Hoạt động XNK tại cảng Green Port Hải Phòng. Ảnh: T.Bình

Sau khi Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định 19/2011/QĐ-TTg về việc triển khai hệ thống thông quan điện tử đối với tàu biển nhập cảnh, xuất cảnh (gọi tắt là hệ thống E-manifest), vào đầu năm 2012, Tổng cục Hải quan đã triển khai thí điểm tại Cục Hải quan TP.HCM, đến nay hệ thống E-manifest đã mở rộng tại 9 Cục Hải quan tỉnh, thành phố: TP. HCM, Bà Rịa - Vũng Tàu, Đà Nẵng, Hải Phòng, Quảng Ninh, Khánh Hoà, Cần Thơ, Bình Định, Quảng Ngãi với 43 hãng tàu tham gia.

Những bước tiến về số lượng người khai hải quan và hồ sơ hải quan tàu biển XNC tăng mạnh cho thấy, kết quả triển khai thí điểm được đánh giá cao. Đây là điều đáng mừng đối với cơ quan Hải quan và hãng tàu, đảm bảo mục tiêu khi hệ thống E-manifest được triển khai, các hãng tàu thực hiện khai báo hải quan đối với tàu biển xuất cảnh, nhập cảnh (bản khai hàng hóa, các chứng từ có liên quan) trực tuyến qua mạng internet được nhanh chóng, thuận lợi với độ chính xác cao và có thể được chấp nhận thông quan ngay sau khi khai báo đầy đủ các tiêu chí thông tin.

Việc triển khai hệ thống E-manifest trước hết đã đem lại lợi ích cho các hãng tàu/đại lý hãng tàu trong việc làm thủ tục thông quan đối với tàu biển khi nhập cảnh, xuất cảnh, đã rút ngắn được tối đa thời gian thông quan tàu, tạo thuận lợi cho hoạt động xuất khẩu, nhập khẩu hàng hóa, giảm chi phí cho DN (trước đây, các hãng tàu phải in hàng trăm trang bản khai hàng hóa và phải trực tiếp nộp, xuất trình cho cơ quan Hải quan).

Triển khai hệ thống E-manifest đảm bảo cho cơ quan Hải quan thực hiện thông quan điện tử đối với tàu xuất cảnh, nhập cảnh nhanh chóng, thuận lợi, đồng thời đảm bảo công tác quản lý Nhà nước về hải quan được chặt chẽ hơn do cơ quan Hải quan kiểm tra được các thông tin trên các bản khai theo phương thức quản lý rủi ro.

Theo đó, hệ thống quản lý rủi ro của hệ thống E-manifest trong suốt quá trình xử lý thông tin để thông quan tàu biển xuất cảnh, nhập cảnh sẽ liên tục được cập nhật; và cũng trên cơ sở dữ liệu của hệ thống quản lý rủi ro này thì cơ quan Hải quan có cơ sở để kiểm tra, kiểm soát hàng hóa có trọng tâm, trọng điểm (được thể hiện trên bản khai hàng hóa)… được vận chuyển trên tàu trước khi tàu nhập cảnh vào Việt Nam.

Kết quả rõ nét nhất tại các địa bàn hải quan quản lý lớn, lưu lượng tàu XNC nhiều. Đơn cử như Hải quan TP.HCM, đây là đơn vị triển khai thí điểm đầu tiên Hệ thống E-manifest, cho đến nay, 100% các hãng tàu, đại lý hãng tàu đã thực hiện khai báo điện tử cho tàu biển XNC.

Tại Hải Phòng, qua công tác tuyên truyền của cơ quan Hải quan, nhiều hãng tàu, đại lý hãng tàu đã đăng ký tham gia. Tính đến thời điểm hiện nay có 304 DN là đại lý hãng tàu, đại lý giao nhận đăng ký tham gia và được cấp tài khoản, mật khẩu truy cập khai báo trên hệ thống E-manifest và thông tin đã chia sẽ được cho 11 chi cục, phòng ban của Cục Hải quan Hải Phòng. Nếu như ở thời gian thí điểm chỉ có 1 hãng tàu tham gia khai bảo thử nghiệm được 2 hồ sơ thì khi triển khai thí điểm đồng bộ từ ngày 15-8 đến nay, tổng số hồ sơ tàu XNC, quá cảnh, chuyển cảng qua cảng Hải Phòng trên hệ thông là 740 hồ sơ. Đã thông quan được 608 hồ sơ của 49 hãng tàu, địa lý hãng tàu và 545 đại lý giao nhận.

Cần tiếp tục cải tiến

Dù đạt được kết quả nhất định nhưng các đơn vị tham gia đều nhận thấy chương trình vẫn còn một số hạn chế cần khắc phục từ cơ sở pháp lý để hệ thống triển khai E-manifest. Hãng tàu Evergreen cho rằng, hiện nay 100% các hãng tàu-nhà vận tải không có dịch vụ vận tải đến tất cả các cảng biển của Việt Nam. 60% hàng hoá trên tàu của hãng tàu là của các Forwarder (công ty giao nhận) đứng ra thuê hãng tàu vận chuyển. Quốc tế cũng như Việt Nam cũng công nhận vai trò to lớn của các Forwarder trong việc giúp cho hàng hoá lưu thông tốt. Vì vậy, Evergreen cho rằng cơ quan Hải quan nên xem xét cho phép các Forwarder với giấy phép kinh doanh có chức năng vận chuyển được phép làm thủ tục chuyển cảng dưới sự uỷ quyền cho phép chuyển cảng của hãng tàu với trách nhiệm về mặt pháp lý và chi phí phát sinh. Cải tiến hệ thống cũng là vấn đề mà cả cơ quan Hải quan và DN đều cho rằng sẽ phải có một số thay đổi.

Theo Cục Hải quan Hải Phòng, phần mềm hệ thống E-manifest vẫn đang trong quá trình nâng cấp, bổ sung để hoàn thiện các chức năng quản lý theo yêu cầu của cơ quan Hải quan nên việc hệ thống bị lỗi, bị chậm vẫn thường xảy ra. Do đó, trong giai đoạn tiếp theo, vẫn cần tiếp tục chỉnh sửa và hoàn thiện phần mềm hệ thống E-manifest cho phù hợp với mục tiêu quản lý của hải quan và thuận lợi cho DN trong việc khai báo. Hiện nay, Cục Hàng hải - Bộ Giao thông vận tải đã khai trương cổng thông tin thủ tục tàu biển và kết nối cổng thông tin hải quan một cửa quốc gia trực tuyến. Do đó, Tổng cục Hải quan cần sớm kết nối cổng thông tin hải quan một cửa quốc gia với cổng thông tin thủ tục tàu biển của Cục Hàng hải để các đại lý hãng tàu sẽ chỉ khai báo một lần tại cổng thông tin điện tử dùng chung. Đồng thời, Hải quan Hải Phòng cũng đề nghị có chế tài xử lý đối với các hãng tàu, đại lý hãng tàu, đại lý giao nhận khai báo không đầy đủ hoặc không đúng thời gian quy định…

Về phía Hải quan TP.HCM, đơn vị này cho rằng nên mở rộng phạm vi áp dụng E-manifest đối với tất cả các tàu biển XNC nói chung (trừ tàu quân sự thực hiện thủ tục thủ công).

Hiện Tổng cục Hải quan đang hoàn thiện văn bản báo cáo Bộ Tài chính đề nghị Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định thay thế Quyết định 19/2011/TT-BTC để kéo dài thời giam làm thí điểm đối với tất cả các hãng tàu, đại lý hàng tàu, công ty giao nhận nhằm khắc phục những khó khăn trong việc hỗ trợ, kết nối hệ thống hải quan với hệ thống CNTT của hãng tàu ở nước ngoài; hoàn thiện hệ thống phù hợp với thông lệ quốc tế. Đồng thời, trong văn bản này, Tổng cục Hải quan dự kiến sẽ mở rộng thí điểm thủ tục hải quan điện tử đối với tàu bay XNC. Đây sẽ tiếp tục là một trong những chương trình cải cách hiện đại hoá của ngành Hải quan tạo thuận lợi cho DN cũng như cơ quan quản lý trong việc quản lý phương tiện XNC và hàng hoá XNK tại Việt Nam.

Ngọc Linh