Trong lý luận, ngân sách nhà nước là một phạm trù kinh tế, là phạm trù lịch sử, là một thành phần trong hệ thống tài chính.

Trong văn bản quy phạm pháp luật, ngân sách nhà nước là toàn bộ các khoản thu, chi của Nhà nước được dự toán và thực hiện trong một khoảng thời gian nhất định do cơ quan nhà nước có thẩm quyền quyết định để bảo đảm thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước.

Một vài chuyên gia kinh tế gọi ngân sách nhà nước là “túi tiền quốc gia”. Nhưng nếu nôm na theo cách truyền miệng, ta gọi ngân sách nhà nước là “tiền của dân” cũng không sai.

Vậy, ai giám sát việc thu – chi “túi tiền” đó?

Với Luật Ngân sách Nhà nước năm 2015, việc công khai, minh bạch ngân sách nhà nước đã được đặt ra rất rõ. Nội dung công khai cũng đã ngày càng được hoàn thiện và đầy đủ, giúp cho cộng đồng có thể theo dõi giám sát toàn bộ quy trình ngân sách từ khâu xây dựng chính sách chế độ, trình dự toán ngân sách, thực hiện, quyết toán ngân sách, cũng như kiểm toán và việc thực hiện các kiến nghị của kiểm toán. Việc giám sát ngân sách cũng được mở rộng tới Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp và cả cộng đồng để phát hiện và ngăn chặn kịp thời các hành vi vi phạm chế độ quản lý tài chính. Cùng với đó, các cơ quan như Kiểm toán Nhà nước vẫn thực hiện kiểm toán việc tuân thủ các quy định hiện hành về công khai, minh bạch ngân sách của các đơn vị được kiểm toán trong hoạt động kiểm toán.

Tuy đã “rào trước đón sau” nhưng vẫn phải thừa nhận rằng, kỷ luật kỷ cương trong quản lý ngân sách cũng như việc công khai ngân sách ở một số đơn vị, địa phương chưa được thực hiện nghiêm. Vì sao vậy?

Một vị nguyên đại biểu Quốc hội Khóa XIII cho rằng do chế tài chưa đủ mạnh. Vị này khuyến nghị việc giám sát tình hình thực hiện công khai ngân sách của các bộ, cơ quan Trung ương phải được đưa vào chương trình hoạt động giám sát hàng năm của Uỷ ban Tài chính, Ngân sách của Quốc hội mới đủ “tầm”. Ngoài ra, Quốc hội có thể xem xét hoạt động công khai ngân sách nhà nước của các bộ, cơ quan Trung ương như một trong những điều kiện để đánh giá về hoạt động của các đơn vị này.

Ngoài khuyến nghị trên, các giải pháp khác hẳn là còn nhiều, cũng đã và đang được triển khai tích cực. Song, có một giải pháp mà ít người nhắc đến chính là tận dụng sức mạnh của “người dân”. Mỗi người dân hãy quan tâm tới ngân sách nhiều hơn. 90 triệu dân là 90 triệu ánh mắt. Bởi quan tâm đến chi tiêu ngân sách chính là quan tâm đến “túi tiền quốc gia” và cũng chính là tiền của người dân. Người dân tham gia giám sát chi tiêu ngân sách là một trong những biện pháp để sử dụng ngân sách hiệu quả, tránh thất thoát, lãng phí.