Cải cách chính sách thuế đối với thuốc lá của Việt Nam có thể làm giảm đáng kể các tác hại của thuốc lá. Ảnh: ST

Mức tăng thuế, giá thuốc lá ở Việt Nam quá thấp

Ông Nguyễn Anh Dương, Trưởng ban Ban Nghiên cứu tổng hợp, Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương cho biết, Việt Nam phải đối mặt với những hệ lụy kinh tế - xã hội nghiêm trọng do sử dụng thuốc lá. Theo tính toán của Tổ chức Y tế thế giới (WHO), tổn thất kinh tế - xã hội tương đương khoảng 1% GDP của Việt Nam.

Khung chính sách cho phòng chống tác hại của thuốc lá đã liên tục được điều chỉnh theo hướng hoàn thiện hơn trong những năm qua.

Trong đó, chính sách thuế đối với thuốc lá đã được lưu tâm hơn. Tuy nhiên, dù Việt Nam đang đẩy nhanh thực hiện các mục tiêu phát triển bền vững nhưng chưa có sự liên kết trực tiếp với chính sách thuế đối với thuốc lá.

“Thuế thuốc lá ở Việt Nam còn tương đối thấp so với các nước ASEAN và trung bình thế giới. Thuế TTĐB ở Việt Nam hiện nay là 75% áp dụng đối với giá xuất xưởng.

Cùng với đó, giá bán thuốc lá của Việt Nam rất thấp so với các nước khác trong khu vực. Việt Nam cần vững tin rằng tăng thuế TTĐB là một chiến lược then chốt và hiệu quả để giảm tiêu thụ thuốc lá, đặc biệt là đối với những người có thu nhập thấp và trẻ em, theo kinh nghiệm của Hàn Quốc và Philippines.

Thu ngân sách từ thuế TTĐB có thể giúp Chính phủ cải thiện nguồn thu ngân sách nói chung, qua đó, Chính phủ có thể gia tăng đầu tư vào các lĩnh vực khác, đặc biệt là đầu tư vào các chương trình y tế”, ông Nguyễn Anh Dương nhấn mạnh.

Tại báo cáo của mình, WHO khẳng định yếu tố quan trọng dẫn tới tình trạng tỷ lệ sử dụng thuốc lá vẫn ở mức cao như hiện nay là do thuế thuốc lá và giá bán lẻ ở Việt Nam cực kỳ thấp so với các nước thu nhập trung bình khác trên thế giới cũng như ngay trong khu vực ASEAN.

Năm 2022, giá bán lẻ thuốc lá điếu tại Việt Nam chỉ đạt 0,9 USD, tương đương với 3,2 PPP$/bao tính theo đơn vị đô la quốc tế (hay còn gọi là đô la qui đổi ngang sức mua) so với mức 5,2 PPP$/ gói ở các nước thu nhập trung bình và 5,9 PPP$/gói trung bình toàn cầu.

Tương tự, tỷ trọng thuế trong giá bán lẻ thuốc lá điếu của Việt Nam là khoảng 36% so với 59% ở các nước thu nhập trung bình và 62% trên toàn cầu, và thấp hơn nhiều so với khuyến nghị của WHO là 75% giá bán lẻ.

Các chuyên gia WHO cho rằng, có hai lý do chính khiến thuế thuốc lá chưa được áp dụng hiệu quả ở Việt Nam. Đầu tiên, là hệ thống thuế TTĐB theo tỷ lệ giá bán thuần túy hiện nay sẽ khuyến khích thuốc lá giá rẻ, do đó, làm cho thanh thiếu niên dễ dàng mua và hút thuốc.

Thứ hai, mức tăng thuế và giá thuốc lá ở Việt Nam trong thời gian qua là quá thấp so với mức tăng trưởng thu nhập theo đầu người, làm cho thuốc lá trở nên ngày càng rẻ và dễ mua hơn theo thời gian.

Nên áp dụng hệ thống thuế TTĐB hỗn hợp với thuốc lá

Theo ông Nguyễn Anh Dương, kinh nghiệm của các nước cho thấy lợi ích đáng kể của việc áp dụng mức thuế TTĐB tuyệt đối đối với thuốc lá dù là áp dụng riêng hay hỗn hợp với mức thuế suất theo %. Do đó, kiến nghị chính sách cho thuế TTĐB đối với thuốc lá, ông Nguyễn Anh Dương cho rằng, Việt Nam cần nghiên cứu để chuyển sang áp dụng cơ chế thuế TTĐB hỗn hợp đối với thuốc lá.

Trong khi đó, nghiên cứu của WHO cho rằng, cải cách chính sách thuế thuốc lá của Việt Nam có thể làm giảm đáng kể các tác hại của thuốc lá đối với sự phát triển kinh tế và xã hội, từ đó sẽ mang lại những lợi ích kinh tế và xã hội đáng kể.

Cho rằng hệ thống thuế thuốc lá hiện tại của Việt Nam không phù hợp với thông lệ quốc tế tốt nhất theo khuyến cáo của WHO, các chuyên gia WHO nhấn mạnh, cải cách hệ thống thuế thuốc lá sẽ giúp đạt được một kịch bản "cùng thắng": thắng cho sức khỏe cộng đồng và thắng cho nguồn thu thuế để tái đầu tư vào các ưu tiên của chính phủ.

Để đạt được các mục tiêu đã nêu của Việt Nam, WHO khuyến nghị Việt Nam nên áp dụng một hệ thống thuế TTĐB hỗn hợp với thuốc lá bằng cách bổ sung thuế tuyệt đối thêm vào mức thuế theo tỷ lệ hiện có. Mức thuế tuyệt đối nên được áp ở mức cao nhất có thể, nhưng không dưới 5.000 đồng/bao thuốc vào năm 2026 và 15.000 đồng/bao vào năm 2030 để bảo vệ sức khỏe cộng đồng.

Khuyến nghị biện pháp giảm tỷ lệ người sử dụng thuốc lá, bà Phan Thị Hải, Phó Giám đốc Quỹ Phòng, chống tác hại thuốc lá cho rằng, theo kinh nghiệm của tất cả các nước trên thế giới, khi tăng thuế lên cao sẽ làm giảm đáng kể mức sử dụng thuốc lá trong thanh thiếu nhiên và người nghèo.

“Chúng tôi thấy rằng sử dụng công cụ thuế là công cụ quan trọng nhất và hiệu quả nhất hiện nay để ngăn chặn và giảm đáng kể tỷ lệ sử dụng thuốc lá tại các nước cũng như tại Việt Nam.

Đến nay, chúng tôi rất mừng là Bộ Tài chính cũng đã đã đưa ra phương án tăng thuế để trình Chính phủ và Quốc hội, hy vọng năm 2025 vấn đề này sẽ được quyết định" - bà Phan Thị Hải nhấn mạnh.

Bà Phan Thị Hải cho biết thêm: “Dù Việt Nam đã rất nỗ lực với các giải pháp, nhưng vì thuế thấp và giá thuốc lá rẻ nên ước tính mỗi năm chỉ giảm được khoảng 0,5% số người hút thuốc lá, không đáng kể.

Trong khi đó nếu chúng ta thông qua được một Luật thuế TTĐB với mức thuế cao hơn thì có thể giảm được tỉ lệ đáng kể người sử dụng thuốc lá, đặc biệt là trong thanh thiếu niên và người nghèo, những cái đối tượng dễ tổn thương. Chính vì vậy, chính sách thuế của chúng ta càng cao thì càng tốt”.