Với mức giá cao hơn đáng kể, liệu việc rút ví chi cho dầu tổng hợp có xứng đáng hay không?

Đối với nhiều người sử dụng xe, trước mỗi lần thay dầu, có lẽ một trong những câu hỏi thường xuyên được đặt ra nhất chính là bí ẩn đằng sau các loại dầu được dán mác “tổng hợp” và những khác biệt mà các loại dầu này mang lại so với những dòng truyền thống – vốn đã rất thông dụng nhiều năm qua. Liệu những lợi thế của dầu tổng hợp có đáng với số tiền mà chúng ta phải bỏ ra thêm (khá nhiều) cho chúng hay không?

Những khác biệt của dầu tổng hợp với dầu gốc khoáng

Dầu tổng hợp thực tế không phải món gì quá mới mẻ với thế giới xe. Ngay từ năm 1920, những sản phẩm đầu tiên thuộc nhóm này đã bắt đầu có mặt trên thị trường. Tới thế chiến thứ II, việc quân đồng minh chặn đứng các nguồn dầu của Đức quốc xã đã khiến công nghệ dầu tổng hợp của quốc gia này tiến vào giao đoạn phát triển vượt bậc. Tới những năm 1950 và 1960, sự phát triển nhanh chóng của máy bay đã càng đặt ra nhu cầu lớn về những loại dầu có đặc tính vượt trội - thứ mà dầu gốc khoáng không thể có được. Tới 1970, khi cuộc khủng hoảng năng lượng xảy ra, Mobil1 đã tranh thủ thời cơ giới thiệu các sản phẩm dầu tổng hợp với hứa hẹn giúp xe hơi tiết kiệm năng lượng ra thị trường. Ngày nay, cùng với những dòng xe có hiệu năng vào hàng "khủng" hoặc các loại động cơ nhỏ với mục tiêu tối ưu hiệu suất vận hành (hoặc thậm chí là bổ sung tăng áp), nhu cầu về các loại hoá chất bôi trơn với hiệu quả vượt trội và những thuộc tính nhất định phải có càng trở nên cấp thiết hơn. Điều này khiến cho các công nghệ về dầu tổng hợp cũng ngày càng phát triển với tốc độ nhanh chóng.

Để hiểu được những ích lợi của dầu tổng hợp, chúng ta trước hết hãy cùng xem xét những khác biệt của nó so với dầu khoáng – vốn khai thác từ các nguồn hoá thạch. Loại dầu này được lấy lên từ lòng đất và được tinh lọc qua nhiều bước để loại bỏ các tạp chất. Sau đó, nó được trộn lẫn với nhiều hoá chất khác (phụ gia) trước khi có mặt trên các quầy bán lẻ dành cho người dùng. Tuy nhiên, một thực tế được các chuyên gia công nhận là không thể có cách tuyệt đối nào có thể loại bỏ hết các chất không tan như paraffin, sáp, silicon, đất… những tạp chất có nguồn gốc từ tự nhiên. Ở một số điều kiện nhất định, những tạp chất này sẽ tạo thành cặn đóng trong động cơ.

Trái với dầu gốc khoáng có nguồn gốc từ lòng đất qua tinh chế, dầu tổng hợp toàn phần được "chế tạo" từ phòng thí nghiệm.

Ngược lại, dầu tổng hợp hoàn toàn được “sản xuất” ra từ bàn tay con người và thường có nguồn gốc từ khí ga tự nhiên và cồn. Nói cách khác, chúng “sạch sẽ” ngay từ đầu và không hề chứa các tạp chất ngoài mong đợi của nhà sản xuất. Bên cạnh đó, do được tạo ra từ phòng thí nghiệm, các nhà sản xuất có thể "cân, đo, đong, đếm" để tạo ra loại dầu với phục vụ các nhu cầu nhất định (dầu máy, dầu hộp số, dầu trợ lực...) với độ chính xác và hiệu quả cao nhất. Sự đồng nhất về phân tử sẽ làm giảm đáng kể ma sát khi chúng va chạm với nhau và hạn chế nhiệt sinh ra. Chúng cũng ổn định về trạng thái hơn nhiều so với dầu gốc khoáng ở nhiều nhiệt độ khác nhau. Nói cách khác, dầu tổng hợp không bị loãng ra quá mức khi bị nóng hoặc đông đặc lại khi nhiệt độ xuống thấp. Theo giáo sư George Zhang – giám đốc phòng nghiên cứu và phát triển của Valvoline (Lexington, Kentucky) cho biết: “Các loại dầu tốt hơn, ví dụ như dầu tổng hợp, thường có chỉ số nhớt cao hơn. Ngoài ra, sự thay đổi độ nhớt theo nhiệt độ sẽ được hạn chế đáng kể - một đặc tính đáng giá cho việc sử dụng trong động cơ”. Việc duy trì được độ nhớt và hạn chế bay hơi phân tử sẽ tránh tình trạng va chạm trực tiếp kim loại khi động cơ vận hành - giảm thiểu hao mòn. Ngoài ra, việc được bôi trơn tốt cũng giúp động cơ khởi động dễ dàng hơn, hạn chế tối đa hiện tượng hao mòn chi tiết máy (vốn thường bị nặng nhất trong giai đoạn đề nổ) và giảm tải cho ắc quy. Cuối cùng, dầu có chất lượng tốt cũng sẽ cho phép các nhà sản xuất giảm thể tích của chúng trong động cơ - động thái cho phép giảm trọng lượng xe, tiết kiệm chi phí và bảo vệ môi trường.

Bên cạnh dầu tổng hợp toàn phần mà chúng ta thường thấy (Fully Synthetic), một số nhà sản xuất cũng cung cấp dầu bán tổng hợp (Semi-Synthetic hay Synthetic Blend). Với công thức gồm không quá 30% dầu tổng hợp toàn phần và mức giá rẻ hơn, loại dầu này dĩ nhiên không có khả năng bảo vệ động cơ tốt như dầu tổng hợp toàn phần nhưng lại rất phù hợp về tỉ lệ giá/hiệu quả đem lại cho nhiều người dùng. Nói cách khác, nó đem lại một số đặc tính của dầu tổng hợp toàn phần trong khi giúp người dùng "né" được mức giá cao. Nhìn chung, xét trong thị trường dầu hiện tại, câu chuyện “tiền nào của nấy” vẫn luôn luôn đúng.

Những ích lợi của dầu tổng hợp

Một trong những ích lợi lớn nhất của dầu tổng hợp đến từ sự ổn định của các phân tử. Do là hỗn hợp của nhiều tạp chất, dầu gốc khoáng thường cấu thành từ các phân tử có chiều dài khác biệt bao gồm các chuỗi hydrocarbon nhỏ, vừa và dài – khác với dầu tổng hợp chỉ có các phân tử với kích thước vừa. Như thế, các phân tử hydrocarbon ngắn với trọng lượng nhẹ thường cháy khi bị nóng khiến dầu trở nên đặc lại sau một thời gian nằm trong động cơ (có thể dẫn tới tắc ống dẫn dầu hoặc giảm lượng dầu "bay hơi" - điều rất quan trọng với các động cơ có hệ thống tăng áp). Với dầu tổng hợp, bên cạnh việc chịu nhiệt độ tốt hơn so với dầu gốc khoáng truyền thống, chúng cũng tải nhiệt đi tốt hơn và ít bị bay hơi – giúp động cơ vận hành mát mẻ và bền bỉ hơn.

Dù có giá đắt hơn, dầu tổng hợp lại có chu kì sử dụng dài hơn từ 3-4 lần so với dầu gốc khoáng - chưa kể tới những ích lợi khác trong suốt thời gian đó.

Thực tế, cũng chính vì việc ít bị biến chất do ôxy hoá và xuống cấp, dầu tổng hợp có thể được sử dụng dài hơi hơn nhiều so với dầu gốc khoáng – vốn xuống cấp khá nhanh. Điều này đồng nghĩa với việc người dùng có thể thay thế chúng sau mỗi 16.000 - 25.000 km – tức là gấp từ 3 đến 4 lần chu kì của dầu gốc khoáng truyền thống. Đây là một lợi điểm rất lớn khi bạn tính đến tính tiện dụng và vai trò của yếu tố này trong các chuyến hành trình dài cũng như sự an toàn đối với môi trường tự nhiên. Ở khía cạnh này, mức giá cao hơn so với dầu gốc khoáng sẽ là hoàn toàn hợp lý – nếu không muốn nói là vẫn rẻ. Đáng chú ý, một số công ty dầu ngày nay thậm chí có thể quảng cáo chu kì thay sản phẩm của họ lên tới 40.000km nhưng theo các chuyên gia về dầu, đây là mức không nên tuân theo.

Tiết kiệm nhiên liệu với dầu tổng hợp?

Một trong những lý do thường xuyên được các “fan” của dầu tổng hợp tung hô chính là khả năng giúp tiết kiệm nhiên liệu. Trên thực tế, điều này cũng được nhiều chuyên gia về dầu công nhận nhưng mức chênh lệch là không đáng kể - thường chỉ từ 2-3% và đôi khi là cả do những yếu tố khác chứ không hẳn là từ nguồn gốc của dầu.

Bên cạnh chu kì thay dài, dầu tổng hợp cũng đem lại nhiều lợi ích thấy rõ khác!

Theo Pete Misangyi – giám đốc bộ phận xăng dầu và chất bôi trơn của Ford, các chuyên gia của hãng gần đây đã quyết định chuyển qua sử dụng mặc định dầu 5W-20 với trọng lượng nhẹ hơn để giúp xe tiết kiệm nhiên liệu. Dầu nhẹ sẽ cho phép việc bơm chúng đi dễ dàng hơn – đồng nghĩa với việc tiết kiệm năng lượng vận hành máy bơm. Thậm chí, Ford cũng sử dụng bơm dầu biến thiên cho phép lưu chuyển ít dầu hơn khi động cơ vận hành ở công suất thấp. Cùng với một số cải tiến khác, hãng xe Mỹ giờ đây đã khuyến cáo người dùng thay dầu ở ngưỡng lên tới 16.000 km nhằm giảm chi phí bảo dưỡng và tiết kiệm thời gian hơn.

Giải mã những bí ẩn về dầu máy

Dĩ nhiên, dầu tổng hợp luôn có mức giá cao hơn đáng kể (đối với loại toàn phần). Tuy nhiên, khi chu kì thay thế tăng lên, động cơ được bảo vệ tốt hơn và những cải thiện về nhiên liệu tiêu thụ sẽ khiến mức chi phí bỏ thêm trở nên “đáng tiền”. Trước nhiều ý kiến trái chiều về những tác động tiêu cực của dầu tổng hợp, phần lớn các chuyên gia đều không đồng ý với những nhận định như một chiếc xe sử dụng dầu gốc khoáng quá lâu hay xe cũ, xe với số km đã đi lớn… đều không nên chuyển qua dầu gốc khoáng. Như thế, tất cả các loại xe hơi ngày nay đều có thể hưởng lợi ích từ dầu tổng hợp - bất kể là loại xe cũ, mới, xe phổ thông hay xe hiệu năng cao, đắt tiền.

Những trục trặc với dầu tổng hợp chỉ là dĩ vãng của 20-30 năm trước.

Theo giáo sư Zhang, từ nhiều thập kỉ trước, các nhà sản xuất thực tế khi sáng chế các công thức cho sản phẩm của mình đã không chú ý tới các loại gioăng bên trong hệ thống máy của xe – điều khiến cho chúng bị khô cứng hoặc nứt nẻ khi người dùng chuyển qua sử dụng dầu tổng hợp. Đây cũng là nguyên nhân khiến một số lời đồn đại về tác hại của dầu tổng hợp đối với gioăng được đưa ra. Tuy nhiên, ông cũng cho biết đó là vấn đề của 20-30 năm trước và giờ đây không còn là chuyện đáng ngại. Đây là điều cũng được Misangyi đồng thuận. Nói cách khác, với những loại dầu tổng hợp hiện đại, người dùng sẽ không gặp bất cứ rắc rối nào – kể cả trên các dòng xe cũ. Thậm chí, bạn cũng có thể đổi qua lại giữa hai loại dầu này theo ý muốn bởi chúng hoàn toàn tương thích với nhau - mà không cần súc rửa hay làm bất cứ thao tác vệ sinh nào khác.

Những khác biệt trong chính các loại dầu tổng hợp

Như đã đề cập ở phần trên, thực tế các loại dầu tổng hợp không phải đều được sản xuất giống nhau. Thực tế, trong khi nhiều loại đúng là được tổng hợp từ phòng thí nghiệm, nhiều loại khác lại… xuất xứ từ dầu thô nhưng vẫn được dán mác “tổng hợp” – bất chấp việc sinh ra từ gốc hoá thạch như dầu khoáng thông thường. Vậy làm thế nào để bạn nhận biết chúng.

Dầu tổng hợp vẫn có thể bắt nguồn từ gốc khoáng - nhưng những khác biệt trong tinh chế lại đóng vai trò quyết định.

Nếu quan sát kĩ , bạn sẽ thấy dầu động cơ nói chung được chia làm 5 nhóm khác nhau. Trong đó, các loại tổng hợp thông dụng thường thuộc nhóm III hoặc IV. Giữa hai nhóm này, nhóm III là loại dầu gốc khoáng nhưng được tinh lọc rất nhiều lần trong khi nhóm IV là dầu có nguồn gốc tổng hợp – như khí ga tự nhiên (hoặc thường được biết đến là từ nguồn PAO: Polyalphaolefin). Tuy nhiên, đứng ở góc độ hiệu quả sử dụng, dầu nhóm III và nhóm IV gần như tương đồng, theo các chuyên gia, ngay cả khi sử dụng các công cụ phân tích khoa học, sự khác biệt giữa hai loại dầu này là “rất khó nhận biết” nên nhìn chung người dùng không cần lo lắng về việc sử dụng ... nhầm.

Một số hiểu lầm về dầu động cơ

Cũng liên quan tới dầu xe, có khá nhiều những lời đồn đại gây nhiều hiểu lầm cho người sử dụng. Điển hình có thể kể tới trước tiên như việc nhiều người dùng cho rằng họ cần phải thay dầu trên xe mới thường xuyên hơn để thải sạch các bụi kim loại sinh ra trong quá trình chạy rốt đa. Theo Misangyi, điều này không cần thiết bởi lẽ trong 30 năm qua, vật liệu động cơ đã trở nên cứng cáp hơn gấp 5 lần đồng thời những kĩ thuật cơ khí chính xác và chất lượng dầu được cải thiện không ngừng khiến cho điều này không còn đúng. Tương tự như vậy, một số người cho rằng nhà sản xuất ban đầu thường sử dụng một loại dầu đặc biệt để hỗ trợ quá trình chạy rốt đa – vốn nên thay ra sớm – cũng là điều không chính xác. Hay như những lời khuyên về việc tránh sử dụng dầu tổng hợp khi xe còn mới để động cơ có thể rốt đa "chuẩn" cũng là điều không cần thiết.

Dầu xe vẫn là thứ gây nhiều hiểu lầm cho người dùng trong nhiều năm qua.

Đáng chú ý hơn cả trong số các vấn đề gây nhiều tranh cãi chính là phụ gia. Thực tế, không một hãng dầu nào khuyến cáo người dùng nên sử dụng phụ gia vào lúc này. Theo giáo sư Zhang, với số lượng phụ gia mà chính các hãng dầu đã sử dụng, người dùng sẽ không có thêm bất cứ lợi điểm nào mà các hãng sản xuất phụ gia bên ngoài quảng cáo. Thậm chí, để chiếc xe vận hành bền bỉ về lâu dài, người dùng nên tránh xa các loại hoá chất này dùng khoản tiền dư ra cho các loại dầu chất lượng hơn đồng thời thay thế theo chu kì đúng với chỉ định của nhà sản xuất.

Thay vì chi tiền cho phụ gia, việc đầu tư vào dầu chủng loại tốt sẽ đem lại nhiều lợi ích hơn.

Cũng theo một số chuyên gia khác, dù dầu gốc khoáng có nhiều điểm yếu khi so với dầu tổng hợp, chất lượng của một sản phẩm dầu cuối cùng không chỉ do gốc dầu quyết định. Một số loại dầu tổng hợp rẻ tiền thường sử dụng các loại phụ gia (ví dụ như chất thay đổi thuộc tính ma sát, chống ôxy hoá, chất tẩy, chất chống đông...) kém chất lượng khiến cho chúng bị phân rã rất nhanh trong quá trình động cơ vận hành. Nói cách khác, một loại dầu gốc khoáng với công thức chuẩn mực và chất lượng tốt vẫn đáng dùng hơn là dầu tổng hợp rẻ tiền với công thức không ra gì. Và như thế, hãy đừng cố gắng tìm các loại dầu tổng hợp với giá rẻ tới mức "đáng ngờ".

Tựu chung lại, thực tế sẽ rất khó để bạn có thể tìm ra một loại dầu thực sự “tồi” vào thời điểm hiện tại (không tính tới các loại giả mạo). Bởi lẽ ngay cả những loại dầu khoáng rẻ nhất hiện nay cũng tốt hơn rất nhiều những gì người dùng có được vài thập kỉ trước. Như thế, việc sử dụng dầu gốc khoáng với chất lượng tốt trong các dòng xe phổ thông là điều hoàn toàn ổn thoả - miễn là với chu kì thay thế đúng theo chỉ định (vốn cũng ngày càng dài hơn ngưỡng 3.000-4.000 km trong tư duy truyền thống). Tuy nhiên, với xe hiệu năng cao, dầu tổng hợp (toàn phần) là điều gần như bắt buộc. Cho dù thế nào, “làm theo chỉ dẫn nhà sản xuất” vẫn là tiêu chí tối thượng mà bất cứ ai cũng nên tuân thủ.