Lễ công bố triển khai chính thức TTHQĐT tại Hải Phòng ngày 2-1-2013. Ảnh: Q.HÙNG.

Đối với những người tiên phong trong thực hiện TTHQĐT, phương thức này còn mang đến nhiều bài học, cảm nhận sâu sắc.

“Phòng thí nghiệm”

Nhiều lần làm việc tại Cục Hải quan Hải Phòng, lãnh đạo Cục và cán bộ công chức (CBCC) của đơn vị vẫn thường chia sẻ với chúng tôi câu nói vui: Hải quan Hải Phòng gần như là “phòng thí nghiệm” trong thực hiện các chương trình cải cách, hiện đại hóa. Câu nói vui xen lẫn niềm tự hào và cũng là thực tế đối với Hải quan đất Cảng.

Nói đâu xa, như đầu năm 2013, khi triển khai chính thức TTHQĐT theo Nghị định 87/2012/NĐ-CP (có hiệu lực từ 1-1-2013), lãnh đạo Tổng cục Hải quan đã chọn Hải quan Hải Phòng tổ chức Lễ công bố chính thức cho sự kiện quan trọng này. Xa hơn chút nữa, vào năm 2005, khi ngành Hải quan được Thủ tướng Chính phủ cho phép thực hiện thí điểm TTHQĐT theo Quyết định 149/2005/QĐ-TTg, 2 đơn vị được “chọn mặt gửi vàng” cũng chính là Cục Hải quan Hải Phòng và Cục Hải quan TP.HCM.

Qua gần 10 năm thực hiện TTHQĐT ở Hải quan Hải Phòng đến nay toàn bộ 9/9 chi cục hải quan trực thuộc Cục Hải quan Hải Phòng đều thực hiện TTHQĐT. Theo thông tin chúng tôi cập nhật từ lãnh đạo Trung tâm Dữ liệu & Công nghệ thông tin (Cục Hải quan Hải Phòng) đến cuối năm 2013, những loại hình ngành Hải quan cho phép triển khai tại Hải quan Hải Phòng đều đạt tỉ lệ 100% tờ khai, kim ngạch và DN thực hiện TTHQĐT.

Giờ đây TTHQĐT không còn xa lạ với mỗi CBCC, cộng đồng DN hay những ai có quan tâm dù chỉ là chút ít đến hoạt động hải quan. Nhưng thời bắt đầu thí điểm thì đây quả là một mặt trận đầy gai góc. Phó Chi cục trưởng Chi cục Hải quan cửa khẩu cảng Đình Vũ (Cục Hải quan Hải Phòng) Đàm Minh Nghiệp thời điểm đó là Đội trưởng Đội thủ tục nghiệp vụ thuộc Chi cục Hải quan điện tử, vẫn chưa quên khó khăn của những ngày “chập chững” làm TTHQĐT.

Anh tâm sự, anh em phải cùng nhau lao vào mọi công việc, từ chuyên môn, nghiệp vụ đến công tác “hậu trường” để ổn định tổ chức, nơi làm việc. Trụ sở làm việc của đơn vị lúc đó được nâng cấp từ 370m2 trên tầng 3 của khu nhà làm việc Chi cục Hải quan cảng Hải Phòng khu vực II và xây thêm 50 m2 khác cho Đội Giám sát tàu, kho bãi và cổng cảng. Chúng tôi muốn đề cập đến những chi tiết này để bạn đọc thấy được những ngày đầu mỗi CBCC phải đối mặt với “mối lo trăm bề”.

Nhưng có lẽ điều khó khăn nhất là tiếp cận và thực hiện các quy trình nghiệp vụ của TTHQĐT - điều hoàn toàn mới. Lúc này, mỗi CBCC “vừa làm thầy vừa làm thợ”. Bởi vừa phải trực tiếp làm, lại vừa phải tham gia đóng góp ý kiến để hoàn thiện quy trình (vì đây là giai đoạn thí điểm diện hẹp) và tham gia đào tạo, tập huấn cho DN…

Anh Nghiệp nhớ lại: “Anh em ngoài các hoạt động nghiệp vụ, còn tham gia góp ý kiến xây dựng quy trình thủ tục; rà soát phần mềm khai báo để kết hợp với Cục Công nghệ thông tin & Thống kê Hải quan (Tổng cục Hải quan), Công ty FPT (đơn vị cung cấp phần mềm) chỉnh sửa cho phù hợp; cài đặt hoàn chỉnh phần mềm cho 18 DN tham gia thí điểm đầu tiên; góp ý cho dự thảo văn bản hướng dẫn quy trình TTHQĐT.

Ngay như việc DN tham gia, bây giờ hầu hết DN làm thủ tục ở Hải quan Hải Phòng và cả nước đều thực hiện TTHQĐT trừ loại hình chưa có phần mềm, nhưng trước đây cơ quan Hải quan phải thẩm định, tập huấn, đào tào rồi tuyên truyền, vận động rất vất vả mới chọn được vài chục DN để thực hiện… Quả là “vạn sự khởi đầu nan”.

Đối với Cục Hải quan TP.HCM, là đơn vị Hải quan lớn nhất cả nước, với số lượng tờ khai thông quan mỗi ngày gần 8.000 bộ. Vì thế, thực hiện thí điểm TTHQĐT tại Hải quan TP.HCM là lựa chọn đúng, bởi thuận lợi ở Hải quan TP.HCM là thuận lợi của toàn ngành và ngược lại.

Ông Đỗ Hữu Toàn, Chi cục trưởng Chi cục Hải quan cửa khẩu Tân Cảng, nguyên Chi cục trưởng Chi cục Hải quan điện tử, là một trong những cán bộ đầu tiên thực hiện thí điểm TTHQĐT ở Cục Hải quan TP.HCM tâm sự: Nhớ lại năm 2005, khi Cục Hải quan TP.HCM thực hiện thí điểm TTHQĐT mới thấy hết được sự nỗ lực, quyết tâm của cơ quan Hải quan cũng như sự trách nhiệm của cộng đồng các DN. Khi đó, Cục Hải quan TP.HCM chọn 50 DN có kim ngạch XNK lớn, chấp hành tốt pháp luật về hải quan để tham gia thí điểm TTHQĐT.

Làm quen với công nghệ, làm quen với tờ khai điện tử còn lạ lẫm và đường truyền mạng của Hải quan còn mới mẻ không tránh khỏi trục trặc do cơ sở hạ tầng mạng chưa tương thích. Vì thế, nhiều vướng mắc đã nảy sinh từ phía cơ quan Hải quan và doanh nghiệp trong thực hiện thủ tục, có nhiều khi máy “treo” doanh nghiệp không thể truyền tờ khai cho cơ quan Hải quan hoặc ngược lại Hải quan không thể truyền lại tờ khai cho doanh nghiệp, nên điện thoại lại là phương tiện “cứu cánh”.

Có lẽ vì thế mà đã có người nói vui mà ẩn ý rằng, “hải quan điện tử hay hải quan điện thoại”! Có những doanh nghiệp đã nản đòi bỏ tham gia TTHQĐT, quay về cách làm thủ công như trước đây. Thế rồi những khó khăn ban đầu cũng được Cục Hải quan TP.HCM và Tổng cục Hải quan sớm khắc phục, lấy lại lòng tin, hứng khởi cho doanh nghiệp.

Đến nay, sau gần 10 năm, hầu hết các DN làm thủ tục XNK tại Hải quan TP.HCM đã tham gia TTHQĐT với số lượng khoảng 30.000 DN. Cục Hải quan TP.HCM đã thực hiện TTHQĐT, áp dụng chữ ký số tại 100% các chi cục và các điểm thông quan hàng hóa; hàng hóa XNK có đến 70% là được thông quan ngay qua luồng Xanh… Cục Hải quan TP.HCM đã được các cấp, các ngành đánh giá là một trong những đơn vị thực hiện thành công TTHQĐT theo Nghị định 87/2012/NĐ-CP, tạo nhiều thuận lợi cho hoạt động thương mại của DN.

CBCC Hải quan Cảng Sài Gòn KV3 kiểm tra hàng hóa XNK qua hệ thống camera giám sát. Ảnh: T.Hòa

Đổi cả lượng và chất

Cục trưởng Cục Hải quan Hải Phòng Nguyễn Tiến Lộc chia sẻ, công tác cải cách hiện đại hóa nói chung và TTHQĐT nói riêng góp phần quan trọng trong tạo thuận lợi cho DN, cho hoạt động XNK. Việc tổ chức thực hiện thành công các chương trình cải cách, hiện đại hóa của Ngành thời gian qua bên cạnh những lợi ích trước mắt cũng mang lại nhiều bài học kinh nghiệm để Hải quan Hải Phòng thực hiện tốt các kế hoạch hiện đại hóa thời gian tới, đặc biệt là chuẩn bị các điều kiện để thực hiện Hệ thống thông quan tự động VNACCS/VCIS.

Việc thực hiện thành công TTHQĐT và các chương trình cải cách, hiện đại hóa tại Hải quan Hải Phòng có sự quan tâm lãnh đạo, tạo điều kiện của lãnh đạo Bộ Tài chính, lãnh đạo Tổng cục Hải quan, chính quyền các địa phương nơi đơn vị đứng chân và cố gắng, nỗ lực của đội ngũ CBCC trong đơn vị, sự ủng hộ của cộng đồng DN…

Không chỉ dừng lại ở thí điểm, mà từ năm 2005 đến nay, Cục Hải quan Hải Phòng và Cục Hải quan TP.HCM không ngừng cải tiến thủ tục hải quan, đầu tư trang thiết bị, công nghệ, đào tạo đội ngũ CBCC, đào tạo cho doanh nghiệp thực hiện TTHQĐT ngày càng hoàn thiện hơn, hiệu quả hơn. Chính từ những giai đoạn thí điểm ban đầu ở hai đơn vị Hải quan lớn của cả nước này, mà đầu năm 2013, thực hiện Nghị định 87/2012/NĐ-CP của Chính phủ, ngành Hải quan đã triển khai TTHQĐT tới tất cả 34 Cục Hải quan cả nước.

Phó Cục trưởng Cục Hải quan TP.HCM Trần Mã Thông cho biết, là đơn vị đi tiên phong thực hiện thí điểm TTHQĐT bao giờ cũng gặp khó khăn, nhưng với quyết tâm cao, Hải quan TP.HCM đã khắc phục những khó khăn, vướng mắc ban đầu để thực hiện thành công TTHQĐT, tạo tiền đề cho quá trình hiện đại hóa của đơn vị và của ngành Hải quan.

Ông Trần Mã Thông cho biết thêm, cũng như Hải quan Hải Phòng, để thực hiện TTHQĐT có hiệu quả, Cục Hải quan TP.HCM đã không ngừng cải tiến thủ tục hải quan và áp dụng công nghệ vào quy trình thủ tục, giúp đỡ và tạo thuận lợi cho cộng đồng doanh nghiệp cùng thực hiện. Hải quan TP.HCM cũng là đơn vị được ưu tiên đi đầu trong việc được trang bị các phương tiện, máy móc hiện đại phục vụ cho TTHQĐT như: trang bị máy soi container với công suất soi chiếu mỗi ngày hàng trăm container hàng hóa, đã góp phần tiết kiệm thời gian, chi phí cho DN, tiết kiệm nhân lực cho cơ quan Hải quan.

Kí ức của những người đi tiên phong thực hiện TTHQĐT có lẽ không quên được những ngày tháng khó khăn khi thực hiện thí điểm, trong đó không chỉ khó khăn khi thay đổi cách làm từ thủ công sang các hiện đại dựa trên công nghệ thông tin, mà đôi khi còn khó khăn ngay cả trong tư duy, cách nghĩ. Bởi lẽ, thay đổi thói quen lâu năm làm thủ công không thể trong ngày một ngày hai. Nhưng với quyết tâm của các đơn vị thực hiện thí điểm và toàn ngành, gần 10 năm qua, TTHQĐT thành công như hôm nay là một bước thắng lợi lớn ban đầu. Đây cũng là tiền đề để toàn ngành Hải quan bắt tay vào thực hiện thắng lợi Hệ thống thông quan tự động VNACCS/VCIS từ 1-4-2014.

Nguyễn Quốc- Thu Hòa