Công chức Hải quan Chi cục cửa khẩu Lao Bảo (Cục Hải quan Quảng Trị) thực hiện mô hình "1 cửa, 1 lần dừng". (Ảnh: Hữu Linh)

2 lần dừng để làm thủ tục

Theo Cục Hải quan Quảng Trị, hơn 1 năm thực hiện bước 4, mô hình kiểm tra hải quan “1 cửa, 1 lần dừng” (từ ngày 5-1-2015) theo thỏa thuận giữa Bộ Tài chính 2 nước, các cơ quan chuyên ngành tại cửa khẩu (Hải quan, Biên phòng/Công an Lào, Kiểm dịch) của hai nước đều bố trí nhân viên làm việc tại khu vực kiểm tra chung (CCA) theo quy định. Đơn cử như ở Chi cục Hải quan cửa khẩu Lao Bảo đã bố trí đầy đủ CBCC để thực hiện thủ tục hải quan, kiểm tra, giám sát hàng hóa, phương tiện tại CCA trên lãnh thổ Lào và thực hiện thủ tục thông quan cho phương tiện, hàng hóa tại nước nhập (đối với hàng hóa XK, phương tiện XC). Hải quan Đensavan (Lào) đã thực hiện bước 4 nhưng chưa đầy đủ. Cụ thể, hàng hóa XK từ Lào về Việt Nam vẫn được làm thủ tục (đăng ký hồ sơ, kiểm tra thực tế hàng hóa, thu thuế) tại nước XK (Lào). Riêng đối với phương tiện được thực hiện thông quan tại nước nhập theo đúng nội dung của Thỏa thuận về thực hiện kiểm tra “1 cửa, 1 lần dừng”. Như vậy, hàng hóa XK từ Lào về Việt Nam vẫn phải dừng hai lần để làm thủ tục (tại Lào và tại Việt Nam) nên chưa đúng với nội dung thỏa thuận.

Nguyên nhân trên xuất phát từ công tác quản lý, cơ sở hạ tầng trang thiết bị được trang bị cho các lực lượng các bên tại CCA hai nước. Tại CCA phía Việt Nam, hiện các trang thiết bị phục vụ cho việc soi chiếu, kiểm tra hàng hóa mới chỉ trang bị cho Hải quan Việt Nam tại cửa khẩu Lao Bảo (máy soi container, máy soi hành lý, cân điện tử… đã được chuyển cho đơn vị khác, tuy nhiên sẽ sớm được cấp mới). Ngược lại, cơ quan Hải quan Lào không trang bị thiết bị phục vụ cho việc soi chiếu, kiểm tra hàng hóa, hành lý và cũng không bố trí các vị trí để lắp đặt các thiết bị này.

Tương tự, tại CCA phía Lào, các trang thiết bị phục vụ cho việc soi chiếu, kiểm tra hàng hóa (máy soi container, cân điện tử...) mới chỉ được trang bị cho Hải quan Lào. Cơ quan Hải quan Việt Nam không có các trang thiết bị phục vụ cho việc soi chiếu, kiểm tra hàng hóa và cũng không được bố trí vị trí để lắp đặt các thiết bị này. Việc thực hiện kiểm tra thực tế hàng hóa của Hải quan Việt Nam tại CCA Lào (nếu có) đều được thực hiện thủ công. Không những thế, khu vực CCA tại Lào cũng không có barie chắn phục vụ cho công tác quản lý đối với hàng hóa chờ làm thủ tục XK (từ Việt Nam qua Lào) gây khó khăn cho công tác quản lý của cơ quan Hải quan, đặc biệt là các mặt hàng thuộc diện quản lý chuyên ngành như xăng dầu, than, gạo… Việc thiếu các trang thiết bị này cũng khiến cho cơ quan Hải quan Việt Nam không thể thực hiện việc áp dụng biện pháp kiểm tra hàng hóa trong quá trình xếp, dỡ, vận chuyển, lưu giữ tại kho, bãi, cảng, khu vực cửa khẩu (quy định tại điều 9, Thông tư 38/2015/TT-BTC).

4 lực lượng tham gia kiểm tra, giám sát

Theo Bản ghi nhớ (MOU) và cụ thể là Bản đính kèm 1: Các quy trình đối với kiểm tra “1 cửa, 1 lần dừng” không quy định việc lực lượng XNC hai nước tham gia kiểm tra, giám sát hàng hóa tại CCA. Tuy nhiên quy định trách nhiệm về kiểm tra chung đối với hàng hóa thuộc về cơ quan Hải quan hai bên (theo điểm iii, khoản 9, mục C2, Bản đính kèm 1 nêu trên). Ngoài ra, nội dung Văn bản Thỏa thuận đã ký ngày 27-10-2014 giữa Tổng cục Hải quan Lào (thay mặt Bộ Tài chính Lào) với Tổng cục Hải quan Việt Nam (thay mặt Bộ Tài chính Việt Nam) không có quy định việc tham gia kiểm tra, giám sát hàng hóa của Công an Lào, Bộ đội Biên phòng Việt Nam tại CCA.

Hiện nay tại CCA, có 4 lực lượng tham gia kiểm tra, giám sát hàng hóa và phương tiện gồm: Hải quan Việt Nam, Hải quan Lào, Biên phòng Việt Nam, Công an Lào. Đối với phương tiện NC từ Lào vào Việt Nam (phương tiện chở hàng NK hoặc không chở hàng hóa NK), sau khi phương tiện vào địa điểm CCA, cả 4 lực lượng trên cùng thực hiện kiểm tra, giám sát. Mặt khác, đối với phương tiện XC từ Việt Nam sang Lào (phương tiện chở hàng hóa XK hoặc không chở hàng hóa XK), sau khi phương tiện vào địa điểm kiểm tra, giám sát thì có 3 lực lượng tham gia kiểm tra, giám sát gồm: Hải quan Việt Nam, Hải quan Lào, Biên phòng Việt Nam.

Quá trình thực hiện kiểm tra, giám sát hàng hóa, phương tiện đã có sự phản ứng của Hải quan Đensavan, vì phía bạn cho rằng Biên phòng Việt Nam và Công an Lào không ký kết quy chế phối hợp kiểm tra giám sát hàng hóa. Có trường hợp Hải quan Lào đã hoàn thành thủ tục NK hàng hóa vào Lào nhưng Biên phòng Việt Nam vẫn yêu cầu chủ hàng quay trở lại xuất trình giấy tờ. Hơn nữa, việc phương tiện XC, NC khi qua cửa khẩu phải làm thủ tục, chịu sự kiểm tra, giám sát nhiều lần của nhiều cơ quan chuyên ngành tại cửa khẩu của cả hai phía Việt Nam và Lào đã làm tăng thời gian thông quan phương tiện, hàng hóa qua cửa khẩu, không đúng với mục tiêu đặt ra của mô hình “1 cửa, 1 lần dừng”.

Nhằm đạt được mục tiêu cải cách và đơn giản, hài hòa thủ tục của triển khai mô hình “1 cửa, 1 lần dừng” tại cặp cửa khẩu Lao Bảo (Việt Nam)-Đensavan (Lào), Cục Hải quan Quảng Trị kiến nghị, cần thiết phải xây dựng một quy trình chung thống nhất giữa các lực lượng tại cửa khẩu, trong đó phân định rõ chức năng, nhiệm vụ, chủ trì, trách nhiệm phối hợp trong thực hiện thủ tục, kiểm tra, giám sát người, phương tiện XNC, hàng hóa XNK qua cửa khẩu theo đúng quy định của pháp luật.