Ông có ý kiến gì khi năng suất lao động Việt Nam bị đánh giá thấp hơn ngay cả với các nước trong khu vực?

Việt Nam được các tổ chức nhân lực thế giới đánh giá có nguồn lao động dồi dào, tuy nhiên, năng suất lao động lại thấp. Trong khu vực ASEAN, Việt Nam được đánh giá có năng suất lao động thấp chỉ vượt trội hơn một số nước như Lào, Campuchia. Để đủ sức cạnh tranh với các nước trên thế giới và khu vực, Việt Nam phải có năng suất lao động cao và có kỹ năng nghề.

Theo tôi, năng suất lao động của Việt Nam thấp hơn các nước có nhiều nguyên nhân. Thứ nhất, về đào tạo lao động, về mặt lý thuyết các trường của Việt Nam dạy khá tốt, tuy nhiên, vẫn chưa cập nhật được kỹ năng và chương trình hiện đại của các nước trong khu vực và thế giới để giảng dạy. Sau khi ra trường, người học lại không có cơ hội thực hành những kiến thức đã được học trong nhà trường. Do vậy, tình trạng sinh viên ra trường làm trái ngành trái nghề là phổ biến ở Việt Nam.

Thứ hai, người lao động Việt Nam nhỏ bé, khéo tay phù hợp với những công việc nhẹ nhàng. Đối với những công việc nặng nhọc ở các công trình lớn, môi trường độc hại không đáp ứng được yêu cầu. Vì vậy, hiện nước ta đang có chương trình nâng cao thể lực và tầm vóc của người Việt Nam.

Thứ ba, văn hóa nghề nghiệp lao động của Việt Nam thấp. Nhiều sinh viên ra trường không gắn bó với nghề nên có thái độ làm việc không nghiêm túc với nghề. Nhiều người lao động không hiểu thế nào là văn hóa doanh nghiệp, trong khi đó, các doanh nghiệp nước ngoài rất coi trọng vấn đề này. Ngoài ra, những kỹ năng làm việc theo nhóm, làm chủ thời gian… hầu hết người lao động Việt Nam không có.

Ngoài ra, ngoại ngữ của người lao động Việt Nam yếu, trong khi đó, các tài liệu kỹ thuật đều bằng tiếng nước ngoài nên lao động Việt thường gặp khó khăn trong việc sử dụng và làm chủ công nghệ hiện đại.

Việc đào tạo nghề trong các trường nghề, trung tâm đào tạo việc làm… có vai trò như thế nào trong việc nâng cao năng suất lao của người lao động, thưa ông?

Tại Nghị quyết số 29-NQ/TW Hội nghị Trung ương 8 khóa XI về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục đã bắt đầu xác định việc đào tạo nguồn nhân lực. Từ năm học 2007-2008, Đảng và Nhà nước đã có cuộc vận động “đào tạo những ngành nghề xã hội cần và không đào tạo những gì nhà trường có” và cuộc vận động này nói không với đào tạo không đảm bảo chất lượng. Từ đó cho đến nay, các trường đã có sự chuyển biến trong việc đào tạo các ngành nghề cho xã hội. Tuy nhiên, vẫn còn một số người làm công tác đào tạo có tư tưởng đào tạo thì cứ đào tạo, sử dụng thì cứ sử dụng. Trong khi đó, giữa đào tạo và sử dụng có mối quan hệ chặt chẽ, đào tạo tốt đầu ra sẽ tốt và ngược lại.

Hiện nay, các trường của Việt Nam phát triển rất lớn, tuy nhiên, về chất lượng đào tạo vẫn còn hạn chế. Nếu trong thời đại cạnh tranh và cơ chế hội nhập các trường không có hướng đào tạo đúng đắn thì sản phẩm của các trường sẽ không được xã hội và doanh nghiệp công nhận. Vì vậy, các trường phải thay đổi phương thức đào tạo và chương trình đào tạo.

Có định hướng trong đào tạo là đúng tuy nhiên do tác động của cơ chế thị trường và do nhận thức của các nhà đào tạo, nhiều trường còn đào tạo chạy theo nhu cầu của người học. Để tránh tình trạng này, hàng năm cần làm cuộc điều tra để xác định rõ những ngành nghề gì xã hội đang cần từ đó mở rộng hướng đào tạo.

Các trường nghề có vai trò rất lớn trong đào tạo nguồn nhân lực. Tuy nhiên, hiện vẫn còn bất hợp lý về cơ cấu ngành nghề, độ tuổi, trình độ. Hiện tỷ lệ sinh viên tốt nghiệp đại học, trung cấp, công nhân kỹ thuật không chênh lệch nhiều vì vậy dẫn đến tình trạng thừa thầy thiếu thợ, nhưng thực ra vẫn có những nơi thiếu cả thầy cả thợ.

Các trường đào tạo nghề có vai trò rất quan trọng trong thời đại công nghiệp hóa. Hiện nhiều doanh nghiệp rất cần lao động có tay nghề. Tuy nhiên, do nhận thức của người Việt Nam luôn muốn làm thầy, nhiều gia đình không cho con học nghề trong các trường nghề. Trong khi đó, đa số doanh nghiệp, cơ quan Nhà nước đều tuyển những lao động có trình độ đại học. Do vậy, để xin việc trong các cơ quan Nhà nước, doanh nghiệp… nhiều học sinh đã phải cố gắng để vào học đại học.

Theo ông, giữa tiền lương và năng suất lao động có mối quan hệ như thế nào và việc tăng lương có tương ứng với việc tăng năng suất lao động không?

Giữa tiền lương và năng suất lao động có mối quan hệ gắn bó với nhau, nếu người lao động đi làm lương thấp một thời sau họ sẽ nghỉ việc. Tôi nghĩ rằng, tiền lương và năng suất lao động có chiều hướng tỷ lệ thuận, tăng năng suất lao động thì phải tăng lương và ngược lại.

Tuy nhiên, để tăng năng suất lao động còn phụ thuộc vào nhiều yếu tố như công nghệ, đời sống tinh thần của người lao động… Để có năng suất lao động cao cần phải có công nghệ hiện đại. Doanh nghiệp đã có đội ngũ công nhân tốt nhưng công nghệ sản xuất lạc hậu sẽ không tạo ra năng suất lao động tốt.

Nếu không cải thiện năng suất lao động của Việt Nam hệ quả sẽ như thế nào, thưa ông?

Nếu năng suất lao động Việt Nam không nâng cao được thì Việt Nam sẽ thiệt thòi khi hội nhập cộng đồng kinh tế các nước ASEAN. Khi lao động các nước trong khu vực ASEAN tự do dịch chuyển, lao động của Việt Nam sẽ bị thua ngay chính trên sân nhà. Năng suất lao động thấp dẫn đến sản xuất bị trì trệ, doanh nghiệp sẽ thua lỗ và phải giảm nhân công. Như vậy, việc đóng thuế của doanh nghiệp sẽ thấp và việc sản xuất của cải cho xã hội sẽ giảm đi.

Đồng thời, lao động Việt Nam cũng không thể dịch chuyển sang các nước để làm việc. Như vậy, Nhà nước, doanh nghiệp Việt Nam sẽ bị thiệt thòi. Để nâng cao năng suất lao động, Việt Nam cần chuẩn bị các khâu nâng cao năng lực, kỹ năng nghề nghiệp, ngoại ngữ… cho người lao động.