Bà Phan Hoàng Lan, Cục Phát triển thị trường và Doanh nghiệp khoa học công nghệ (NATEC)- Bộ Khoa học và Công nghệ.

Hiện nay NATEC đang tiến hành các hoạt động gì để hỗ trợ cho doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo, thưa bà?

Năm 2013, NATEC đã được Bộ Khoa học và Công nghệ giao cho nhiệm vụ hỗ trợ để triển khai đề án thương mại hóa công nghệ theo mô hình Thung lũng Silicon tại Việt Nam– gọi tắt là đề án VSV. Từ đó, chúng tôi được tiếp cận với những doanh nghiệp khởi nghiệp mong muốn gọi vốn và đưa họ vào chương trình tập huấn rất nhanh. Sau 3 tháng tập huấn đó họ được tiếp cận với nhà đầu tư trong nước, quốc tế và được nhận những gói đầu tư đúng nhu cầu của mình. Từ đó mới xây dựng đề xuất lên Chính phủ để có đề án hỗ trợ hệ sinh thái khởi nghiệp sáng tạo. Chính vì vậy mới có đề án hỗ trợ hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo quốc gia đến 2025, đề án này được thông qua vào năm 2016.

Từ đó đến nay, chúng tôi thường xuyên gặp gỡ, thường xuyên tìm kiếm các hoạt động khởi nghiệp, lắng nghe nhu cầu để đưa vào đề xuất chính sách cho phù hợp.

Theo bà, việc đầu tư cho khởi nghiệp sáng tạo có những đặc thù gì khiến chúng ta phải xây dựng một chính sách riêng biệt cho hoạt động này?

Có lẽ đặc thù nhất đó là sự rủi ro, khó đoán của việc đầu tư này. Mọi người thường nói rằng trong 10 doanh nghiệp đầu tư thì có 9 ông sẽ chết, và chẳng ai đoán được ông nào sẽ thành công. Chính vì vậy, những người đầu tư cho khởi nghiệp phải là người rất hiểu về khởi nghiệp và phải có tiền thì họ mới đầu tư được.

Thứ nhất, về vấn đề vốn, đầu tư cho một doanh nghiệp, giai đoạn ban đầu - ươm mầm sẽ mất khoảng từ 5.000-10.000 USD. Nhưng nếu chỉ đầu tư cho một doanh nghiệp thì khả năng mất là rất cao, nên nếu có tiền thì nhà đầu tư sẽ đầu tư cho 10-20 doanh nghiệp. Chính vì vậy bạn phải có tiền và phải có kinh nghiệm

Thứ hai, nếu những nhà đầu tư khi tham gia vào đầu tư mà không có người chia sẻ được rủi ro thì họ sẽ khó có thể tham gia vào thị trường này. Nên thông thường sẽ phải có các chính sách, hỗ trợ, chia sẻ rủi ro cho những nhà đầu tư, trong đó có chính sách về thuế, chính sách về đối ứng đầu tư (cùng đầu tư) từ nhà nước với tư nhân.

Theo bà, có phải do yếu tố rủi ro mà đa phần các quỹ đầu tư cho khởi nghiệp hiện nay đều là các quỹ ngoại có vốn mạnh và có kinh nghiệm không?

Điều này hoàn toàn đúng, bởi thứ nhất quỹ ngoại có kinh nghiệm rất nhiều về mặt đầu tư. Thứ hai là họ có khoản tiền rất lớn. Trong khi đó, ở Việt Nam việc đầu tư khởi nghiệp còn rất mới nên kinh nghiệm cũng như hiểu biết về mặt đầu tư cho khởi nghiệp là chưa nhiều.

Bên cạnh đó, khung chính sách cho đầu tư khởi nghiệp sáng tạo mới chỉ được thông qua vào tháng 3/2018 (Nghị định 38/2018/NĐ-CP hướng dẫn về đầu tư cho DNNVV khởi nghiệp sáng tạo) để công nhận việc đầu tư dạng quỹ cho doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo. Ngoài ra những ưu đãi về mặt chính sách như ưu đãi về thuế, đối ứng vốn đầu tư và các vấn đề khác thì cũng chỉ đang bắt đầu. Chính vì vậy, việc đầu tư cho doanh nghiệp khởi nghiệp đổi mới sáng tạo ở Việt Nam mới chỉ manh nha. Và theo tôi, với những chính sách vừa mới ra đời và sắp ra đời sẽ thúc đẩy thị trường vốn này.

Trong quá trình tiếp cận với các doanh nghiệp khởi nghiệp bà nhận thấy cần thay đổi những gì về chính sách để hỗ trợ doanh nghiệp khởi nghiệp tốt hơn?

Thực ra, các chính sách khởi nghiệp ở Việt Nam hiện vẫn còn rất mới và để hoàn thiện được khung pháp lý cũng như là các chính sách hỗ trợ thì cũng cần khoảng 2-3 năm nữa mới xong. Ví dụ như việc tài trợ cho khởi nghiệp, hiện nay đang tài trợ các khoản liên quan đến nghiên cứu và phát triển. Còn các khoản liên quan đến việc tìm hiểu thị trường như thế nào, đi nước ngoài ra sao… thì hiện tại là chưa có các chính sách hỗ trợ. Các công cụ đầu tư, mô hình đầu tư như sàn giao dịch gọi vốn cộng đồng, hay sàn IPO dành riêng cho khởi nghiệp, chính sách dành cho nhà đầu tư thiên thần cũng chưa có,… Chính vì vậy, thị trường khởi nghiệp ở Việt Nam còn thiếu nhiều khung chính sách. Tuy vậy, các bộ ngành đang tích cực nghiên cứu, đề xuất giúp Chính phủ xem xét và quyết định các chính sách mới.

Theo bà, các doanh nghiệp khởi nghiệp sẽ gặp những rủi ro gì khi tiếp cận với nguồn vốn từ các quỹ đầu tư ngoại?

Thực ra việc toàn cầu hóa trong đầu tư cho khởi nghiệp là xu hướng mà không phải chỉ ở Việt Nam mà nước nào cũng như thế cả vì không phải nước nào cũng có đủ năng lực để đầu tư nhiều cho khởi nghiệp. Như ta thấy ở trên thế giới có hàng loạt doanh nghiệp khởi nghiệp tỷ USD, nguồn tiền đó ở các nước đang phát triển như Việt Nam sẽ là rất khó để có được. Nên việc thu hút vốn đầu tư từ nước ngoài vào Việt Nam là việc không thể tránh khỏi và nên được khuyến khích.

Theo tôi không thể gọi là rủi ro mà phải gọi là khó khăn và khó khăn ở đây nằm ở năng lực của doanh nghiệp khởi nghiệp và hệ thống chính sách đi kèm trong quy trình này. Cụ thể là làm thế nào để dễ dàng thu hút nhà đầu tư nước ngoài đó là những điều chúng ta cần tập trung.

Xin cảm ơn bà!