Phóng viên Báo Hải quan phỏng vấn TS Lê Văn Cương, nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu chiến lược (Bộ Công an) xung quanh vấn đề này.

Thanh tra Chính phủ cho biết, tính đến ngày 31-5-2015, đã có gần 1 triệu người kê khai tài sản, đạt tỷ lệ 99,6%. Qua xác minh 1.225 người thuộc diện kê khai tài sản, thu nhập, chỉ phát hiện 4 người "không trung thực". Ông thấy con số này nói lên điều gì?

Kê khai tài sản là một biện pháp quan trọng và cần thiết để giám sát quá trình tăng, giảm tài sản của quan chức, công chức. Qua đó, phát hiện ra những sự tăng, giảm bất bình thường. Đây là một biện pháp nhiều nước trên thế giới áp dụng. Trong số các nước thực hiện kê khai tài sản, một số nước thành công nhưng cũng có nhiều nước không thành công.

Kê khai tài sản của Việt Nam trong bối cảnh hiện nay rất khó đem lại hiệu quả đáng kể cho công tác đấu tranh phòng, chống tham nhũng. Bởi có hai nhược điểm thuộc hệ thống của Việt Nam chậm được khắc phục. Thứ nhất, hệ thống giám sát quyền lực rất yếu. Nếu quyền lực không được giám sát thì chắc chắn tha hóa bộ máy. Vấn đề gốc rễ của Việt Nam là giám sát quyền lực không được thực hiện đầy đủ, nghiêm túc. Có rất nhiều ví dụ để chứng minh cho điều này, chẳng hạn vụ ông Trần Văn Truyền, nguyên Tổng Thanh tra Chính phủ, vụ đổ vỡ của Tập đoàn kinh tế lớn như Vinashin, vụ bà Lã Thị Kim Oanh… Tất cả những vụ việc này, nhất là vụ ông Trần Văn Truyền đã bộc lộ những lỗ hổng trong công tác giám sát của Việt Nam. Đó là “gót chân Achilles” của hệ thống quyền lực Việt Nam.

Thứ hai, Việt Nam không quản lí được đồng tiền. Ở các nước, người ta thanh toán bằng thẻ, trong khi ở Việt Nam phần lớn vẫn dùng tiền mặt. Cho nên gót chân Achilles thứ hai là quản lí đồng tiền cực kì lỏng lẻo. Chẳng hạn số lượng nhà đất của quan chức nào đó không tăng, nhưng họ lại có hàng nghìn cây vàng thì không ai có thể giám sát được.

Thực chất ý tưởng và mục đích của kê khai tài sản ở Việt Nam là tốt nhưng hai hạn chế cơ bản này khiến kê khai tài sản rất kém hiệu quả. Nếu nhìn vào các bản kê khai tài sản của quan chức Việt Nam, chắc ai cũng phải thốt lên “quan chức Việt Nam nghèo thế!”.

Nhiều người ngại kê khai tài sản đầy đủ quá sẽ bị cho là làm quan mà giàu. Vậy ông có cho rằng quan chức nhất thiết phải nghèo không, thưa ông?

Vấn đề không phải quan chức phải nghèo mà là kê khai không đúng sự thật. Tài sản người ta gấp cả trăm lần mà chỉ khai như thế. Theo kê khai của họ thì quan chức Việt Nam nghèo nhất thế giới!

Nếu vậy kê khai tài sản như hiện nay không có tác dụng gì với công tác phòng, chống tham nhũng? Việc công khai các bản kê khai tài sản này hầu hết chỉ nằm trong nội bộ cơ quan, theo ông, các báo cáo kê khai tài sản này có nên được công khai rộng rãi cho công chúng không?

Nói kê khai tài sản không có tác dụng là không đúng. Nhưng hiệu quả không đáng kể và không có ý nghĩa gì lớn. Tôi khẳng định kê khai tài sản là vấn đề nhiều nước làm. Việt Nam có mục đích, ý đồ tốt, tích cực nhưng vì hai hạn chế tôi đã nói ở trên nên việc kiểm soát tài sản, thu nhập của người có chức vụ, quyền hạn chỉ mang tính hình thức.

Về nguyên tắc, các nước kê khai tài sản là công khai. Tổng thống Mỹ hàng năm cũng phải công khai với hệ thống truyền thông về tài sản của cá nhân và gia đình. Nhưng Việt Nam còn nhiều vấn đề chưa minh bạch, chưa công khai nên việc công khai tài sản của quan chức cũng không được chú ý. Tôi nghĩ nếu các tài sản, thu nhập đó là chính đáng, thì không có lý do gì phải giấu giếm, không có gì là bí mật và càng không thể không công khai.

Có ý kiến cho rằng, kê khai tài sản nên mở rộng ra cả con, vợ chồng của những người thuộc diện phải kê khai, ý kiến của ông thế nào về vấn đề trên?

Điều đó cũng cần thiết, nhưng không có giá trị, không hiệu quả nếu giám sát quyền lực không hiệu quả, quản lí đồng tiền không được chú ý.

Thưa ông, để kê khai tài sản thực chất hơn, chìa khóa của vấn đề là gì?

Để kê khai tài sản thực chất và hiệu quả thì phải làm từ gốc, thay đổi gốc rễ của vấn đề. Đó là tổ chức lại hệ thống giám sát quyền lực. Nếu quyền lực không được giám sát tốt thì dễ dẫn đến tha hóa. Điều này không có ngoại lệ.

Còn việc kê khai hình thức thì hệ quả đều đổ lên đầu người dân. Cuối cùng đất nước chậm phát triển trong khi các nước khác đang tiến về phía trước. Tôi tâm đắc với một câu nói của nguyên Thủ tướng Trung Quốc Ôn Gia Bảo rằng: Hãy để cho bộ máy công quyền vận hành dưới ánh mặt trời. Mức độ vừa lòng của người dân là thước đo hiệu quả hoạt động của bộ máy Nhà nước.

Xin cảm ơn ông!