Ông Nguyễn Văn Tân, Phó Tổng cục trưởng Tổng cục Dân số, Kế hoạch hóa gia đình, Bộ Y tế.

Xung quanh vấn đề này, phóng viên Báo Hải quan đã có cuộc trao đổi với ông Nguyễn Văn Tân (ảnh), Phó Tổng cục trưởng Tổng cục Dân số, Kế hoạch hóa gia đình, Bộ Y tế.

Căn cứ vào tình hình thực tế hiện nay về công tác dân số, ông có thể đưa ra một vài nhận định về những điểm thuận lợi cũng như khó khăn mà công tác dân số nước đã, đang và sẽ gặp phải?

Nước ta bắt đầu bước vào thời kỳ dân số vàng từ năm 2007 và dự kiến đạt đỉnh cao vào khoảng năm 2020- 2030 với dân số trong độ tuổi lao động chiếm khoảng 70% dân số. Qua thực tiễn cho thấy hiện chất lượng dân số Việt Nam được cải thiện về nhiều mặt. Tầm vóc, thể lực của người Việt Nam từng bước được cải thiện. Cụ thể, từ năm 1993 đến nay, chiều cao trung bình của thanh niên Việt Nam tăng thêm 3 cm; tuổi thọ trung bình tăng từ 65,3 tuổi lên 73,4 tuổi (cao hơn các nước có cùng mức thu nhập bình quân đầu người).

Tuy nhiên, hiện công tác dân số đang đối diện với thách thức khi Việt Nam chính thức bước vào giai đoạn già hóa dân số từ năm 2011, với tỷ lệ người trên 60 tuổi chiếm 10% dân số, dự báo đến năm 2030 sẽ có gần 19 triệu người và năm 2050 là hơn 28 triệu người. Già hóa dân số tác động đến mọi mặt của đời sống kinh tế-xã hội của đất nước cũng như của mỗi gia đình, khi lực lượng lao động giảm và số người sau 60 tuổi tăng lên. Thực tế này cũng tạo áp lực cho quỹ hưu trí quốc gia khi phải chi trả lương hưu nhiều hơn, thời gian dài hơn, đồng thời, đòi hỏi hệ thống chăm sóc xã hội phải điều chỉnh cho phù hợp.

Một trong những nội dung về công tác dân số được Hội nghị Trung ương VI khóa XII nhấn mạnh là chuyển trọng tâm công tác dân số từ kế hoạch hóa gia đình sang dân số và phát triển. Vậy cần hiểu đúng nội dung này như thế nào, thưa ông?

Trước đây, do tốc độ gia tăng dân số quá nhanh, nhằm mục đích cao nhất là giảm sinh nên công tác dân số tập trung vào nội dung chính là kế hoạch hóa gia đình, vận động người dân sinh từ một đến hai con nhằm kiểm soát quy mô dân số. Hiện nay Việt Nam đã khống chế thành công tốc độ gia tăng dân số, sớm đạt và duy trì mức sinh thay thế. Đáng lưu ý, chính sách hạn chế mức sinh kéo dài giải quyết được vấn đề quy mô dân số, nhưng cũng để lại nhiều hệ lụy như tình trạng mất cân bằng giới tính khi sinh ngày càng trầm trọng, tốc độ già hóa dân số cao. Đặc biệt, ở một số vùng đô thị, kinh tế phát triển, mức sinh đã xuống thấp, có nơi thấp xa so với mức sinh thay thế như miền Đông Nam bộ, một số tỉnh ở Đồng bằng sông Cửu Long. Vì vậy, đòi hỏi công tác dân số không chỉ tập trung về nội dung kế hoạch hóa gia đình mà cần phải giải quyết toàn diện các vấn đề về quy mô dân số, cơ cấu dân số, chất lượng dân số, phân bố dân số, hài hòa với phát triển kinh tế xã hội.

Tuy nhiên, cần phải nhận thức rõ rằng chuyển trọng tâm công tác dân số từ kế hoạch hóa gia đình sang dân số và phát triển không có nghĩa là xem nhẹ công tác kế hoạch hóa gia đình mà đây vẫn là nội dung hết sức quan trọng, bởi quy mô phụ nữ trong độ tuổi sinh đẻ của nước ta vẫn còn rất cao, nhu cầu về cung ứng các dịch vụ về kế hoạch hóa gia đình vẫn rất lớn mà hiện nay chúng ta vẫn chưa đáp ứng được.

Hiện nay một bộ phận người dân có tâm lý có thể sinh con thoải mái. Tại Nghị quyết Hội nghị lần thứ sáu Ban Chấp hành Trung ương Đảng khoá XII, Tổng Bí Thư Nguyễn Phú Trọng đã nhấn mạnh đến việc ngăn ngừa tâm lý sinh con thoải mái của một bộ phận người dân. Để thực hiện chỉ đạo này, Tổng cục Dân số, Kế hoạch hóa gia đình sẽ có giải pháp cụ thể nào trong chính sách dân số trong thời gian tới, thưa ông?

Về tổng thể, Tổng cục Dân số, Kế hoạch hóa gia đình có nhiều biện pháp đẩy mạnh cuộc vận động mỗi cặp vợ chồng nên có hai con, bảo đảm quyền và trách nhiệm trong việc sinh và nuôi dạy con tốt để duy trì mức sinh thay thế trên phạm vi cả nước với quy mô dân số hợp lý (khoảng 104 triệu người vào năm 2030). Tập trung ưu tiên vận động sinh ít con hơn ở vùng có mức sinh cao; duy trì kết quả ở những nơi đã đạt mức sinh thay thế; sinh đủ 2 con ở những nơi có mức sinh thấp. Bên cạnh đó, Tổng cục Dân số, Kế hoạch hóa gia đình sẽ tiến hành đổi mới nội dung tuyên truyền vận động về công tác dân số và phát triển. Hoàn thiện luật pháp, cơ chế, chính sách; phát triển mạng lưới và nâng cao chất lượng dịch vụ về dân số. Kiện toàn tổ chức bộ máy, nâng cao năng lực đội ngũ cán bộ dân số, đáp ứng yêu cầu của thời kỳ mới.

Kinh nghiệm của các nước phát triển cho thấy khi đạt mức sinh thay thế, nếu chậm nới lỏng các biện pháp kiểm soát sinh sản thì mức sinh sẽ xuống rất thấp, dẫn đến dân số suy giảm, để lại hậu quả bất lợi cho kinh tế, xã hội và sự phát triển bền vững của tương lai. Ông đánh giá thế nào về điều này?

Thực tế nhiều nước trên thế giới đã thành công trong việc giảm sinh nhưng chưa có nước nào thành công trong việc tăng mức sinh trở lại, mặc dù có nhiều chính sách khuyến sinh. Hậu quả của thực trạng này chúng ta đã thấy rất rõ. Vì vậy, theo tôi, từng bước nới lỏng mức sinh là cần thiết, tuy nhiên để giải quyết được vấn đề chênh lệch mức sinh hiện nay lại là vấn đề đầy nan giải. Nếu làm không khéo thì tâm lý “thả lỏng” này sẽ dẫn tới tình trạng khó vận động giảm sinh ở những vùng mức sinh còn cao và rất cao. Điều đó cũng có nghĩa sẽ tiếp tục giảm chỉ tiêu thu nhập đầu người và tăng chi cho an sinh xã hội ở những vùng kinh tế còn khó khăn. Vì vậy cần có các giải pháp đặc thù, linh hoạt cho từng vùng miền, từng địa phương, ngoài ra việc nới lỏng mức sinh từng bước như thế nào, áp dụng ở đâu và xử lý nhuần nhuyễn các vấn đề về chính sách thế nào cho phù hợp?… Những vấn đề này cần được các cơ quan liên quan tới công tác dân số tính toán phù hợp và thận trọng.

Bên cạnh đó, Tổng cục Dân số, Kế hoạch hóa gia đình cũng đang dự kiến đề xuất các phương án liên quan đến chính sách giảm sinh. Phương án thứ nhất là duy trì mức sinh hiện nay càng lâu càng tốt, nhưng không quy định thành luật lệ, mà chỉ vận động để những nơi sinh 3 con thì sinh ít đi và những nơi sinh ít thì nâng mức sinh lên. Bên cạnh đó, tiếp tục chính sách sinh ít hơn 2 con để tiếp tục giảm tốc độ, quy mô tăng dân số, nhằm giảm bớt đầu tư cho an sinh xã hội, tiếp tục đưa mức sinh giảm xuống. Tuy nhiên phương án này có hạn chế là khi đã điều chỉnh mức sinh xuống thấp sẽ rất khó để tăng lên, do vậy chúng tôi đang cân nhắc để có đề xuất phù hợp.

Xin cảm ơn ông!