Trung Quốc chiếm khoảng 90% thị phần đất hiếm toàn cầu

Bộ Thương Mại Trung Quốc thông báo: “Nhằm bảo vệ an ninh và quyền lợi quốc gia, từ đầu tháng 8/2023, những lô galli và germani xuất khẩu cần phải có giấy phép của Nhà nước và thông báo rõ điểm đến sau cùng và mục đích sử dụng”.

Galli và germani không thuộc dòng 17 kim loại hiếm mà là những sản phẩm phụ từ quá trình tinh chế các kim loại khác như kẽm, nhôm nhưng lại là những hợp chất thiết yếu để sản xuất chất bán dẫn. Galli được dùng để sản xuất chip có độ truyền dẫn cao rất cần để chế tạo vệ tinh. Còn hợp chất germani là vật liệu không thể thiếu để chế tạo ống kính camera hồng ngoại hay sợi cáp quang. Thế giới phụ thuộc đến 60% vào galli của Trung Quốc và 80% vào chất germani.

Các biện pháp Bắc Kinh vừa đưa ra bắt nguồn từ những diễn tiến từ năm 2018, nghĩa là từ khi quan hệ chính trị, thương mại giữa Mỹ với Trung Quốc bắt đầu xấu đi. Đây chỉ là một hiệp mới trong cuộc đọ sức đó mà thôi. Trung Quốc đã nhiều lần dọa sử dụng con bài kim loại hiếm, nhưng lần này thì không còn là một lời hù dọa suông mà đã đe dọa trở thành sự thực.

Giới quan sát đều xem đây mới chỉ là “khúc dạo đầu” trong chiến lược phản công của Bắc Kinh trong cuộc chiến công nghệ. Nếu quan hệ Washington-Bắc Kinh không được cải thiện, nhiều khả năng Trung Quốc sẽ mở rộng danh sách các sản phẩm cấm xuất khẩu. Hệ quả kèm theo là hàng loạt các mảng công nghiệp liên quan đến những lĩnh vực như quốc phòng, năng lượng sẽ gặp khó khăn khi mất các nguồn cung cấp nguyên liệu.

Năm 2010, Bắc Kinh đã sử dụng con bài đất hiếm để trừng phạt Nhật Bản thách thức chủ quyền lãnh thổ của Trung Quốc và từ đó không chỉ có Tokyo mà cả từ Mỹ đến EU đều tìm cách giảm bớt lệ thuộc vào một nhà cung cấp là Trung Quốc. Vốn lệ thuộc đến 60% vào đất hiếm Trung Quốc, Nhật Bản đẩy mạnh các hoạt động khai thác đất hiếm dưới lòng biển. Tài liệu về Chiến lược An ninh Quốc gia Nhật Bản công bố tháng 12/2022 nêu lên khả năng “tự chủ” trong lĩnh vực này vào năm 2030.

Về phía Mỹ, từ năm 2015-2016, Washington đã hạn chế các dự án đầu tư của Trung Quốc vào Mỹ, đồng thời cho mở lại các khu vực khai thác quặng mỏ. Tại Pháp, từ năm 2012, Paris đã chủ trương làm “sống lại” ngành công nghiệp khai thác khoáng sản. Năm 2015, ở cương vị Bộ trưởng Kinh tế, ông Emmanuel Macron từng khẳng định ở thế kỷ XXI hoàn toàn có thể “dung hòa các hoạt động khai thác quặng mỏ với những chuẩn mực về môi trường và với những đòi hỏi về mặt y tế, xã hội”. Tháng 11/2021, công bố kế hoạch đầu tư 30 tỷ Euro trong chương trình France 2030 cho phép đối mặt với những thách thức kinh tế trong tương lai, Tổng thống Macron đặc biệt chú trọng đến hoạt động “thám hiểm lòng đại dương, nơi cất giấu một số kim loại hiếm chìa khóa mở ra những phát minh mới cho tương lai”.

Dù vậy từ 12 năm nay, thị trường đất hiếm thế giới vẫn không thay đổi. Trung Quốc vẫn chiếm thế gần như độc quyền. Trước mắt có thể thay thế các chất galli và germani bằng những nguyên liệu khác nhưng sẽ không có hiệu quả bằng vì chất lượng không được như galli hay germani. Hơn nữa không một nhà sản xuất nào có thể thay thế được Trung Quốc. Từ 10 năm nay, Trung Quốc chiếm 90% thị phần toàn cầu. Trong ngắn hạn, không thể thay thế Trung Quốc.

Với động thái phong tỏa đất hiếm, Trung Quốc sẽ biến cuộc chiến thương mại thành chiến tranh công nghệ với Mỹ. Đó là lằn rănh đỏ Bắc Kinh không dám vượt qua. Đất hiếm là một loại “vũ khí răn đe”.