Thưa ông, thời gian qua nhiều NXB đã buông lỏng quản lý, lơ là trong quá trình kiểm duyệt, biên tập nên đã vi phạm những quy định trong lĩnh vực xuất bản. Theo ông, đâu là nguyên nhân của thực trạng này?

Có nhiều nguyên nhân dẫn tới tình trạng trên. Hiện nay nước ta đang có rất nhiều NXB và mỗi NXB lại có một cơ quan chủ quản riêng. Hầu hết NXB đang hoạt động theo cơ chế tự chủ tài chính, dẫn tới việc hoạt động gặp nhiều khó khăn nhất là trong bối cảnh giá cả nguyên vật liệu không ngừng leo thang. Chính vì vậy, nhiều NXB đang phải tìm mọi cách để duy trì “sự sống”, tự nuôi chính mình.

Mục tiêu tôn chỉ của lĩnh vực xuất bản là phải đề cao tư tưởng chính trị, tư tưởng văn hóa. Nhưng khi đã gặp khó khăn, sẽ có lúc những tôn chỉ đó bị “lu mờ” bởi lợi nhuận, vật chất. Các NXB sẽ phải “chạy đua” về số lượng mà cố tình xem nhẹ chất lượng, chạy theo nhu cầu thị hiếu khác nhau của công chúng mà quên đi những tư tưởng văn hóa chính trị cần phải có. Đó là điều khó tránh khỏi.

Phải chăng nguyên nhân sự lộn xộn của thị trường sách hiện nay đều là do lỗi của các NXB, thưa ông?

Việc một số NXB hay biên tập viên cố tình chạy theo lợi nhuận mà tạo ra những cuốn sách có nội dung không phù hợp với chuẩn mực văn hóa phải thừa nhận là có, nhưng theo tôi sẽ không nhiều.

Thực tế cho thấy những cuốn sách bị phát hiện vi phạm và phải xử lý thời gian qua đều là sản phẩm liên kết giữa NXB với một đơn vị tư nhân. Chính mối liên kết hợp tác này hiện nay đang bộc lộ nhiều điều bất cập, một số NXB đang mất vai trò kiểm soát, điều tiết thị trường sách. Thực chất nhiệm vụ của họ trong việc liên kết xuất bản các ấn phẩm chỉ đơn thuần là việc bán giấy phép. Các đơn vị làm sách tư nhân, sau khi có giấy phép thì chủ động in ấn và phát hành. Và việc chạy theo thị hiếu mà làm ra những tác phẩm kém chất lượng một phần là do chính những đối tác liên kết này.

Khi xảy ra sai phạm, trách nhiệm thuộc về bên nào, thưa ông?

Phải hiểu việc làm ra một cuốn sách rất khó tránh khỏi những sai sót. Có những sai sót do vô tình như lỗi khi đọc “bông”, lỗi khi in ấn. Với những lỗi này, Luật Xuất bản đã quy định nếu sai sót do chủ quan thì các NXB có quyền đính chính hoặc xin lỗi bạn đọc. Tôi nghĩ không ai làm xuất bản, làm công tác biên tập muốn để mình bị tai tiếng trên thị trường xuất bản, để cuốn sách xấu do lỗi của người biên tập.

Bên cạnh đó, những lỗi do cố ý, không làm tốt thì tôi nghĩ sai ở đâu xử lý ở đó. Khi nói về những sai phạm trong lĩnh vực xuất bản, cần phải tăng cường tính thực thi pháp luật của các NXB. Bởi vì trách nhiệm của Giám đốc, biên tập viên đã được quy định rất cụ thể trong luật và các văn bản hướng dẫn thi hành luật. Lỗi do người biên tập thì phải xử lý nghiêm. Còn do các NXB cố tình chạy theo cơ chế thị trường mà quên đi nhiệm vụ chính của mình thì NXB phải đứng ra chịu trách nhiệm. Đồng thời các đối tác liên kết với NXB cũng phải có trách nhiệm trong việc xử lý, thu hồi những đầu sách vi phạm.

Khi mà xảy ra các sai sót trong xuất bản sách các cơ quan quản lý Nhà nước, cơ quan thực thi cũng phải có trách nhiệm. Đặc biệt, công tác kiểm tra giám sát, thu hồi hiện nay vẫn còn bỏ ngỏ, chưa được xử lý đến nơi đến chốn. Đã là cơ quan Nhà nước thì phải kiểm tra, nếu đã chịu trách nhiệm thu hồi thì phải có phương pháp thu hồi như thế nào, phải làm rõ được con số sách đã thu hồi và tiêu hủy. Nếu chỉ có văn bản, giấy tờ điều hành xử lý từ xa thì sự việc sẽ sớm bị rơi vào quên lãng và sự vi phạm sẽ tiếp tục tồn tại.

Tuy nhiên, cũng cần nhìn lại rằng Cục Xuất bản không thể làm xuể được công tác thanh kiểm tra giám sát. Cục Xuất bản hiện nay tuy đã “mạnh tay” tuy nhiên do số người hạn chế nên việc phát hiện sai phạm chưa được kịp thời. Ngoài ra, muốn làm được việc này phải có sự phối hợp với nhiều bên như Quản lý thị trường, cơ quan an ninh tư tưởng… Đây là một vấn đề mà các cơ quan Nhà nước phải cùng nhau khắc phục.

Để hạn chế những biểu hiện tiêu lực trong hoạt động xuất bản, theo ông chúng ta cần phải làm những gì?

Thứ nhất, phải tăng cường sự lãnh đạo của Nhà nước đối với công tác cán bộ trong NXB. Các cơ quan chủ quản phải xây dựng quy hoạch, kế hoạch đào tạo, bồi dưỡng, bố trí cán bộ có đủ phẩm chất, năng lực, uy tín vào các vị trí quan trọng, nhất là ở khâu nội dung; kiên quyết đưa những người không đủ phẩm chất, năng lực ra khỏi cơ quan xuất bản.

Hai là, khẩn trương xây dựng, bổ sung và thực hiện các quy định pháp luật của Nhà nước đối với xuất bản trước yêu cầu mới, đổi mới chính sách tài chính đối với hoạt động xuất bản, bổ sung chế tài đủ mạnh để vừa tạo điều kiện cho xuất bản phát triển, vừa xử lý kịp thời, dứt điểm các sai phạm trong hoạt động xuất bản; xây dựng và thực hiện một số chính sách, chế độ mới đối với cán bộ xuất bản, nhằm khuyến khích, tạo điều kiện cho cán bộ phát triển lâu dài về nghề nghiệp.

Ba là, phân bổ các loại hình, các NXB cho các lĩnh vực, các vùng, miền, bảo đảm tính đa dạng; khắc phục tình trạng xa rời tôn chỉ, mục đích, trùng lặp, chồng chéo về chức năng, nhiệm vụ.

Cuối cùng là việc coi trọng công tác đào tạo bồi dưỡng, nâng cao nhận thức của đội ngũ xuất bản về vai trò, vị trí của xuất bản. Coi đây là công cụ của Đảng, của chính quyền, Nhà nước trong mặt trận tư tưởng văn hóa. Có sự nhận thức đầy đủ về lĩnh vực này thì chắc chắn sẽ có những chuyển biến trong hoạt động xuất bản sắp tới.

Xin cảm ơn ông!