Lúng túng trong quản lý thuốc lá “thế hệ mới”

Thuốc lá "thế hệ mới" được mua bán công khai trên các trang thương mại điện tử, mạng xã hội. Ảnh: Quang Hùng.

Mua bán công khai

Qua ghi nhận của phóng viên, chỉ cần một chiếc máy tính hay một chiếc điện thoại thông minh được kết nối mạng internet, người tiêu dùng có thể dễ dàng tìm mua thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng với đủ chủng loại đa dạng và các linh phụ kiện kèm theo. Không chỉ công khai đăng tải hình ảnh kèm giá bán của những sản phẩm thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng, các trang web thương mại điện tử, trang mạng xã hội còn đăng tải hướng dẫn tỷ mỷ cách sử dụng từng sản phẩm. Đáng lo hơn, không chỉ mua bán trên web thương mại điện tử, thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng còn xuất hiện tại các điểm bán hàng trên thị trường. Thế nhưng ít ai ngờ rằng, việc kinh doanh, quảng cáo tràn lan các sản phẩm nêu trên đang vi phạm các quy định của pháp luật, ảnh hưởng không nhỏ đến sức khỏe và các hệ lụy khác đối với xã hội.

Phó Chánh Văn phòng Tổng cục Quản lý thị trường (Bộ Công Thương) Nguyễn Kỳ Minh chỉ rõ, hai năm trở lại đây, trên thị trường xuất hiện tình trạng kinh doanh, mua bán, trao đổi các sản phẩm thuốc lá không phải là thuốc lá truyền thống, thường được gọi là thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng… chưa được phép lưu hành tại Việt Nam, xâm nhập vào Việt Nam thông qua đường “xách tay” và buôn lậu. Cùng với đó, các hoạt động mua bán, quảng cáo, giới thiệu sản phẩm, chia sẻ thông tin, mua bán, trao đổi về các loại thuốc lá “thế hệ mới” diễn ra công khai trên các tài khoản cá nhân, các hội, nhóm; có rất nhiều thành viên tham gia trên các mạng xã hội, internet và một số trang thương mại điện tử. Việc mua bán loại thuốc lá “thế hệ mới” đang diễn ra phổ biến mặc dù chưa được cấp phép nhập khẩu và kinh doanh tại Việt Nam.

Riêng thuốc lá “thế hệ mới”, số vụ và số lượng bị thu giữ ngày càng tăng lên. Nếu trong năm 2019 chỉ xuất hiện ở Huế, Đà Nẵng và Hà Nội thì năm 2020, các vụ thu giữ đã mở rộng địa bàn thêm ở Nghệ An, Gia Lai, TP HCM.

Đơn cử như năm 2019 tại Hà Nội chỉ kiểm tra 6 vụ và thu giữ gần 1.000 các sản phẩm liên quan đến thuốc lá “thế hệ mới” thì đến hết tháng 9/2020, lực lượng QLTT Hà Nội đã xử phạt 6 vụ, thu giữ hàng nghìn các sản phẩm phục vụ cho việc sử dụng thuốc lá thế hệ mới. Đáng kể, tại TP HCM, lực lượng Hải quan thu giữ 4 kiện hàng hóa nghi là thuốc lá “thế hệ mới”, trị giá khoảng 1 tỷ đồng.

Cần có biện pháp quản lý

Trên thực tế, quy định pháp luật không phù hợp để điều chỉnh quản lý, cũng như chưa có chế tài xử lý thuốc lá “thế hệ mới” nên lực lượng chức năng cũng chỉ có thể xử lý như các loại hàng hóa do nước ngoài sản xuất, không có hóa đơn chứng từ chứng minh nguồn gốc nên các việc xử lý chưa sát với hành vi vi phạm. Do vậy, thuốc lá “thế hệ mới” cần có khái niệm rõ ràng, chính danh để xử lý, cần một khung pháp lý phù hợp để đưa ra những mức hình phạt cụ thể cho các hành vi vi phạm pháp luật.

Theo Phó Vụ trưởng Vụ Pháp luật Hình sự - Hành chính (Bộ Tư pháp) Nguyễn Quỳnh Liên, thuốc lá nói chung và thuốc là điện tử, thuốc lá nung nóng nói riêng vừa là một loại hàng hóa trong sản xuất và kinh doanh, vừa là loại sản phẩm có tác động, ảnh hưởng lớn tới sức khỏe của người tiêu dùng. Theo đó, việc quản lý đối với loại sản phẩm này phải bảo đảm yêu cầu quản lý đối với hàng hóa trong sản xuất, kinh doanh và quản lý theo các yêu cầu, điều kiện chặt chẽ để giảm thiểu và ngăn chặn những ảnh hưởng, tác hại tới sức khỏe và bảo vệ quyền lợi của người tiêu dùng.

“Bên cạnh các nghiên cứu, đề xuất dưới góc độ quản lý ngành, lĩnh vực về sản xuất và kinh doanh hàng hóa, thì cần phải có những nghiên cứu, đề xuất của cơ quan y tế dưới góc độ quản lý nhà nước về phòng, chống tác hại của thuốc lá. Do đó, để có đầy đủ cơ sở bằng chứng nghiên cứu khoa học y tế xác định biện pháp quản lý phù hợp, các bộ quản lý ngành, lĩnh vực phải có sự phối hợp chặt chẽ trong việc thống nhất nghiên cứu, nhận định, đánh giá khoa học về các tác hại của thuốc lá điện tử, thuốc lá làm nóng tới sức khỏe người sử dụng, môi trường; phân tích và chỉ rõ những điểm tương đồng, khác biệt giữa thuốc lá “thế hệ mới” vói thuốc lá truyền thống và điều chỉnh bởi Luật Phòng, chống tác hại thuốc lá. Từ đó đưa ra các nhận định cần cấm sử dụng và lưu thông trên thị trường hoặc được hạn chế sử dụng hay sử dụng với các điều kiện bảo đảm giảm thiểu tác hại tới người sử dụng và môi trường.

“Việc tăng cường các biện pháp quản lý, phòng chống việc kinh doanh, quảng cáo ngày càng tràn lan thuốc lá “thế hệ mới” là một trong những nhiệm vụ cấp thiết không riêng chỉ lực lượng Quản lý thị trường, mà đòi hỏi phải có sự phối hợp thống nhất, kịp thời của các ngành, các cấp và các cơ quan chức năng liên quan. Bởi thực tế, sản phẩm này đã xuất hiện ngày càng nhiều tại Việt Nam và hoàn toàn bằng con đường không hợp pháp”, ông Nguyễn Kỳ Minh nhấn mạnh.

Box: Hiện nay, dự thảo Nghị định về kinh doanh thuốc lá do Bộ Công Thương chủ trì, phối hợp với các bộ, ngành liên quan xây dựng quy định quản lý đối với thuốc lá thế hệ mới, trình Thủ tướng Chính phủ (dự thảo Nghị định gửi Bộ Tư pháp thẩm định, đăng tải trên website: moj.gov.vn).