Hướng đến phòng thí nghiệm đạt chuẩn. Ảnh: Q.H

Hoạt động PTPL hàng hóa XNK chính thức có tên trong “bản đồ” của Hải quan Việt Nam từ năm 2003, theo Nghị định 96/2002/NĐ-CP. Đến nay, công tác này đã góp phần to lớn cho công tác quản lý hải quan nói chung và thu thuế XNK nói riêng. 10 năm hoạt động, Trung tâm PTPL và các chi nhánh đã tiến hành PTPL trên 70.000 mẫu, làm cơ sở cho các đơn vị hải quan tính thuế chính xác, minh bạch và thông quan hàng hóa nhanh chóng.

Theo đánh giá của Trung tâm PTPL hàng hóa XNK, trên thực tế, hoạt động PTPL hàng hóa XNK là chức năng đặc thù của nghiệp vụ hải quan. Hiện nay có 3 loại hình hoạt động cơ bản liên quan trực tiếp đến việc phân tích, xác định bản chất hàng hoá XNK, đó là: Hoạt động giám định thương mại, hoạt động kiểm tra chất lượng, quản lý chất lượng Nhà nước đối với hàng hoá NK và hoạt động PTPL hàng hóa của Hải quan.

Tuy nhiên, các tổ chức, đơn vị ngoài Ngành đều không có chức năng phân loại áp mã số và xác định thuế hàng hoá XNK. Không những thế, một số chứng thư giám định không đáp ứng được yêu cầu cụ thể của cơ quan Hải quan để phân loại mã số hàng hoá. Hơn nữa, hoạt động PTPL hàng hoá XNK không chỉ ở xác định đặc tính kỹ thuật, thương phẩm của hàng hóa (hoạt động phân tích), mà còn phải kết luận về mã số hàng hoá (hoạt động phân loại), làm cơ sở để quản lý Nhà nước về hải quan đối với hàng hóa XNK.

Theo Kế hoạch Cải cách, phát triển và hiện đại hóa hải quan giai đoạn 2011-2015, hàng hóa XNK đều thống nhất quản lý phân loại, áp mã theo Công ước HS. Vì thế, đẩy mạnh hoạt động PTPL hàng hóa XNK cũng là để thực hiện chức năng riêng của ngành Hải quan về PTPL, xác định bản chất, tên gọi và mã số hàng hoá, để tăng thêm tính chuyên nghiệp và chuyên sâu, cũng như để cơ quan Hải quan kiểm tra hàng hóa không bị lệ thuộc hoàn toàn vào tổ chức giám định bên ngoài. Đồng thời, hoạt động PTPL còn khẳng định tiếng nói khách quan từ phía cơ quan Hải quan, làm đối trọng trong lĩnh vực giám định hàng hoá ngoài Ngành.

Chú trọng để phát triển

Trong thời gian tới, khi hoạt động hải quan chuyển dần từ thu thuế XNK sang công tác bảo vệ cộng đồng, xã hội, môi trường và an ninh quốc gia thì hoạt động PTPL cần phải đẩy mạnh thêm một bước nữa trong công tác phân tích xác định chất lượng, xuất xứ hàng hóa.

Báo cáo của Trung tâm PTPL hàng hóa XNK cho thấy, kết quả PTPL đã làm thay đổi khoảng 55-60% mã số hàng hóa theo khai báo của chủ hàng. Trong đó, theo hướng tăng thuế khoảng 25%, giảm thuế khoảng 8-10%, còn lại là thay đổi mã số khác nhưng không đổi thuế suất. Đặc biệt, có những mặt hàng thay đổi thuế suất tăng từ 0% lên 50%.

Cùng với xu hướng phát triển của nền kinh tế, nhiều loại hàng hoá XK, NK vượt quá khả năng phân loại, không thể nhận biết bằng cảm quan như nhìn, ngửi, nếm..., nhất là các mặt hàng hoá chất, sản phẩm của hoá chất, dược phẩm, thực phẩm. Khó khăn lớn nhất hiện nay là số lượng mẫu yêu cầu PTPL của các đơn vị hải quan rất lớn, tăng lên từng năm, đặc biệt là tại các tỉnh phía Nam.

Bên cạnh đó, có đến hơn lượng mẫu giám định vẫn phải gửi ra ngoài do Trung tâm PTPL chưa đáp ứng được do thiếu máy móc, con người làm PTPL. Hơn nữa, Trung tâm vẫn phải hình thành danh mục các mặt hàng chưa đủ khả năng tiếp nhận PTPL và còn chưa tính đến đáp ứng nhu cầu PTPL đối với hàng hóa trước khi NK như Hải quan nhiều nước đang thực hiện.

Theo lãnh đạo Trung tâm PTPL hàng hóa XNK, việc đầu tư trang bị đầy đủ máy móc, thiết bị cho Trung tâm PTPL hàng hóa XNK và các chi nhánh trực thuộc, trong đó có hệ thống phòng thí nghiệm hải quan đạt chuẩn mô hình của Tổ chức Hải quan thế giới và phù hợp với kế hoạch hiện đại hóa ngành Hải quan, định hướng của Bộ Tài chính, Tổng cục Hải quan về công tác phân tích, phân loại hàng hóa XNK là yêu cầu bức thiết. Hướng đến năm 2015, công tác PTPL sẽ giải quyết được hầu hết các nhu cầu về PTPL, xác định bản chất, tên gọi và mã số và chuẩn bị tiếp cận công tác phân tích để xác định xuất xứ, kiểm soát chất lượng hàng hóa XNK.

Quang Hùng