Người lao động làm thủ tục BHXH tại BHXH TPHCM. Ảnh: Hữu Hạnh

Lợi bất cập hại

Chia sẻ về những rắc rối khi thực hiện chế độ hưởng BHXH cho người lao động, đại diện Công ty CP V.S (quận Bình Thạnh, TPHCM) cho biết, công ty có nhận một lao động mới 17 tuổi. Tại thời điểm tuyển dụng, lao động trên chưa đủ tuổi đi làm nên mượn hồ sơ của người chị (đang học đại học) để ký hợp đồng lao động, đóng BHXH. Khi tuyển dụng do giấy tờ hợp lệ và hình ảnh 2 chị em giống nhau nên bộ phận nhân sự của công ty không phát hiện ra. Đến khi người chị học xong, đi làm thì không làm được BHXH vì trùng hồ sơ với người em đang làm tại công ty mình.

Trường hợp lao động mượn hồ sơ để đi làm khi không đủ tuổi không phải trường hợp hy hữu xảy ra tại Công ty CP V.S, theo ghi nhận của cơ quan chức năng, tình trạng mượn hồ sơ của người thân, người quen để đi làm xảy ra khá nhiều tại các doanh nghiệp đông lao động phổ thông. Chẳng hạn như trường hợp của ông P.V.S (ngụ tại Đồng Nai) bị treo quyền lợi BHXH hơn 2 năm qua. Cụ thể, từ tháng 10/2000 đến tháng 1/2020, ông P.V.S làm việc và tham gia BHXH tại Công ty CP Hữu hạn V.D (tỉnh Đồng Nai). Trong khoảng thời gian này, ông S. cho người quen mượn hồ sơ cá nhân để xin việc và tham gia BHXH tại Công ty TNHH J.I.F (từ tháng 6/2007 đến tháng 5/2010). Người mượn hồ sơ sau khi nghỉ việc đã hưởng BHXH một lần và trợ cấp thất nghiệp vào tháng 7/2011. Đầu năm 2021, vì sức khỏe yếu, không thể tiếp tục đi làm và tham gia BHXH, ông S. làm thủ tục đề nghị hưởng BHXH một lần thì được cơ quan BHXH trả lời chờ tiến hành xác minh việc cho mượn hồ sơ, trùng quá trình tham gia để có cơ sở giải quyết.

Tương tự, chị H.M.L (sinh năm 1975, trú tại Dĩ An, Bình Dương) cho biết, sau một năm nghỉ việc đã đến cơ quan BHXH để làm thủ tục nhận BHXH một lần, nhưng bị từ chối giải quyết quyền lợi vì thông tin trên hệ hệ thống của cơ quan BHXH thể hiện chị có thời gian bị đóng trùng BHXH tại 2 doanh nghiệp trong vòng 3 năm từ tháng 11/2009 đến tháng 11/2012. Chị H.M.L thừa nhận, từ tháng 11/2009, có cho người quen mượn hồ sơ cá nhân của mình để xin vào làm việc tại một doanh nghiệp khác ở Thủ Đức, TPHCM và sử dụng thông tin nhân thân của chị để ký hợp đồng lao động và hưởng các quyền lợi BHXH.

Vi phạm quy định pháp luật

Thông tin từ cơ quan BHXH tỉnh Bình Dương cho biết, từ tháng 11/2022 đến nay, qua áp dụng công nghệ thông tin để rà soát các trường hợp đóng BHXH trên địa bàn, đơn vị phát hiện 962 trường hợp người lao động mượn hồ sơ của người khác đi làm và BHXH. Một số trường hợp đã được hỗ trợ hoàn chỉnh hồ sơ cá nhân để được hưởng các quyền lợi về BHXH, bảo hiểm y tế, bảo hiểm thất nghiệp đúng quy định.

Theo ông Phạm Minh Thành, Giám đốc BHXH Đồng Nai, thời gian qua, BHXH tỉnh đã phát hiện nhiều trường hợp trùng tên do người lao động mượn hồ sơ của người khác để đi làm. Việc cho mượn và mượn giấy tờ của người khác để xin việc làm tiềm ẩn nhiều nguy cơ tranh chấp quyền lợi BHXH. BHXH Đồng Nai đã từng gặp nhiều trường hợp người lao động không được hưởng trợ cấp thai sản, do tên mẹ trong giấy khai sinh khác với tên trong hồ sơ và không liên lạc được với người cho mượn tên. Hay trường hợp người cho mượn tên là người có đầy đủ giấy tờ pháp lý để nhận trợ cấp, nhưng thực tế người mượn tên lại là người tham gia đóng BHXH, bảo hiểm y tế (BHYT), bảo hiểm thất nghiệp (BHTN). Việc này khiến cơ quan chức năng gặp khó khăn trong việc giải quyết các chế độ liên quan, còn người lao động thì mất quyền lợi. Do đó, khi các doanh nghiệp kê khai và tham gia đóng BHXH, hệ thống quản lý dữ liệu của cơ quan BHXH xác định bị trùng hồ sơ nên không thể giải quyết quyền lợi BHXH, BHYT, BHTN cho người lao động.

Theo quy định của pháp luật về BHXH, một người trong cùng một khoảng thời gian, chỉ được tham gia BHXH tại một doanh nghiệp. Tuy nhiên, do trước đây, hệ thống kiểm soát của cơ quan BHXH chưa được “số hóa” nên chưa kịp thời phát hiện việc một người cùng một lúc tham gia BHXH tại 2, thậm chí 3 doanh nghiệp. Vì thế, khi doanh nghiệp nộp hồ sơ đóng BHXH, cơ quan BHXH vẫn thu BHXH theo quy định.

Bà Phan Thị Mai, Trưởng phòng Quản lý thu – Sổ, Thẻ BHXH TPHCM cho biết, tình trạng người lao động cho mượn hồ sơ hay mượn hồ sơ của người khác để đi làm xảy ra khá nhiều và hiện cơ quan BHXH TPHCM đang phải tạm dừng giải quyết chế độ BHXH cho những trường hợp này để chờ phán quyết của tòa án mới có cơ sở giải quyết.

Chia sẻ về vấn đề này, ông Nguyễn Quốc Thanh, Phó Giám đốc BHXH TPHCM cho biết, Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội đã ban hành Công văn 1767 ngày 31/5/2022 hướng dẫn giải quyết đối với trường hợp người lao động mượn hồ sơ của người khác để giao kết hợp đồng lao động và tham gia BHXH. Công văn nêu rõ trường hợp người mượn hồ sơ của người khác để giao kết hợp đồng là vi phạm nguyên tắc trung thực theo quy định của Bộ luật Lao động và vi phạm nghĩa vụ cung cấp thông tin khi giao kết hợp đồng lao động. Với những trường hợp mượn hồ sơ của người khác để giao kết hợp đồng lao động là trường hợp hợp đồng lao động vô hiệu toàn bộ.

Việc tuyên bố hợp đồng lao động vô hiệu và xử lý hợp đồng lao động vô hiệu thuộc thẩm quyền của Tòa án nhân dân. Sau khi tòa án tuyên hợp đồng vô hiệu, giữa doanh nghiệp và người lao động phải ký lại hợp đồng lao động theo đúng thông tin của người lao động.