Nguyễn Minh Thảo, Phó Trưởng ban Môi trường kinh doanh và Năng lực cạnh tranh (Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương) – chuyên gia đã nhiều năm gắn bó và theo dõi sát việc thực hiện chủ trương cải thiện môi trường đầu tư kinh doanh.

Thưa bà, bà đánh giá gì về xếp hạng 90/189 nền kinh tế của Việt Nam trong Doing Business 2016?

Trong Doing Business 2016, WB đã ghi nhận sự cải thiện về môi trường kinh doanh của Việt Nam. Tuy chỉ tăng 3 bậc nhưng chúng ta đã có cải cách ở trên 5 lĩnh vực và được WB đánh giá cao. WB đánh giá rất cao Chỉ số tiếp cận điện năng, chúng ta “nhảy” được 22 bậc so với năm ngoái, thời gian giảm từ 115 giờ xuống 59 giờ. Đó có thể coi là nỗ lực của Bộ Công Thương, Tập đoàn Điện lực Việt Nam. Chỉ số tiếp cận tín dụng, chỉ số xử lý mất khả năng thanh toán, chỉ số khởi sự kinh doanh, chỉ số về nộp thuế cũng cải thiện. Phải lưu ý thêm, nhiều chỉ số này được ghi nhận song vẫn chưa tính tới các đổi mới của chính sách. Bởi thời điểm kết thúc điều tra của WB là 31-5-2015, trong khi các chính sách lại có hiệu lực sau thời điểm này hoặc đã có hiệu lực nhưng đến thời điểm đó vẫn chưa có kết quả rõ ràng, do đó sự cải thiện cũng chưa được ghi nhận hết. Ngoài ra, giữa chính sách và thực tiễn còn khoảng cách. Chính sách tốt, thực tiễn chưa đi theo đồng bộ khiến mức cải thiện dù được ghi nhận song không nhiều như mong đợi.

Một điều đáng lưu ý, Chỉ số cấp phép xây dựng của Việt Nam được WB xếp hạng rất tốt với vị trí thứ 12, hơn hẳn các chỉ số khác. Nhưng nhìn con số “đẹp” đó chúng ta đừng vội mừng, bởi vì riêng với chỉ số này, WB chỉ căn cứ vào các chính sách ban hành, không tính hết đến yếu tố thực thi. Trong khi DN ca thán rất nhiều về các thủ tục cấp phép xây dựng của Việt Nam.

Trong khu vực Đông Nam Á, Việt Nam cũng chỉ xếp thứ 5/11 quốc gia. Như vậy, dư địa để Việt Nam cải thiện môi trường đầu tư kinh doanh vẫn còn rất lớn, thưa bà?

Rõ ràng chúng ta đang đứng ở gần cuối bảng xếp hạng rồi, nên áp lực thay đổi phải nhiều hơn nữa. Chúng ta đã có hai Nghị quyết 19/NQ-CP năm 2014 và 2015, nhưng Nghị quyết 19 năm 2014 mới chỉ có sự vào cuộc của một số Bộ như Bộ Tài chính, Bộ Công Thương, Bộ Kế hoạch và Đầu tư, trong khi nhiều Bộ khác không coi đó là trọng tâm cần thực hiện. Sang năm 2015, các Bộ đã tích cực hơn trong thực hiện Nghị quyết 19, nhưng thời điểm điều tra của WB lại kết thúc vào 31-5 cho nên những thay đổi tích cực của các Bộ vẫn chưa được ghi nhận trong báo cáo năm nay.

Thực tế chúng ta còn rất nhiều dư địa để thay đổi và cải cách như chỉ số giao dịch thương mại qua biên giới. Thời gian tới, các bộ quản lý chuyên ngành cần tích cực phối hợp với ngành Hải quan để đơn giản hóa các thủ tục kiểm tra chuyên ngành bởi đây là điểm nghẽn dẫn tới thời gian thông quan dài, làm mất cơ hội của DN trong cạnh tranh quốc tế.

Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương đã nhiều lần phản ánh các địa phương khá thờ ơ trong thực hiện Nghị quyết 19. Đây cũng là một lý do khiến môi trường đầu tư kinh doanh chậm cải thiện, thưa bà?

Đây cũng là lý do. Một số bộ, ngành cải cách về chính sách khá tốt, nhưng địa phương chưa nhận thức được tầm quan trọng của việc cải thiện môi trường đầu tư, dẫn đến khoảng cách lớn giữa chính sách và thực thi. Một điểm đáng lưu ý, vì chỉ số này mang tính chất quốc gia nên dường như các địa phương không thấy rằng họ phải thay đổi để cạnh tranh với nhau như Chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh (PCI). Vì thế, nếu địa phương cải cách sẽ góp phần cải thiện chỉ số này. Nhưng do không có đánh giá, so sánh giữa các địa phương trong việc xếp hạng cải cách nên chưa tạo động lực cho các địa phương cải cách thủ tục hành chính, hỗ trợ DN cũng như chỉ đạo các đơn vị phối hợp thực hiện Nghị quyết 19.

Hai Nghị quyết 19 đã “hâm nóng” việc cải thiện môi trường đầu tư. Nhưng một số ý kiến lại lo ngại một lúc nào đó chủ trương này sẽ đi vào thoái trào. Bà có cho rằng đây là điều cần phải lưu ý?

Chúng tôi cũng thấy đây là điều cần chú ý. Cho nên nhiệm vụ của chúng ta là phải duy trì cao trào như vậy, động lực như vậy, nguồn cảm hứng như vậy. Không phải dừng lại đến đây mà phải tạo cảm hứng cho các bộ, ngành, địa phương tiếp tục thực hiện cải cách. Bởi vì khi DN phát triển, địa phương, đất nước mới phát triển được. Chúng ta không được phép dừng lại mà phải tiếp tục duy trì thực hiện trong thời gian tới đây. Bản thân Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương cũng vậy. Sắp tới chúng tôi sẽ đi sâu vào từng lĩnh vực cụ thể, từng địa phương cụ thể, nhân rộng các địa phương, mô hình tốt. Hiện nay, DN đang rất tin vào công cuộc cải cách môi trường đầu tư, cho nên nhất định chúng ta phải làm bằng được để không mất đi lòng tin của DN.

Bà có tin rằng trong Doing Business 2017 các chỉ số của Việt Nam sẽ cải thiện hơn năm nay?

Hiện chưa thể đưa ra được một nhận định cụ thể nào cho xếp hạng chung của chúng ta vì khi ta thay đổi, các quốc gia khác cũng thay đổi, thậm chí họ đã cải thiện môi trường đầu tư kinh doanh theo hướng tiếp cận của WB từ lâu rồi. Điển hình là Malaysia đã khá thành công với các cải cách đó. Vì thế chúng tôi không đưa ra được dự báo chung. Nhưng đi sâu vào từng chỉ số cụ thể, có thể thấy một số chỉ số sẽ cải thiện trong năm tới. Đó là chỉ số khởi sự kinh doanh, chỉ số bảo vệ nhà đầu tư…

Các chỉ số khác nếu không có sự vào cuộc của các bộ, ngành, địa phương thì chưa thể có sự thay đổi rõ rệt. Mặc dù thời gian qua, Bộ Tài chính, Bảo hiểm xã hội Việt Nam đã có nhiều cố gắng cải cách không ngừng nghỉ để giảm thời gian cho DN nhưng thực tế chưa được WB ghi nhận nhiều. Nói vậy để thấy cải cách này không dễ dàng được ghi nhận sự thay đổi, không dễ có hiệu quả ngay. Vì thế thời gian tới, song song với việc thay đổi chính sách, các bộ, ngành, địa phương cần quan tâm đến việc thực thi. Thực thi là điều rất quan trọng, quyết định việc môi trường đầu tư có cải thiện hay không bởi WB không chỉ ghi nhận sự thay đổi về mặt chính sách mà còn đo lường hiệu quả thực thi.

Xin cảm ơn bà!