Quang cảnh hội thảo.

Số liệu về tỷ trọng của thuế TTĐB trong tổng thu ngân sách nhà nước (NSNN) trong một số năm gần đây cho thấy tỷ trọng thuế TTĐB trên tổng thu ngân sách tăng theo thời gian.

Theo bà Nguyễn Thị Cúc, Chủ tịch Hội Tư vấn thuế Việt Nam, năm 2018, thuế TTĐB chiếm 9,95% (tương đương 124.181 nghìn tỷ đồng/995.139 nghìn tỷ đồng), năm 2019 chiếm 10,7%, năm 2020 chiếm 11,50%, năm 2021 giảm còn 9,94% nhưng năm 2022 tỷ trọng thuế TTĐB lại tăng tới 12,4% trong tổng thu ngân sách (tương đương 130.236 nghìn tỷ đồng/1.053.960 nghìn tỷ đồng).

Số liệu về số thu về thuế TTĐB đối với bia, rượu trong tổng thu thuế TTĐB cũng cho thấy số thu thuế TTĐB với bia chiếm số lượng lớn. Đơn cử, năm 2018, số thuế TTĐB đối với bia là 38,46 nghìn tỷ đồng, rượu là 2,23 nghìn tỷ đồng trong tổng số thu ngân sách thuế TTĐB là 124,181 nghìn tỷ đồng. Năm 2022, con số đó lần lượt là 55,306 nghìn tỷ đồng và 1,12 nghìn tỷ đồng trên tổng số 130,236 nghìn tỷ đồng.

Tính từ khi có luật thuế TTĐB năm 1990 đến nay, chính sách thuế TTĐB đối với sản phẩm có cồn đã được thay đổi 12 lần.

Thông tin về những thay đổi trong chính sách thuế TTĐB đối với rượu bia qua từng giai đoạn lịch sử tại Việt Nam, bà Nguyễn Thị Cúc cho biết, tại Luật thuế TTĐB đầu tiên (năm 1990), rượu trên 40 độ có thuế suất 65%, rượu từ 30-40 độ là 60% và rượu dưới 30 độ là 55%. Tất cả các loại bia tươi, hơi, chai, hộp… có thuế suất chung với là 50%

Đáng chú ý, tại Luật thuế TTĐB số 21-L/CTN năm 1993, rượu trên 40 độ có thuế suất lên tới 90%, rượu từ 30-40 độ là 75%, rượu dưới 30 độ, rượu hoa quả là 25%, rượu thuốc là 15%. Trong khi đó, bia các loại áp dụng chung mức thuế suất 90%, riêng bia hộp là 75%. Các mức thuế suất này được giữ nguyên tại Luật thuế TTĐB số 43L/CTN năm 1995.

Tại Luật thuế TTĐB năm 1998, Luật thuế TTĐB năm 2003, Luật thuế TTĐB năm 2005 mức thuế suất giảm xuống. Tới Luật thuế TTĐB năm 2008, Luật thuế TTĐB năm 2016 thì rượu từ 20 độ trở lên có cùng thuế suất với bia và áp dụng theo lộ trình.

Đơn cử, tại Luật thuế TTĐB năm 2016, rượu từ 20 độ trở lên năm 2016 có thuế suất là 55%; năm 2017 là 60%; từ 2018 đến nay 65%. Đới với rượu dưới 20 độ, năm 2016 đến 2017 thuế suất là 30%; từ năm 2018 đến nay là 35%. Đối với bia, thuế suất năm 2016 là 55 %; năm 2017 là 60% và từ năm 2018 đến nay là 65%.

Tính từ khi Luật thuế TTĐB đầu tiên năm 1990 đến nay, qua 34 năm thực hiện, thuế TTĐB đối với sản phẩm rượu, bia có nhiều thay đổi nhiều nhất về tiêu thức nồng độ cồn, về chủng loại sản phẩm rượu (hoa quả, rượu thuốc); về chủng loại sản phẩm bia tươi, bia hơi, bia hộp, bia chai…

Chuyên gia Nguyễn Thị Cúc kiến nghị, trong tiến trình nghiên cứu hoàn thiện hệ thống chính sách thuế, cải cách thể chế và quản lý thuế cần thực hiện song hành, hài hòa giữa thực hiện theo thông lệ quốc tế và điều kiện cụ thể của Việt Nam.

Chia sẻ về kinh nghiệm quốc tế về thuế TTĐB, bà Đinh Thị Quỳnh Vân, Tổng giám đốc Công ty PwC Việt Nam cho biết, các cơ cấu thuế TTĐB trên thế giới gồm 3 loại: cơ cấu thuế theo tỷ lệ phần trăm (thuế được xác định theo tỉ lệ % trên giá tính thuế); cơ cấu thuế tuyệt đối (mức thuế cố định tính trên đơn vị hàng hóa); cơ cấu thuế hỗn hợp (kết hợp giữa thuế tính theo tỷ lệ phần trăm và thuế tuyệt đối).

Theo Tổ chức WHO, hệ thống thuế tuyệt đối (tuyệt đối theo thể tích và tuyệt đối theo nồng độ cồn) là hệ thống hiệu quả nhất, vì hệ thống thuế tuyệt đối thể hiện tương quan giữa mức độ cồn trong sản phẩm với số thuế phải nộp. Hệ thống thuế tuyệt đối được áp dụng phổ biết nhất, thể hiện ở chỗ thuế tuyệt đối với đồ uống có cồn từ lâu đã được coi là một hướng cải cách chính sách tốt nhằm tạo điều kiện cho các cộng đồng kinh tế vận hành tốt hơn. Bên cạnh đó, Liên minh EU yêu cầu các quốc gia thành viên tuân thủ và đảm bảo hệ thống luật nội địa sẽ đánh thuế đồ uống có cồn theo hệ thống thuế tuyệt đối.

Thông tin về xu hướng dịch chuyển cơ cấu thuế TTĐB tại một số nước khu vực Đông Nam Á, bà Vân cho biết, Thái Lan áp dụng thuế tuyệt đối trên toàn bộ sản phẩm đồ uống có cồn trên thị trường (trước đó vẫn áp thuế theo tỷ lệ phần trăm cho một số sản phẩm). Tương tự như Philippines, Thái Lan đã cải cách hệ thống thuế để loại bỏ tác động của giá sản phẩm đến số thuế phải nộp. Trong năm 2024, Thái Lan sẽ giảm thuế TTBĐ trên sản phẩm rượu để thúc đẩy du lịch và thị trường rượu mạnh (thuế TTĐB đối với sản phẩm rượu giảm từ 10% xuống 5% và với rượu mạnh giảm từ 10% xuống 0%).

Đối với Việt Nam, bà Đinh Thị Quỳnh Vân cho rằng, việc chuyển đổi từ tương đối sang tuyệt đối ngay sẽ phức tạp và gây xáo trộn, do đó, nên dịch chuyển dần từ tương đối sang hỗn hợp trước khi tiến đến hệ thống thuế tuyệt đối.

Theo TS. Nguyễn Minh Thảo, Trưởng ban, Ban Nghiên cứu Môi trường kinh doanh và Năng lực cạnh tranh, CIEM, quá trình xây dựng, điều chỉnh chính sách thuế, trong đó có thuế TTĐB đối với đồ uống có cồn, cần đảm bảo cơ quan soạn thảo thực hiện nghiên cứu, đánh giá tác động toàn diện về kinh tế - xã hội; dựa trên các căn cứ khoa học và thực tiễn; tham vấn ý kiến rộng rãi, nhất là các đối tượng chịu tác động bởi chính sách; tạo đồng thuận về chính sách.

Cùng với đó, cần kết hợp với các biện pháp khác, các chính sách liên quan tới đồ uống có cồn (ví dụ như Luật Phòng, chống tác hại của rượu, bia; Nghị định số 100/2019/NĐ-CP về quy định xử phạt vi phạm hành chính lĩnh vực giao thông đường bộ và đường sắt;…). Đồng thời, cần tuyên truyền về việc lạm dụng đồ uống có cồn cũng như cần có sự giám sát, kiểm tra quá trình thực thi.