dàng hơn”, ông Quang dẫn chứng.

Về những trường hợp đã phẫu thuật bên nước ngoài có được công nhận tại Việt Nam hay không, ông Nguyễn Huy Quang cho biết, khi Luật Chuyển đổi giới tính có hiệu lực, các cá nhân sẽ phải đến cơ sở khám chữa bệnh được cấp quyền, trình giấy chứng nhận về y học đã chuyển đổi giới tính để xem xét và khám sơ bộ. Nếu được cấp giấy chứng nhận chuyển đổi giới tính, lúc đó, cá nhân sẽ ra cơ quan hộ tịch để thay đổi họ tên, giới tính, làm lại giấy khai sinh.

Một chính sách nữa cũng được đưa ra bàn luận lấy ý kiến, đó là điều kiện đối với cơ sở khám chữa bệnh được can thiệp chuyển đổi giới tính. Theo đó, người chuyển đổi giới tính phải đến các bệnh viện lớn có đầy đủ các khoa để tiêm hooc môn, điều trị và làm phẫu thuật tạo hình thì mới cho phép chuyển đổi giới tính. Nhưng giải pháp này cũng vấp phải ý kiến của số đông người chuyển giới, bởi họ cho rằng sẽ mất nhiều thời gian, tiền bạc đi lại hơn hoặc phải chờ đợi lâu hơn do tình trạng quá tải của một số cơ sở được phép chuyển đổi giới tính.

Với các nội dung khác trong Luật Chuyển đổi giới tính, nhiều các chuyên gia làm Luật cũng cho rằng, cần phải nghiên cứu kỹ về phạm vi điều chỉnh của Luật vì có nhiều vấn đề ngoài lĩnh vực y tế cũng cần được xem xét trong hệ thống pháp luật chung như quyền nhân thân, hộ tịch, tư pháp, nghĩa vụ quân sự, hôn nhân gia đình… Nếu sửa đổi không tương ứng thì đó sẽ là rào cản thực tế trong việc triển khai Luật này.