Tại sao là VNACCS/VCIS?

Ngày 22-3-2012, lãnh đạo Bộ Tài chính kí kết và trao đổi Công hàm và Hiệp định tài trợ cho Dự án “Xây dựng, triển khai hải quan điện tử và thực hiện cơ chế hải quan một cửa quốc gia phục vụ hiện đại hóa hải quan” (gọi tắt là Dự án VNACCS/VCIS) với Đại sứ Nhật Bản tại Việt Nam và Trưởng đại diện Cơ quan hợp tác quốc tế Nhật Bản (JICA) tại Việt Nam. Có thể nói, đây là cột mốc quan trọng về hợp tác giữa Việt Nam và Nhật Bản trong việc xây dựng và hiện đại hóa Hải quan Việt Nam phục vụ mục tiêu sớm đưa nước ta vào nhóm các nước có nền hải quan hiện đại hàng đầu khu vực Đông Nam Á theo Chiến lược phát triển Hải quan đến năm 2020 (được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt năm 2011 tại Quyết định 448/QĐ-TTg).

Tại sao Hải quan Việt Nam không tiếp tục thực hiện hệ thống thông quan điện tử đang vận hành (thí điểm từ năm 2005, mở rộng thí điểm năm 2009 và thực hiện chính thức từ 1-1-2013) mà lại xây dựng một hệ thống thông quan tự động mới dựa trên nền tảng công nghệ của nước ngoài? Và vì sao lại là VNACCS/VCIS trên nền tảng công nghệ Nhật Bản?

Ông Nguyễn Mạnh Tùng- Cục trưởng Cục CNTT & Thống kê Hải quan, Tổng cục Hải quan chia sẻ: Để phục vụ yêu cầu cải cách, hiện đại hoá, trong nhiều năm qua, ngành Hải quan luôn chú trọng tìm kiếm một hệ thống CNTT hiện đại, đủ mạnh để đáp ứng mục tiêu của Ngành và yêu cầu từ Chính phủ, Bộ Tài chính. Để thực hiện, song song với các công việc liên quan đến cải cách, hiện đại hoá, Hải quan Việt Nam luôn tìm hiểu về hệ thống thông quan tự động ở các quốc gia phát triển. Ngành Hải quan xác định việc xây dựng một hệ thống CNTT đủ mạnh là yêu cầu cấp thiết và quan trọng để có thể đưa Hải quan Việt Nam sớm đạt trình độ các nước tiên tiến, đáp ứng được yêu cầu hội nhập, phát triển và mục tiêu của Chiến lược phát triển Hải quan. Trên thế giới, thường có 3 cách để đầu tư một hệ thống CNTT. Thứ nhất, tự đầu tư, phát triển; thứ hai, mua sản phẩm có sẵn; thứ ba, hợp tác song phương để sử dụng.

Sau khi nghiên cứu và cân nhắc với tình hình thực tế, Hải quan Việt Nam quyết định đi theo con đường thứ ba. Khi chủ trương này được thống nhất, Tổng cục Hải quan tiến hành khảo sát ở một số nước có trình độ tiên tiến. Trong quá trình khảo sát tại Nhật Bản (Công nghệ thông quan tự động NACCS của Nhật Bản được phát triển từ những năm cuối của thập niên 70 của thế kỉ 20 và liên tục được thay đổi, cập nhật về công nghệ), phía bạn đã chủ động đề xuất gói hỗ trợ công nghệ này.

Tháng 5-2011, Quốc Vụ khanh, Thứ trưởng Bộ Tài chính Nhật Bản đã chuyển thư của Bộ trưởng Tài chính (thời điểm đó) Yoshihiko Noda cho đoàn khảo sát của Việt Nam đề xuất trao gói viện trợ về công nghệ NACCS. Nhật Bản sẽ xem xét viện trợ không hoàn lại nếu có yêu cầu từ Việt Nam. Sau khi nhận được đề xuất từ phía bạn, Thủ tướng Chính phủ và Bộ trưởng Tài chính Việt Nam đã có thư cảm ơn và đề nghị Nhật Bản viện trợ không hoàn lại. Đồng thời Chính phủ hai bên chỉ đạo Bộ Tài chính mỗi nước tiếp tục triển khai các công việc liên quan.

Cuộc chạy đua nước rút

Sau khi Dự án được kí kết, lãnh đạo Tổng cục Hải quan đã quyết định thành lập Ban triển khai Dự án và Ban quản lí Dự án do Phó Tổng cục trưởng Vũ Ngọc Anh làm Trưởng ban kiêm Giám đốc để tổ chức thực hiện. Phía Nhật Bản cũng huy động hàng chục chuyên gia, chủ yếu đến từ Hải quan Nhật Bản sang làm việc (dài hạn và theo đợt) để hỗ trợ Hải quan Việt Nam.

Theo quy định của luật pháp Nhật Bản, Dự án viện trợ như đối với Dự án VNACCS/VCIS chỉ có thời gian thực hiện trong khoảng 2 năm (2012-2014). Trong khi đó khối lượng cộng việc cần làm hết sức lớn. Để Dự án về đích đúng hạn, đảm bảo chất lượng, Hải quan Việt Nam, nhất là đội ngũ làm việc chuyên trách tại Ban triển khai Dự án và các chuyên gia Nhật Bản đã phải chạy đua với thời gian.

Đến nay, sau gần 2 năm thực hiện, 2 bên đã trải qua hơn 30 phiên làm việc chính thức (khoảng 1 đến 2 tuần/phiên) và hoàn thành một khối lượng công việc khổng lồ. Đó là xây dựng và hoàn thiện thiết kế chi tiết quy trình nghiệp vụ trong hệ thống VNACCS/VCIS; thiết lập các tiêu chí kĩ thuật; thiết kế phần mềm hệ thống; xây dựng tệp dữ liệu tập trung (CSF)… Về hạ tầng CNTT, ngành Hải quan đã lắp đặt xong toàn bộ trang thiết bị phần cứng tại Trung tâm quản lí và vận hành hệ thống CNTT; triển khai hệ thống máy chủ tại 9 vùng trọng điểm; nâng cấp hệ thống vệ tinh kết nối với VNACCS/VCIS… Đặc biệt, công tác đào tạo, tập huấn cho CBCC và DN- một nội dung quan trọng cũng được hoàn tất. Ngành Hải quan tổ chức 16 lớp đào tạo tổng quan cho 1.200 CBCC và mở 3 lớp đào tạo chi tiết 3 khu vực miền Bắc, miền Trung và miền Nam… Đồng thời các đơn vị Hải quan địa phương cũng tổ chức đào tạo cho hàng nghìn CBCC và hàng chục nghìn DN XNK.

Vấn đề sử dụng chữ kí số (CKS)- điều kiện bắt buộc khi thực hiện VNACCS/VCIS đã được Bộ Tài chính ban hành lộ trình triển khai tại Quyết định 2341/QĐ-BTC (ngày 18-9-2013). Từ 1-11-2013 CKS được sử dụng chính thức trong TTHQĐT và VNACCS/VCIS (cả quá trình chạy thử nghiệm và chính thức)…

Hiện nay, VNACCS/VCIS đang được vận hành thử nghiệm để giúp CBCC hải quan, DN làm quen, đồng thời qua chạy thử nghiệm phát hiện các lỗi, các bất cập của Hệ thống để kịp thời chỉnh sửa, đảm bảo khi vận hành chính thức (từ 1-4-2014) đạt hiệu quả cao nhất.

Thái Bình