Dù chưa có cuộc điều tra xã hội học nghiêm túc về vấn đề dạy sử và học sử, thế nhưng, khi được quyền chọn lựa môn thi, học sinh đã không chút đắn đo khước từ môn sử. Vì sao lại đến nông nỗi ấy? Câu hỏi đau lòng thật khó trả lời, nhưng không khó để thấu hiểu căn nguyên. Hàng chục năm qua, sau rất nhiều đợt cải cách, môn Sử vẫn… dậm chân tại chỗ. Những giờ học lịch sử rất khô cứng, giáo viên giảng giải bằng cách đọc theo sách giáo khoa và học sinh tiếp thu bằng cách chép lại. Cả cách dạy và cách học, đều một chiều và khô cứng, khiến cho môn Sử không khác gì môn học thuộc lòng. Để phát biểu trước đám đông, không ai dám đánh giá thấp về tầm quan trọng của môn Sử. Thế nhưng, để tìm ra hướng khuyến khích học Sử thì ai cũng thoái thác trách nhiệm. Nếu quy hết mọi hệ lụy của môn Sử hôm nay cho ngành giáo dục thì e rằng hơi chủ quan và thành kiến.

Tại các nước văn minh, lịch sử luôn là môn được yêu thích. Mỗi giờ học luôn có sự trao đổi thẳng thắn và cởi mở giữa giáo viên và học sinh về từng chi tiết trong lịch sử. Thậm chí, học sinh có thể phản biện giáo viên khi bản thân phát hiện được những tài liệu mới. Cách học lôi cuốn như vậy, đòi hỏi phải có một đội ngũ giáo viên được đào tạo ở một chuẩn mực cao hơn, mà chúng ta đành phải kiên nhẫn chờ đợi thêm ở tương lai.

Môn lịch sử sẽ còn bị học sinh thờ ơ, nếu tất cả chúng ta mặc định dành riêng cho ngành giáo dục gánh vác sứ mệnh cải thiện thực trạng hiện nay. Thử đặt vấn đề: Vì sao nhiều người Việt lại tỏ ra hiểu biết về lịch sử Trung Quốc như vậy? Rất đơn giản, vì nhờ sự hỗ trợ của những tác phẩm nghệ thuật. Văn chương và điện ảnh là hai lĩnh vực cực kỳ hữu dụng trong việc truyền tải lịch sử. Chúng ta có quá ít tiểu thuyết lịch sử, và càng quá ít bộ phim lịch sử.

Viết về lịch sử không dễ, cần cả cái tài và cái tâm của tác giả với từng số phận, từng tình huống, từng khúc quanh của quá khứ. Không có văn chương mở đường, thì điện ảnh không thể phô diễn kỹ năng tái hiện lịch sử. Vì vậy, đã đến lúc phải nghiêm túc đặt hàng những tác phẩm phản ánh lịch sử.