Tác động và thời cơ của thuế tối thiểu toàn cầu

Quang cảnh tọa đàm. Ảnh: T.D

Cuộc chơi không thể đứng ngoài

Phát biểu tại tọa đàm, TS Trần Du Lịch, Thành viên Hội đồng Tư vấn chính sách tài chính, tiền tệ quốc gia, Phó Chủ tịch Trung tâm Trọng tài Quốc tế Việt Nam cho biết, nếu từ năm 2024 Việt Nam tham gia thực hiện chính sách thuế doanh nghiệp tối thiểu toàn cầu thì có khoảng 1.015 doanh nghiệp FDI bị ảnh hưởng. Bởi cho tới nay, Việt Nam vẫn dùng hai công cụ ưu đãi thuế và giá đất để thu hút đầu tư. Tuy nhiên, trong cuộc chơi chung này đã có 141 quốc gia (chiếm 90% GDP toàn cầu) tham gia. Bài toán đặt ra cho Việt Nam là cần xây dựng chính sách để vẫn thu hút được các nhà đầu tư chiến lược.

Ông Phan Đức Hiếu, Ủy viên Ủy ban kinh tế của Quốc hội, trọng tài viên VIAC đánh giá, tác động trước tiên của thuế tối thiểu toàn cầu có thể giảm hiệu quả chính sách ưu đãi thu hút đầu tư nước ngoài. Đầu tiên, chính sách này sẽ tác động đến doanh nghiệp FDI lớn, có doanh thu toàn cầu trên 750 triệu EUR, nhưng cũng tác động đến tất cả các dự án nhỏ. Vì với nguyên tắc toàn cầu và cộng gộp, có thể dự án nhỏ ở Việt Nam nhưng lại nằm trong mạng lưới kinh doanh toàn cầu của công ty đó thì cũng bị tác động.

Trong những năm qua, Việt Nam dùng công cụ ưu đãi thuế là chủ đạo. Đó là chính sách “miễn 4 giảm 9” (tức miễn 4 năm, giảm 9 năm), ưu đãi 23 lĩnh vực đặc biệt, 7 lĩnh vực ưu đãi thấp hơn; ưu đãi trong khu công nghiệp, khu kinh tế, khu công nghệ cao… Theo ước tính sơ bộ, thuế thực tế đối với FDI hiện nay ở Việt Nam là 12,3%, thấp hơn mức tối thiểu toàn cầu là 15%. Thậm chí có một số tập đoàn lớn chỉ ở mức 2,75%-5,95%.

Tuy nhiên, sân chơi này Việt Nam không thể đứng ngoài cuộc cuộc. Theo Chương trình hành động chống xói mòn thu ngân sách, trốn tránh thuế toàn cầu (BEPS), nếu số thuế Việt Nam thu chưa đủ mức 15% thì các nước mà tập đoàn, công ty đa quốc gia đóng trụ sở sẽ được quyền thu. Trong khi đó, Việt Nam tạo mọi điều kiện để ưu đãi cho nhà đầu tư, nhưng phần “hy sinh” đó lại mang về cho các quốc gia mà công ty có trụ sở, ông Phan Đức Hiếu cho biết thêm.

Cải thiện môi trường đầu tư

Theo các chuyên gia, trong bài toán này chúng ta không có quyền lựa chọn, buộc phải tham gia. Nhưng tham gia như thế nào và ứng phó ra sao để biến thách thức thành cơ hội cho Việt Nam nói chung và TPHCM nói riêng trong thu hút đầu tư FDI.

Ông Đỗ Thiên Anh Tuấn, Trường Chính sách công và Quản lý Fulbright phân tích, có thách thức nhưng cơ hội cũng rất nhiều. Trong đó, TPHCM là điểm sáng thu hút FDI năm 2022, với tổng 3,94 tỷ USD, tăng 5,4% so với năm 2021, lũy kế còn hiệu lực 11.273 dự án, tổng vốn 55,84 tỷ USD. FDI đóng góp hơn 13% tổng vốn đầu tư toàn xã hội, thu ngân sách đạt hơn 78.000 tỷ đồng, chiếm hơn 17% tổng thu ngân sách của TPHCM.

TPHCM cần thay đổi tư duy tiếp cận thu hút FDI, bỏ cách tiếp cận ưu đãi thuế trong chiến lược thu hút FDI, tạo lập môi trường cạnh tranh công bằng và bình đẳng. Bên cạnh đó là tập trung đầu tư vốn nhân lực, nâng chất cơ sở hạ tầng, cải thiện môi trường đầu tư kinh doanh, thực hiện chiến lược tăng trưởng xanh…

Ông Trần Việt Hà, Phó trưởng Ban Quản lý các KCX-KCN TPHCM (Hepza) cho biết, lợi thế về ưu đãi thuế cho nhà đầu tư không phải là lợi thế duy nhất. TPHCM không lấy cái này làm lợi thế cạnh tranh trong thu hút đầu tư FDI. Hiện nay có rất nhiều quy định mới tác động đến các dự án đầu tư, đòi hỏi sự đồng hành, tháo gỡ khó khăn vướng mắc cho nhà đầu tư. Chẳng hạn, tại các KCX-KCN TPHCM đã có quy hoạch riêng, nhưng khi nhà đầu tư triển khai lớn hơn 6ha phải làm quy hoạch 1/500 với những thủ tục rắc rối, vô lý như lấy ý kiến cộng đồng dân cư…

Ngoài ra, theo đại diện một số doanh nghiệp, tính minh bạch về chính sách thuế, sự rủi ro về chính sách thuế, cũng như việc giảm thiểu thủ tục hành chính, thời gian, chi phí bỏ ra được doanh nghiệp quan tâm nhiều hơn để yên tâm đầu tư tại Việt Nam.

Bà Mai Phong Lan, đại diện Sở Kế hoạch và Đầu tư TPHCM cho biết, trong 3 tháng đầu năm 2023, TPHCM thu hút khoảng 500 triệu USD vốn đầu tư FDI. Lũy kế đến nay, tổng vốn đăng ký đầu tư FDI đạt gần 80 tỷ USD, đóng góp lớn vào nguồn thu ngân sách của thành phố. Ngoài việc thu hút đầu tư mới, TPHCM rất quan tâm đến các nhà đầu tư hiện hữu. Hiện nay TPHCM đang gấp rút thực hiện chính sách hỗ trợ cho nhà đầu tư nước ngoài, tập trung tạo nguồn quỹ đất phát triển các KCN mới, phục vụ các lĩnh vực tăng trưởng xanh, giảm thiểu khí hậu toàn cầu…