Theo ông, nguyên nhân của việc tiền điện tăng vọt khiến dư luận bức xúc trong thời gian qua là do đâu?

Tôi cho rằng việc tiền điện tăng cao có 3 nguyên nhân, trước hết là do tăng giá điện. Cần phải nói thêm, khi tôi xem xét hóa đơn thanh toán tiền điện của chính gia đình tôi thì mức giá mới tăng 8% hoặc hơn 8% so với giá cũ, chưa cộng thêm 10% thuế GTGT. Như vậy, trên thực tế giá điện tăng cao hơn so với công bố của Nhà nước là 7,5%. Dù không nhiều, chỉ dưới 1%, nhưng như vậy là thiếu trung thực. Thứ hai, tiền điện tăng không chỉ do tăng giá, mà là do khách quan khi người dân dùng nhiều điện do nắng nóng, cùng với đặc điểm dùng ít thì tiền điện tính vào khung giá thấp, dùng nhiều sẽ nhảy sang khung giá cao làm cho tiền điện tăng vọt. Thứ ba, người dân nghi ngờ việc đọc và ghi số điện có đúng hay không, có gian lận hay không, đồng hồ đo điện có chính xác không... cái này người dân không kiểm tra, giám sát được mà phải có các cơ quan thanh tra, kiểm tra vào cuộc.

Trong đó, theo tôi nguyên nhân thứ hai là quan trọng nhất. Nếu người dân chỉ dùng khoảng 100 số điện thì giá thấp, nhưng 200 số đã khác, còn từ 300-400 số trở lên thì giá cao ngất ngưởng, gấp 1,5 lần so với mức thấp nhất. Sự cách biệt giữa mức thấp và cao nhất là rất lớn, khoảng 1.000 đồng.

Nguyên nhân này lại liên quan trực tiếp đến biểu giá điện. Vậy ông có bình luận gì về biểu giá điện đang được áp dụng?

Điều này chúng ta đã nói rất nhiều, giá điện ở Việt Nam rất tù mù. Biểu giá điện hiện nay do ngành điện đề xuất, cơ quan chức năng phê duyệt, chứ không phải xuất phát từ giá thị trường cạnh tranh. Không có kiểm toán, hạch toán giá điện rõ ràng, gắt gao, công khai, minh bạch cho dân biết. Điện của Việt Nam có tới 50% là thủy điện, mà giá điện thủy điện là rất thấp. Còn phụ tải những ngày nắng nóng là do ngành điện nói, thực tế rất mập mờ, không rõ có hay không, nhiều hay ít.

Bên cạnh đó, nếu giá điện tăng do chi phí tăng thì còn phải xem những chi phí đó có hợp lý hay không. Lương cán bộ nhân viên ngành điện rất cao, chi phí như xây sân golf, nhà nghỉ cho cán bộ nhân viên... nếu đều đưa vào chi phí tính giá điện thì người dân cũng không thể biết được. Đường dẫn toàn bộ hệ thống hao hụt bao nhiêu không được công bố rõ, chỉ có một vài nơi có vấn đề nảy sinh thì ngành điện mới cho biết địa phương đó hao phí lớn. Hiện nay ngành điện đang độc quyền, không có cạnh tranh, không có thị trường đúng nghĩa, kinh doanh ngành điện hiện đang khép kín nên không ai có thể biết được. Những cái này ở các nước được công khai rõ ràng.

Vậy theo ông, với tình trạng này, cần có giải pháp gì để người dân cảm thấy hài lòng kể cả khi điện tăng giá, thậm chí tăng cao?

Trước mắt, hiện nay vì chưa có thị trường điện cạnh tranh, đang còn độc quyền thì phải công khai, minh bạch cho dân biết. Ví dụ, ngành điện đã dùng bao nhiêu thủy điện, nhiệt điện, điện khí và các chi phí cụ thể. Thứ hai, cơ quan quản lý ngành điện không thể là bộ chủ quản, vì bộ chủ quản giống như cha mẹ, mà cha mẹ nào chẳng khen con. Về lâu dài, cần nhanh chóng thiết lập thị trường điện cạnh tranh, không chỉ phát điện cạnh tranh mà dẫn điện, dịch vụ cho các hộ tiêu dùng cũng phải cạnh tranh, có như vậy mới rõ ràng được.

Với ý kiến cho rằng nên kiến nghị Chính phủ thay đổi biểu giá điện theo hướng giảm, nhưng không biết thực tế chi phí, giá thành như thế nào thì khó để kiến nghị giảm hay tăng. Hiện nay lý lẽ của ngành điện vẫn rất vững chắc, rằng chúng tôi đang phải chi phí rất cao, đang lỗ. Cần phải làm rõ nếu lỗ là do đâu, nếu do trả lương cao, do thất thoát nhiều... thì ngành điện không thể bắt người tiêu dùng phải chịu những yếu kém của mình.

Trân trọng cảm ơn ông!