Là một trong số ít chuyên gia kinh tế “chỉ mặt điểm tên” vấn đề này là “bẫy” giá trị gia tăng, ông Phạm Minh Đức, chuyên gia kinh tế cao cấp, Ngân hàng Thế giới khẳng định, nêu chính xác tên gọi một vấn đề cũng là một điều quan trọng, bởi từ đó mới xác định được rõ ràng thực trạng và tìm giải pháp thích hợp.

Ông Phạm Minh Đức: Với 12 nước thành viên, trong đó có những nền kinh tế hàng đầu thế giới như Mỹ và Nhật Bản, TPP có quy mô kinh tế tương đương 28.000 tỷ USD, chiếm khoảng 36% tổng GDP toàn cầu, đóng góp hơn ¼ thương mại toàn cầu. TPP bao trùm không chỉ các vấn đề liên quan đến thương mại và đầu tư mà còn có các vấn đề thể chế xuyên suốt và có thể trở thành mô hình quản trị thương mại toàn cầu thế kỷ 21.

Tuy nhiên, Việt Nam tham gia vào phần giá trị thấp của chuỗi giá trị toàn cầu. Có thể thấy 70% số DN là gia công cắt may. Quy tắc xuất xứ tạo cơ hội tái cấu trúc ngành theo hướng tăng cường kết nối thượng nguồn cung ứng và thúc đẩy giá trị gia tăng của sản xuất, nhưng trên thực tế, Việt Nam phải nhập trên 50% nguyên liệu đầu vào từ Trung Quốc, quốc gia không nằm trong khối các nước tham gia TPP. Liệu Việt Nam có thể tận dụng cơ hội của TPP? Tận dụng được cơ hội, Việt Nam mới có thể thoát khỏi “bẫy” giá trị gia tăng thấp đã tồn tại trong nhiều năm qua.

Hiện trạng này chúng ta đã biết từ nhiều năm nay, nhưng chưa nhiều người gọi đích danh vấn đề ra như vậy?

Bẫy đấy Việt Nam đã và đang mắc phải trong nhiều năm. Điều này cho thấy mức độ thu lợi của DN cũng như nền kinh tế trong hoạt động XNK có hạn vì Việt Nam chỉ tham gia vào phần thấp của chuỗi giá trị, tức là chỉ tham gia vào công đoạn gia công thôi, hay nói cách khác, mình chỉ làm được thế thôi. Một bộ complê có giá bán khoảng 500 USD nhưng thực chất phần giá trị gia tăng của người gia công chỉ chiếm một tỷ lệ nhỏ, vài USD.

Thực trạng này đã tồn tại nhiều năm rồi, chỉ là tên gọi thôi. Có nhiều người gọi đó là “bẫy” gia công còn tôi thích gọi đó là “bẫy” giá trị gia tăng thấp. Câu chuyện là ta đã rơi vào “bẫy” rồi, nhưng điều quan trọng hơn là cần cảnh báo đến “bẫy” thu thập trung bình là bẫy có thể xảy ra trong tương lai nếu chúng ta không thoát được “bẫy” giá trị gia tăng thấp.

Ta đang rơi vào bẫy rồi nhưng vì sao ít được nghe cụm từ đó từ các chuyên gia kinh tế?

Cũng có thể có nhiều chuyên gia nói đến nhưng quan sát một cách kỹ lưỡng hơn và đề cập một cách đầy đủ thì có thể chưa. Một thuật ngữ cũng là một điều quan trọng, đặc biệt với truyền thông, bởi giới truyền thông sẽ mang thông điệp đến các nhà hoạch định chính sách, đến với DN, cộng đồng xã hội để mình biết được thách thức, từ đấy vượt qua được thách thức, làm sao nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia.

Vậy khả năng thoát bẫy và khả năng mắc kẹt trong bẫy của Việt Nam như thế nào, thưa ông?

Khó có thể nói được vì điều này còn lệ thuộc vào bước đi và sự tích cực của toàn bộ các bên liên quan mà trước hết là Chính phủ. Theo tôi, không chỉ là Chính phủ chung chung mà là nhiều cơ quan của Chính phủ, nhiều ngành và DN. Chúng ta cần một nỗ lực chung để vượt qua thách thức đó. Nhiều nước đã làm được như Nhật Bản, Hàn Quốc...

Chúng ta nên học tập kinh nghiệm của họ chứ, thưa ông?

Với Nhật Bản, chỉ sau một thập kỷ, quốc gia này đã từ một quốc gia có thu nhập thấp thành một quốc gia có thu nhập cao, tức là họ không bị mắc “bẫy” thu nhập trung bình. Trên thế giới có đến 80-90% quốc gia mắc vào “bẫy” thu nhập trung bình, Việt Nam chưa phải đang ở trong giai đoạn mắc vào “bẫy” nhưng rất có thể bởi rất ít quốc gia thoát “bẫy” thu nhập trung bình.

Cơ hội Việt Nam có thoát “bẫy” hay không còn phụ thuộc vào nhiều yếu tố nhưng một trong những dự báo liệu Việt Nam có thoát “bẫy” hay không chúng ta có thể tham khảo khuyến nghị của Ngân hàng Thế giới trong Báo cáo Việt Nam 2035. Theo đó, Việt Nam phải đạt tốc độ tăng trưởng cao, liên tục trong 20 năm tới với mức tăng thu nhập bình quân đầu người hằng năm khoảng 7%, tăng trưởng GDP hằng năm là 8%, để đến năm 2035 Việt Nam có thể đạt mức thu nhập bình quân đầu người từ 15.000-18.000 USD.

Xin cảm ơn ông!