Rác thải nhựa không đủ điều kiện nhập khẩu bị Hải quan Hải Phòng phát hiện, bắt giữ .

Nóng bỏng từ nghị trường Quốc hội, các cuộc họp liên ngành, văn bản chỉ đạo, chỉ thị của Thủ tướng cho đến thực tế tại một số cảng biển khi mà lượng phế liệu lẫn rác thải “núp bóng” phế liệu ngày càng gia tăng mạnh. Trong guồng quay ấy, cơ quan Hải quan đã kiến nghị các cấp lãnh đạo cũng như các cơ quan quản lý nhà nước liên quan về thực trạng, giải pháp, đồng thời chỉ đạo nội ngành tăng cường các biện pháp quản lý. Ngăn chặn nguy cơ Việt Nam trở thành điểm đến của rác thải thế giới quả là vất vả nhưng là yêu cầu bức thiết để bảo vệ môi trường và sức khỏe của người dân.

Căng mình chống đỡ

Câu chuyện về phế liệu NK trở nên nóng từ đầu năm 2018 khi Trung Quốc bất ngờ dừng NK 24 loại phế liệu phục vụ tái chế. Lệnh cấm NK rác của Trung Quốc đồng nghĩa với việc cắt đứt kênh chính loại bỏ chất thải các nước trước đây vẫn xuất khẩu chất thải rắn, phế liệu sang Trung Quốc (như Mỹ, Nhật Bản, Hàn Quốc, Canada, các nước Bắc Âu…). Các đối tác lâu năm của Trung Quốc bắt buộc phải tìm đối tác, thị trường NK mới, trong đó có Việt Nam.

Theo thống kê của Tổng cục Hải quan, trong những năm gần đây, tình hình NK phế liệu có chiều hướng gia tăng cả về số lượng lẫn chủng loại. Tại một cuộc họp giữa năm 2018 của Tổng cục Hải quan, quyền Cục trưởng Cục Giám sát quản lý về hải quan Âu Anh Tuấn cho biết, chỉ tính riêng 8 tháng đầu năm 2018, lượng phế liệu NK bằng tổng số NK của cả năm 2015 và 2016. Qua quá trình theo dõi, điều tra, xác minh, Tổng cục Hải quan nhận thấy số lượng hàng hóa khai báo là phế liệu, hàng hóa có đặc trưng là phế liệu NK, chất thải vào Việt Nam có chiều hướng gia tăng; nhiều DN vẫn tiếp tục lợi dụng quy định chưa chặt chẽ của pháp luật, luồn lách để đưa chất thải, phế liệu không đáp ứng quy định về bảo vệ môi trường vào lãnh thổ Việt Nam...

Trước tình hình đó, Tổng cục Hải quan đã chủ động, tăng cường công tác kiểm tra, kiểm soát; quản lý chặt chẽ đối với mặt hàng phế liệu và các mặt hàng có đặc trưng là phế liệu NK. Sớm xây dựng, triển khai kế hoạch kiểm soát rủi ro đối với hoạt động NK phế liệu trên toàn quốc; xây dựng, triển khai kế hoạch điều tra, xác minh, xử lý vi phạm trong NK phế liệu; và một trong những “cây gậy” được đưa ra kịp thời và có sức mạnh chính là việc Tổng cục Hải quan ban hành công văn số 4202/TCHQ-PC ngày 17/7/2018 hướng dẫn các đơn vị trong toàn Ngành công tác quản lý phế liệu NK vào Việt Nam.

Những kế hoạch “dồn dập” được triển khai, một mặt Tổng cục Hải quan liên tục rà soát, cập nhật con số thống kê về phế liệu NK để đánh giá tình hình, báo cáo Bộ Tài chính báo cáo Chính phủ, mặt khác kiến nghị Bộ Tài nguyên và Môi trường, Bộ Giao thông vận tải về những bất cập từ chính sách và đề nghị các giải pháp tăng cường quản lý. Đồng thời với đó đã chỉ đạo trực tiếp trong ngành thực hiện các biện pháp quản lý, giám sát phế liệu NK, đồng thời thông tin rộng rãi đến dư luận về công tác quản lý hải quan đối với phế liệu NK để người dân và DN hiểu, chung tay đồng hành với cơ quan Hải quan trong cuộc chiến chống “rác thải”.

Ngay sau khi tổ chức cuộc họp báo để thông tin rộng rãi đến người dân và DN (30/7/2018), ngày 3/8, đoàn công tác của Tổng cục Hải quan do Phó Tổng cục trưởng Mai Xuân Thành đã trực tiếp kiểm tra, nắm bắt công tác quản lý, thực hiện thủ tục hải quan đối với phế liệu NK tại Cục Hải quan Hải Phòng.

Đưa quản lý phế liệu vào nề nếp

Sau các cuộc làm việc thực tế và đánh giá tình hình, Tổng cục Hải quan đã tham mưu Bộ Tài chính ban hành các công văn số 12736/BTC-TCHQ ngày 17/10/2018 trao đổi với Bộ Tài nguyên và Môi trường về vướng mắc liên quan đến việc cập nhật Giấy chứng nhận/Giấy xác nhận đủ điều kiện bảo vệ môi trường trong NK phế liệu làm nguyên liệu sản xuất, Thông báo về lô hàng phế liệu NK; kết quả chứng nhận phù hợp quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về môi trường; xử lý hàng hóa tồn đọng tại cảng và một số vướng mắc tại Thông tư 08/2018/TT-BTNMT và Thông tư 09/2018/TT-BTNMT, công văn số 12735/BTC-TCHQ ngày 17/10/2018 đề nghị Bộ Giao thông vận tải thông báo và yêu cầu các hãng tàu vận chuyển ra khỏi lãnh thổ Việt Nam đối với hàng hóa là chất thải, hàng hóa gây ô nhiễm môi trường theo đúng quy định; công văn số 12957/BTC-TCHQ ngày 22/10/2018 báo cáo Thủ tướng Chính phủ về phương án xử lý hàng hóa tồn đọng là phế liệu, công văn số 6644/TCHQ-GSQL ngày 13/11/2018 hướng dẫn quản lý phế liệu NK từ nước ngoài vào Việt Nam và hướng dẫn triển khai phần mềm quản lý phế liệu NK nhằm áp dụng biện pháp ngăn chặn từ xa, không cho phép dỡ hàng xuống cảng đối với hàng hóa là chất thải, phế liệu không đủ điều kiện NK.

Chia sẻ về những nỗ lực của ngành Hải quan trong quản lý phế liệu NK, quyền Cục trưởng Cục Giám sát quản lý về hải quan Âu Anh Tuấn cho biết: Các giải pháp quyết liệt của Tổng cục Hải quan quản lý phế liệu NK trong thời gian qua đã tạo sự đồng thuận cao trong xã hội; phân định rõ trách nhiệm của cơ quan quản lý và khẳng định vai trò của Bộ Tài chính (Tổng cục Hải quan) trong kiểm soát, ngăn chặn NK hàng hóa là chất thải, phế liệu không đáp ứng đủ điều kiện môi trường. Các nội dung tại công văn 4202/TCHQ-PC và các kiến nghị của Bộ Tài chính đã được Thủ tướng Chính phủ ghi nhận và đưa vào Chỉ thị 27/CT-TTg.

Cuối tháng 10/2018, khi chỉ còn 3 ngày nữa hai Thông tư 08/2018/TT-BTNMT và 09/2018/TT-BTNMT của Bộ Tài nguyên và Môi trường ban hành quy chuẩn chuẩn kỹ thuật quốc gia về môi trường đối với phế liệu sắt, thép, nhựa, giấy, thủy tinh, kim loại màu có hiệu lực (ngày 29/10), “sốt ruột” khi chỉ còn thời gian ngắn là triển khai Thông tư của Bộ Tài nguyên và Môi trường, trong khi những vướng mắc gửi Bộ này chưa được trả lời, lãnh đạo Tổng cục Hải quan đã triệu tập một cuộc họp gấp với một số đơn vị hải quan địa phương để đánh giá tình hình thực hiện Chỉ thị 27/CT-TTg của Thủ tướng, đồng thời đưa ra các kiến nghị, giải pháp để tiếp tục quản lý chặt chẽ phế liệu NK, đảm bảo không để hàng hóa gây ô nhiễm môi trường NK vào nội địa.

Chống “rác” nhập khẩu- Hải quan góp sức bảo vệ môi trường và sức khỏe cộng đồng

Trên thực tế cùng với việc chỉ đạo các đơn vị hải quan địa phương thực hiện các bước thủ tục nhanh chóng, đúng quy định để thông quan cho các lô hàng phế liệu đảm bảo quy định về pháp luật hải quan, pháp luật môi trường, cơ quan Hải quan bằng các biện pháp kiểm tra, giám sát đã phát hiện nhiều mẫu phế liệu không đạt quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về bảo vệ môi trường đối với phế liệu NK làm nguyên liệu sản xuất, có lẫn các tạp chất nguy hại đến môi trường.

Bên cạnh đó, Tổng cục Hải quan đã phối hợp với cơ quan Cảnh sát điều tra Bộ Công an tiến hành rà soát, phát hiện, điều tra đối với những đơn vị, cá nhân có sai phạm trong việc NK phế liệu vào Việt Nam, đã khởi tố 7 DN liên quan đến các hành vi làm giả, tẩy xóa, sửa đổi các văn bản của cơ quan nhà nước để hợp thức hóa hồ sơ NK phế liệu; DN NK phế liệu vượt quá hạn mức được cấp theo các thông báo về lô hàng phế liệu NK để kiểm tra, thông quan của Bộ Tài nguyên và Môi trường hoặc Sở Tài nguyên và Môi trường đã cấp... Qua quá trình kiểm tra, giám sát, cơ quan Hải quan phát hiện một loạt các vụ gian lận, buôn lậu, đặc biệt là thủ đoạn cất giấu hàng hóa cấm NK trong các lô hàng phế liệu NK.

Với sự quyết tâm vào cuộc mạnh mẽ của các cấp lãnh đạo, các ngành, trong đó có ngành Hải quan, năm 2018, vấn đề quản lý phế liệu NK đã dần đi vào nề nếp, phế liệu NK phải có Giấy xác nhận đủ điều kiện về bảo vệ môi trường trong NK phế liệu, Giấy xác nhận NK phế liệu, Giấy xác nhận ký quỹ… và được chia sẻ, quản lý qua hệ thống dữ liệu điện tử. Dù vậy, vấn đề quản lý phế liệu NK vẫn tiếp tục là mối quan tâm của người dân không chỉ năm 2018, 2019 mà các năm tiếp theo. Điều này đòi các ngành, các cấp tiếp tục đẩy mạnh các giải pháp quản lý, ngăn chặn nguy cơ Việt Nam trở thành điểm đến của rác thải thế giới và cơ quan Hải quan sẽ tiếp tục làm tốt nhiệm vụ gác cửa để bảo vệ sức khỏe cộng đồng, môi trường.