Vụ trưởng Nguyễn Văn Phụng cho rằng cần nhận thức rõ ràng về tránh thuế và né thuế. Ảnh: T.Hằng

Thực tế việc các DN tận dụng kẽ hở luật, các ưu đãi thuế để giảm nhẹ nghĩa vụ thuế không chỉ diễn ra ở các nước trên thế giới mà ở Việt Nam cũng đã từng xảy ra, thưa ông?

Trước hết phải nói rõ về bản chất trốn thuế và tránh thuế là các khái niệm khác nhau, hành vi khác nhau, bản chất khác nhau và do vậy cần phải có thái độ, có chế tài xử lý rõ ràng, phân biệt giữa trốn thuế (tax evasion) và tránh thuế (tax avoidance).

Tuy nhiên, trốn thuế và tránh thuế đều dẫn đến tối đa lợi ích cho đối tượng trả thuế và gây thiệt hại cho NSNN và gián tiếp gây tổn hại cho người nghèo. Trốn và tránh thuế không phải do chính sách ưu đãi tạo ra như nhiều người “quá khích” hoặc thiếu tinh thần xây dựng vì xã hội, vì cộng đồng.

Hiện nay, trốn thuế dưới nhiều hình thức như: Trốn doanh thu (bỏ ngoài sổ sách kết quả bán hàng; Kê khai khống chi phí, lợi dụng chứng từ/hoá đơn để khấu trừ khống, hoàn thuế khống; Tránh thuế/né thuế: Lợi dụng các kẽ hở của luật pháp để tận dụng các lợi thế nhằm giảm nhẹ nghĩa vụ thuế “một cách hợp pháp”. Tôi cho rằng, cần phải trừng trị mạnh tay đối với trốn thuế.

Còn tránh thuế dưới nhiều hình thức: Lợi dụng thể chế có thuế thấp để đầu tư (hợp pháp), ví dụ đầu tư vào Singapore thay vì vào Nhật Bản; Lợi dụng các nơi “thiên đường thuế” để tạo lập cơ sở kinh doanh rồi đầu tư vào nơi khác (rất nhiều; Tận dụng các cam kết Chính phủ; Cơ chế chuyển giá (các công ty đa quốc gia hay làm); Tận dụng các ưu đãi thuế; Tận dụng các quy định không rõ ràng trong luật pháp,…

Tôi lấy ví dụ các DN tận dụng tối đa để hưởng trọn vẹn ưu đãi thuế khi đầu tư ở các dự án tại địa bàn kinh tế khó khăn. Động cơ của họ là rất sáng nếu thực hiện đúng và sau thời gian ưu đãi vẫn tiếp tục hoạt động kinh doanh. Nhưng ngược lại nếu hết thời gian ưu đãi mà DN cuốn gói, phá sản thì rõ ràng DN đã tận dụng ưu đãi để tránh thuế.

Vậy theo ông để ngăn ngừa tình trạng này, về phía ngành Thuế sẽ có những giải pháp gì?

Để phòng chống được phải làm nhiều giải pháp đồng bộ. Thứ nhất, là rà soát luật pháp, thể chế, tổng kết thực tiễn xem những ưu đãi thuế nào cần phải cắt bỏ. Hai là, tăng cường phối hợp giữa các cơ quan chức năng vì không thể phó mặc cho cơ quan Thuế mà phải có sự vào cuộc của chính quyền địa phương, cơ quan quản lý thị trường, quản lý đầu tư. Thứ ba, đẩy mạnh thông tin tuyên truyền để mọi người dân hiểu trốn thuế là hành vi lên án, người tiêu dùng phải thể hiện thái độ với những DN không minh bạch về thuế. Chẳng hạn như: Không mua hàng của các DN trốn thuế giống như ta đã từng từ chối sử dụng hàng của DN không bảo vệ môi trường.

Cuối cùng là tăng năng lực cho cơ quan thanh tra, kiểm toán, thanh tra thuế, tài chính. Làm sao đội ngũ này vừa đảm bảo đủ năng lực phẩm chất, vừa có nghiệp vụ chuyên môn cao. Vấn đề ở đây, tôi muốn nhấn mạnh là phải đề cao phẩm chất của đội ngũ này, vì chỉ cần lơ là, sơ sẩy sẽ gây thất thu cho NSNN. Bên cạnh đó, ngành Thuế đang xây dựng giải pháp giám sát từ xa như: Quản lý rủi ro trong lĩnh vực thuế, triển khai mở rộng hóa đơn điện tử, ứng dụng kiểm tra chéo hóa đơn, xây dựng cơ sở dữ liệu về người nộp thuế….

Từ vụ việc “hồ sơ Panama” có giúp cho ngành Thuế ý tưởng gì trong quản lý DN nói chung và nhóm DN có vốn đầu tư nước ngoài nói riêng, thưa ông?

Qua vụ việc này đã thức tỉnh cho cơ quan Thuế Việt Nam. Bởi lẽ, chúng ta có nhiều nguồn thông tin và phải tăng cường giao lưu các kênh trong và ngoài nước; Tăng cường quản lý rủi ro, để chia sẻ thông tin với cơ quan Thuế các nước. Tuy nhiên, vấn đề chính vẫn phải nâng cao năng lực cho cán bộ công chức thuế để giám sát được các DN trong và ngoài nước trong khi các thủ tục đang ngày càng được đơn giản hóa. Chúng ta phải tận dụng được lợi ích của các Hiệp định tránh đánh thuế 2 lần và ngăn ngừa trốn lậu thuế giữa Việt Nam với các quốc gia, vùng lãnh thổ trên thế giới để trao đổi thông tin, dữ liệu về DN đầu tư.

Bên cạnh đó, để ngăn ngừa việc DN lợi dụng ưu đãi thuế để chuyển giá, Tổng cục Thuế khuyến khích DN áp dụng Cơ chế thỏa thuận trước về giá (APA). Hiện đã có 7 DN nộp hồ sơ tham gia và cơ quan chức năng đang xem xét. Tuy nhiên, đây là quy trình phức tạp, cần thẩm định đầy đủ, tiến hành đàm phán nên mất nhiều thời gian nhưng vấn đề là phải đấu tranh cho quyền lợi quốc gia, chứ không thể dễ dàng gật đầu ngay trước yêu cầu của DN.

Thưa ông, Việt Nam đã có cơ chế cho phép ngành Thuế mua thông tin từ cơ quan Thuế nước ngoài để phục vụ cho công tác đấu tranh chống gian lận thuế, chuyển giá. Vậy cơ chế này đã triển khai như thế nào?

Đúng là để phục vụ chống chuyển giá và triển khai đàm phán APA, chúng tôi đã báo cáo lên Bộ Tài chính về cơ chế mua các nguồn thông tin tin cậy. Nhưng vấn đề ở đây là đã mua thì liên quan tới chi tiêu mà cơ chế nào để mua được và làm sao để tìm thông tin có giá trị và ai là người thẩm định được thông tin đó thì mới đem lại hiệu quả. Đây là bài toán đau đầu cho cơ quan quản lý thuế.

Xin cảm ơn ông!