Nhà báo Hồ Quang Lợi, Phó Chủ tịch thường trực Hội Nhà báo Việt Nam, Tổng thư ký Liên đoàn các nhà báo ASEAN.

Việt Nam là một trong không nhiều quốc gia trên thế giới có Luật Báo chí, điều này thể hiện sự quan tâm của Đảng, Nhà nước đối với nền báo chí nước nhà. Luật Báo chí được ban hành tạo hành lang pháp lý cần thiết để xây dựng nền báo chí lành mạnh, tích cực, hiệu quả, đáp ứng nhu cầu đổi mới và hội nhập quốc tế.

Luật Báo chí 2016 có hiệu lực từ 1-1-2017 gồm 6 chương với 61 điều (tăng 25 điều), trong đó có 32 điều xây dựng mới, 29 điều sửa đổi, bổ sung quy định của Luật Báo chí hiện hành. Một trong số những nội dung mới rất quan trọng là đã quy định cụ thể về quyền tự do báo chí, quyền tự do ngôn luận trên báo chí của công dân… Luật có những quy định cụ thể, rõ ràng hơn về những điều báo chí không được làm, về thực hiện liên kết tạo sản phẩm báo chí

Luật Báo chí 2016 quy định trách nhiệm cung cấp thông tin cho báo chí của cơ quan, tổ chức, người có trách nhiệm; những thông tin cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền từ chối cung cấp thông tin. Đồng thời, quy định giới hạn việc cơ quan báo chí, nhà báo chỉ phải tiết lộ người cung cấp thông tin khi có yêu cầu bằng văn bản của Viện trưởng Viện Kiểm sát Nhân dân, Chánh án Tòa án Nhân dân cấp tỉnh và tương đương trở lên cần thiết cho việc điều tra, xét xử tội phạm rất nghiêm trọng, đặc biệt nghiêm trọng.

Bên cạnh đó, Luật Báo chí 2016 đã bổ sung một số hành vi bị cấm trong hoạt động báo chí so với luật hiện hành, như: Thông tin quy kết tội danh khi chưa có bản án của Tòa án; thông tin ảnh hưởng đến sự phát triển bình thường về thể chất và tinh thần của trẻ em; thông tin về những chuyện kỳ bí gây hoang mang trong xã hội, ảnh hưởng xấu đến trật tự, an toàn xã hội và sức khỏe của cộng đồng. Đặc biệt, để đảm bảo quyền, lợi ích hợp pháp của cơ quan, tổ chức, cá nhân bị báo chí thông tin sai sự thật, Luật đã bổ sung một số quy định về cải chính, xin lỗi…

Có thể nói, Luật Báo chí 2016 sẽ tạo điều kiện thuận lợi cơ bản cho các nhà báo hoạt động đúng pháp luật, nâng cao vị thế và trách nhiệm xã hội, trách nhiệm công dân của người làm báo. Quan trọng hơn, các nhà báo sẽ được làm việc trong môi trường pháp luật có kỷ cương, đồng thời các nhà báo và các cơ quan báo chí phải có trách nhiệm tuân thủ những điều luật quy định. Luật Báo chí 2016 tạo điều kiện tác nghiệp tốt hơn cho nhà báo nhưng đồng thời cũng ràng buộc về mặt pháp lý chặt chẽ hơn. Luật Báo chí không chỉ dành riêng cho các nhà báo mà còn cho toàn xã hội.

Để thực hiện tốt những quy định của Luật Báo chí 2016 trong thời gian tới, xin ông cho biết, bản thân các nhà báo cũng như các cơ quan quản lý cần có sự chuẩn bị như thế nào?

Với 7 tháng chuẩn bị, mọi công dân, trước hết là các nhà báo cũng như các cơ quan báo chí cần học tập, quán triệt, nắm vững tất cả quy định của Luật. Phải làm tốt công việc này để tránh tình trạng có luật rồi nhưng các nhà báo không quan tâm đúng mức, không nhận thức được đây là chỗ dựa pháp lý, là “vũ khí” hiệu năng của mình. Thậm chí, tránh tình trạng “lơ mơ” về luật nên người làm báo không tận dụng được những điều mà luật cho phép, không tránh được những điều mà luật cấm dẫn đến có khi phạm luật một cách “vô tư”.

Đạo đức là nền tảng, cốt lõi của báo chí. Vì thế, Luật Báo chí 2016 có quy định về hoạt động của Hội Nhà báo phải lấy ý kiến và xây dựng quy chế về đạo đức báo chí phù hợp và tương thích với Luật Báo chí 2016. Những điều quy định về đạo đức sẽ ràng buộc các nhà báo, yêu cầu họ phải thấm nhuần trong suy nghĩ, hành vi, làm gì cũng phải dựa trên nền tảng của đạo đức. Có người sử dụng những “chiêu” bôi nhọ người khác hết sức tinh vi, thậm chí ác độc, nhưng nếu chiếu theo luật thì cũng khó truy cứu. Những hành vi này, về mặt đạo đức rất đáng phê phán.

Báo chí không dựa trên nền tảng đạo đức là thứ báo chí suy đồi, không làm tròn trách nhiệm với xã hội. Các nhà báo là những người cung cấp, định hướng thông tin cho xã hội mà lại thiếu đạo đức thì không thể góp phần xây dựng nền tảng đạo đức và tinh thần cho xã hội.

Luật Báo chí 2016 đã bao quát được các vấn đề của báo chí và đáp ứng được những thay đổi của thời đại và công nghệ hay chưa, thưa ông?

Luật Báo chí 2016 đã bảo đảm được quyền tự do ngôn luận, tự do báo chí của người dân, bảo đảm quyền cung cấp thông tin cho người dân, bảo đảm những pháp lý cần thiết để nhà báo hoạt động thuận lợi và đúng pháp luật.

Tuy vậy, chẳng có luật lệ nào hoàn hảo tuyệt đối. Theo tôi, Luật Báo chí 2016 phù hợp với tình hình đất nước, thực tế xã hội của Việt Nam hiện nay, bảo đảm những điều kiện cơ bản để xây dựng một xã hội ngày càng dân chủ văn minh.

Tuy nhiên, sự lấn lướt của các trang mạng xã hội khiến báo chí đang đứng trước những thách thức gay gắt. Đây là vấn đề chung mang tính toàn cầu. Chúng ta không thể ảo tưởng Luật Báo chí 2016 có thể quản lý các hoạt động báo chí và truyền thông một cách tuyệt đối. Do vậy, vấn đề đạo đức người làm báo, đạo đức người tham gia vào đời sống truyền thông đang được quan tâm đặc biệt.

Luật Báo chí 2016 có đề cập đến việc xử phạt nhà báo, cơ quan báo chí sai phạm. Xin ông cho biết, các cơ quan báo chí cần phải quản lý những hành vi sai phạm như thế nào để hiệu quả nhất?

Ngăn chặn các sai phạm không chỉ bằng việc xử phạt; xử phạt chỉ là việc bất đắc dĩ phải làm. Cái quan trọng nhất là từng cơ quan báo chí phải quản lý thật tốt cán bộ, phóng viên của mình.

Trước hết, các cơ quan báo chí cần quản lý các hoạt động báo chí bằng Luật Báo chí, đồng thời bằng các quy định, nội quy, quy chế của tòa soạn. Hơn nữa, bản thân những người lãnh đạo các cơ quan báo chí phải là tấm gương về lao động báo chí. Người ta nói "Tổng biên tập nào thì tờ báo ấy", nên một Tổng biên tập làm nghề nghiêm túc, tuân thủ pháp luật thì đó là tấm gương thuyết phục nhất, có sức lan tỏa mạnh nhất đối với cán bộ, phóng viên. Một môi trường "xộc xệch" về quy chế sẽ dễ nảy sinh hành động sai trái, vi phạm cả đạo đức và pháp luật.

Về vấn đề tự do ngôn luận, Luật mới đã quy định chặt chẽ hơn, nhưng để thực hiện đúng theo luật, người làm báo cần lưu ý gì, thưa ông?

Trước hết, người làm báo phải nắm vững luật, phải biết mình được làm gì, mình phải làm gì, pháp luật bảo vệ mình ở chỗ nào, vi phạm như thế nào sẽ bị pháp luật xử lý?...

Thứ hai, tôi muốn nhấn mạnh thêm, các hoạt động nghề nghiệp của phóng viên cần được các cơ quan, tòa soạn quản lý trong khuôn khổ pháp luật và các nội quy, quy chế.

Ai cũng hiểu các nhà báo cũng là những người làm việc vừa phục vụ xã hội vừa để mưu sinh. Nhưng điều quan trọng, mỗi người làm báo cần nhận thức một cách sâu sắc vai trò, trách nhiệm xã hội, nghĩa vụ công dân trong hoạt động nghề nghiệp của mình. Nhà báo làm việc tốt sẽ là điều kiện để sống tốt một cách lành mạnh. Tất cả đều phải trong khuôn khổ của luật pháp và theo tiếng gọi của lương tâm và đạo đức nghề nghiệp.

Xin cảm ơn ông!